De vrije wil
Samsara 2017, 118 pagina's € 14,95
Oorspronkelijke titel: Free will (2012)
Wikipedia: Sam Harris (1967)
Korte beschrijving
Dit boekje van de filosoof Sam Harris verscheen in de Verenigde Staten al in 2012 en wordt nu pas in het Nederlands uitgebracht, voorzien van een voorwoord van Dick Swaab. Hoofdstelling van dit boek is dat de vrije wil een illusie is en dat mensen net zo min verantwoordelijk zijn voor de volgende gedachte die we denken en de handelingen die we uitvoeren, als voor het feit dat we geboren zijn. Harris neemt het beroemde Libet-experiment als voornaamste bewijsstuk voor deze stelling. Mensen een vrije wil en daarmee verantwoordelijkheid voor hun handelingen toekennen en op grond daarvan ook straffen of belonen, is volgens Harris een zuiver pragmatische aangelegenheid. Filosofisch snijdt het boekje weinig hout. De argumentatie is sporadisch, het betoog drijft vooral op retoriek (zoals ook vaak in de rest van Harris' oeuvre). Het boekje was in de Verenigde Staten geen succes, onduidelijk is waarom het nu in het Nederlands verschijnt, omdat het niets nieuws bevat dat de discussie over de vrije wil verder helpt. De vertaling bevat slordigheden, zoals spelfouten en een enkele niet-lopende zin. Op zich interessant, maar dit betoog bevat absoluut geen nieuwe inzichten.
Geloof in een vrije wil raakt aan bijna alles wat wij waardevol vinden. Het is nauwelijks mogelijk om na te denken over wetgeving, politiek, religie, overheidsbeleid, intieme relaties, waarden en normen - en over schuldgevoelens of persoonlijke successen - zonder ervan uit te gaan dat het individu de uiteindelijke bron is van zijn of haar denken en handelen.
In dit verhelderende, geraffineerde en provocerende boek ontmaskert Sam Harris aan de hand van neurowetenschap en psychologie de illusie van het bestaan van een vrije wil. Hij bepleit dat deze waarheid over de menselijke geest onze waarden en normen niet ondermijnt, en evenmin het belang van sociale en politieke vrijheid aantast. Bovendien laat hij aan de hand van zijn eigen ervaringen zien dat hij dankzij dit inzicht moreel gevoeliger en creatiever is geworden. Met humor en intellectuele meedogenloosheid schudt Harris je met De vrije wil je wakker en zet het aan tot het hebben van diepe gedachten.
Lees dit boek, of niet. De keuze is toch niet aan u.
De vrije wil is een illusie. We hebben onze wil eenvoudigweg niet zelf gemaakt. Gedachten en intenties komen voort uit diep verborgen oorzaken waarvan we ons niet bewust zijn en waarover we geen bewuste controle hebben. We beschikken niet over de vrijheid die we denken te hebben.
De vrije wil is echter meer (of minder) dan een illusie, doordat er geen conceptuele eenduidigheid mogelijk is. Óf onze wil wordt bepaald door voorafgaande oorzaken, waardoor we er dus niet verantwoordelijk voor zijn, óf hij is het product van het toeval en ook dan dragen we geen verantwoordelijkheid. Als iemands keuze om de president neer te schieten wordt bepaald door een bepaald patroon van neurale activiteiten, dat op zijn beurt weer het gevolg is van eerdere oorzaken - een ongelukkige samenloop van slechte genen, een ongelukkige jeugd, slapeloosheid en blootstelling aan kosmische straling - wat betekent het dan nog als je zegt dat zijn wil 'vrij' is? Nog nooit heeft iemand aan de hand van mentale en fysieke processen aangetoond dat zo'n vorm van vrijheid bestaat. De meeste illusies worden geboren uit steviger kost dan dit.
De gangbare gedachte van een vrije wil lijkt op twee aannames te berusten: 1) dat ieder van ons zich in het verleden anders had kunnen gedragen dan hij heeft gedaan; 2) dat wij de bewuste oorsprong zijn van onze meeste gedachten en handelingen in het heden. We zullen echter zien dat beide aannames onjuist zijn.
Maar de diepere waarheid is dat de vrije wil niet eens overeenstemt met alle subjectieve feiten over onszelf - zelfonderzoek blijkt al snel net zo haaks op het idee van de vrije wil te staan als de natuurkundige wetten. Zogenaamde wilshandelingen komen gewoon spontaan op (met oorzaak, zonder oorzaak, een mogelijke aanleg of neiging, het maakt niet uit) en kunnen niet teruggevoerd worden naar een beginpunt in onze bewuste geest. Na een paar momenten serieus zelfonderzoek zie je mogelijk al dat je niet beslist welke gedachte je volgende wordt, net zomin als ik beslis welke volgende gedachte ik opschrijf. (pagina 27-28)
Youtube - Sam Harris - On Free Will (2016)
Lees ook: Het morele landschap : hoe de wetenschap ons de weg kan wijzen (2011).
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen