Klaas van Egmond 2

Homo universalis : moreel kompas voor een nieuwe Europese Renaissance
De Geus 2019, 256 pagina's - € 21,50

Korte beschrijving
Van Egmond, eerst ambtenaar en later hoogleraar Milieukunde, heeft dit ambitieuze boek geschreven voor en in samenwerking met een antroposofische instelling. Hij opent met een opsomming van de complexe ecologische, economische en politiek-democratische problemen waarvoor we ons momenteel geplaatst zien. Een gefragmentariseerde aanpak gaat ons deze keer niet helpen. De oplossing moet komen van een geheel nieuw moreel bewustzijn of kompas. Het wezen daarvan zou reeds aanwezig zijn in de evenwichtige visie op de menselijke natuur van Leonardo da Vinci. Volgens Van Egmond laat Leonado's Vitrivius-mens zien hoe de combinatie van spiritueel neoplatonisme en aristotelisch humanisme het uiteenvallen van ons waardepatroon kan stoppen. Het boek is goed geschreven, maar de historische reconstructie van het moderne en problemen genererende mensbeeld is erg algemeen gehouden en hierdoor zeker niet voor iedere leek inzichtelijk. Politieke toepassingen blijven schematisch en vrijblijvend. Het boek is voorzien van eindnoten met onder meer literatuurverwijzingen.

Korte tekst op website uitgever
Zorgwekkende ontwikkelingen stapelen zich op: klimaatverandering, migratiestromen, populisme, fragmentatie van de nationale, Europese en mondiale politiek, handelsconflicten en een wankel financieel bestel. Deze problemen zijn terug te voeren op de eenzijdige overwaardering van materialistische en individualistische waarden, waardoor mens en maatschappij rampzalige karikaturen van zichzelf zijn geworden. Moraliteit en menselijke maat zijn daarbij verloren gegaan.
Om die te hervinden kunnen we terugkeren naar het ideale mensbeeld van de Renaissance, zoals dat gestalte kreeg in de door Leonardo da Vinci verbeelde homo universalis. Aan dat evenwichtige mensbeeld kan een moreel kompas worden ontleend, waarmee we een uitweg kunnen vinden uit de samenloop van zorgwekkende ontwikkelingen. Alleen wanneer we, net als de homo universalis, het evenwicht weten te bewaren tussen de fundamentele waarden kan er sprake zijn van menselijke waardigheid en duurzaamheid.

Fragment uit 1. Renaissance
Waarden
Het Renaissance-ideaal om aan de verschillende aspecten van het mensbeeld gelijke waarden toe te kennen en op die manier als mens 'van alle markten thuis te zijn', is inderdaad een ideaal; in de praktijk blijkt dat niet mee te vallen. Om verschillende redenen, die later nog zullen worden besproken, heeft de mens de neiging om de vermogens en capaciteiten die hij heeft nogal eenzijdig te waarderen. Er wordt maar één kant van het mensbeeld gewaardeerd. Zo kun je al naar gelang je 'natuur' bijvoorbeeld veel waarde hechten aan het fysiek-lichamelijke (rechtsonder) en dan sportman of -vrouw worden. Of veel waarde hechten aan het universalistisch-materialistische, dus rationele of wetenschappelijke kwaliteiten linksonder. Weer anderen kennen (rechtsboven) meer waarde toe aan het ontwikkelen van hun geestelijke vermogens, bijvoorbeeld door kunstbeoefening. Waarden kunnen blijkbaar zowel betrekking hebben op het verstand als het gevoel. Ook kan het waardepatroon in de loop van de tijd veranderen. De ene menselijke natuur is de andere niet, wat natuurlijk de vraag oproept of de ene natuur beter is dan de andere. Zoals later aan de orde zal komen is dat inderdaad het geval, althans, zodra we met elkaar hebben afgesproken wat we 'beter' noemen. De menselijke natuur zal dan heel veel met ethiek, met onze opvattingen over goed en kwaad te maken hebben. (pagina 40)

Samenvatting “Homo Universalis; moreel kompas voor een nieuwe Europese renaissance” (Sky high creations)

Lees ook: Een vorm van beschaving (uit 2010)

Artikel: We hebben de verbeelde catastrofe nodig om ons tot nieuwe verhalen en nieuwe daden aan te zetten. (juli 2019)

Terug naar Overzicht alle titels