maandag 25 mei 2015

Auke van der Woud 3

De nieuwe mens : de culturele revolutie in Nederland rond 1900

Prometheus/Bert Bakker 2015, 352 pagina's - € 24,95

Website RUG: Auke van der Woud (1947)

Korte beschrijving
Rond 1900 lijkt de geschiedenis in een stroomversnelling terecht te komen. Zo ervaren onder anderen de tijdgenoten dat. Inderdaad veranderde er veel in de politiek, cultuur en kunst, maar ook in het alledaagse leven van de mens. Over deze fascinerende periode, voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog, schreef onder meer Philipp Blom een 'duizelingwekkend' boek. Voor de Nederlandse situatie is er nu het boek van Auke van der Woud, oud-hoogleraar architectuurgeschiedenis (RUG). Even divers als de genoemde periode is dit boek dat aan de hand van heel verschillende onderwerpen die snelheid van het moderne leven probeert te laten zien, waarbij hij onder andere veel aandacht besteedt aan het kijken, de massacultuur, het verdwijnen van oude waarden en zekerheden. Het boek bestaat uit drie delen: beschrijvingen van het werkelijke, de cultuur der dingen en de bestaande geschiedschrijving. De auteur schuwt de grote woorden ('culturele revolutie') niet en drijft de tegenstelling tussen oud/nieuw soms erg op de spits: gesloten/open cultuur, idealisme/materialisme, en suggereert bijvoorbeeld dat het materialisme typerend is voor deze moderne tijd. Mooie aanvulling op de bestaande geschiedschrijving van Nederland rond 1900, maar minder vernieuwend dan de auteur suggereert.

Korte beschrijving
In de late negentiende eeuw steeg de materiële welvaart spectaculair, en de mensen gingen anders kijken, ervaren en denken. Zo ontstond de nieuwe cultuur die tot op de dag van vandaag als de moderne wordt gezien. In de oude beschaving stond het streven naar 'het hogere' voorop, de hoogste waarden waren immaterieel, 'geestelijk'. De nieuwe cultuur kwam met andere, heel aardse waarden en normen. Die werden massaal omarmd, het eerst en vooral in de grote steden. Daar waren de spraakmakende winkels, de verbluffende horecaconcepten, de eerste bioscopen, daar waren alle nouveautés te zien. In deze nieuwe cultuur werd het concrete, het materiële, belangrijker dan het ideële. Het hebben van spullen en een goede gezondheid werden de bronnen van geluk. Auke van der Woud beschrijft de culturele revolutie zoals die plaatsvond in de etalages, in de cafés, de theaters en de bioscopen, de musea en bij de monumenten, de badplaatsen, de nieuwe modieuze bloemen en planten, in de scholenbouw en de nieuwe stadswijken. Dit machtige panorama toont de bakermat van de nieuwe mens.

Auke van der Woud was hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis. Een nieuwe wereld. Het ontstaan van het moderne Nederland (2006, tiende druk 2013) won de Libris Geschiedenisprijs 2007. Een koninkrijk vol sloppen. Achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw (2010) stond op de shortlist van de Libris Geschiedenisprijs 2011.

Fragment uit het Woord vooraf
Amerika werd door Europeanen al in de late negentiende eeuw 'onze toekomst' genoemd. Ze zagen toen al een constante: wat in Amerika gebeurt manifesteert zich daarna ook in Europa. Amerika was inderdaad het land waar de materialistische massacultuur zich explosief kon ontwikkelen. Anders dan in Europa was de oude beschaving er geen tegenkracht van formaat.
  Vanuit Amerika en Europa heeft de nieuwe cultuur inmiddels een mondiaal bereik gekregen. De groei ervan is in Amerika zelf nog altijd fenomenaal. Sociologen, journalisten en psychologen beschrijven de verbijsterende creativiteit en energie ervan: werk van onderzoekers als
Juliet B. Schorr (Born to buy : the commercialized child and the new consumer, 2004), dat laat zien hoe kinderen al op zeer jonge leeftijd wordt geleerd dat ze voor de rest van hun leven een merkentrouwe consument moeten worden.
Eric Schlosser (Fast food nation : the dark side of the all-American meal, 2001), die onthult hoe de productieketen is ingericht die fast food ultragoedkoop maakt.
George Ritzer (The McDonaldization of society, 2000), die met een lange rij voorbeelden aantoont dat de waarden en normen van de fast food-ketens overal in de samenleving worden overgenomen, ook voor onderwerpen als gezondheidszorg en onderwijs.
Barry Schwartz (The paradox of choice : why more is less, 2004), die beschrijft hoe het onuitputtelijke aanbod van onbegrijpelijk veel consumentenartikelen mensen ongelukkig maakt.
Joseph Turow (The daily you : how the advertising industry is defining your identity and your worth, 2011) en L.J. Shrum e.a. (The psychology of entertainment media : blurring the line between entertainment and persuasion, 2012), twee titels die de virtuele reservaten aanduiden waarin honderden miljoenen mensen worden bijeengedreven. (pagina 10-11)

Radio-interview OBA live, 23 april 2015  

Lees ook van Auke van der Woud 
Het lege land : de ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848  (1987/2007)
Een nieuwe wereld : het ontstaan van het moderne Nederland (2006)

Terug naar Overzicht alle titels


woensdag 13 mei 2015

Bas Heijne


Kleine filosofie van de volmaakte mens

Samenstelling Bas Heijne
Prometheus 2015, 300 pagina's - € 19,95

Wikipedia: Bas Heijne (1960) en website De volmaakte mens

Korte beschrijving op website uitgever
De mens wordt steeds meer maakbaar. Genetische manipulatie, almaar slimmere robots en duizelingwekkende ontwikkelingen op het gebied van de informatica en nanotechnologie stellen ons in staat de menselijke natuur naar onze hand te zetten. Waar liggen de grenzen? Wie moet die vaststellen? Hoe gevaarlijk is het wanneer een baby vooraf kan worden samengesteld aan de hand van een keuzemenu? Hoe groot is de kans dat de mens het aflegt tegen vormen van kunstmatige intelligentie die hijzelf heeft ontwikkeld? Kan er zoiets als een humanisme 2.0 ontstaan of leven we binnenkort in het posthumane tijdperk, waar de grens tussen mens en machine niet langer bestaat? In Kleine filosofie van de volmaakte mens heeft Bas Heijne een aantal teksten van spraakmakende denkers over dit onderwerp bijeengebracht. Tezamen vormen zij een onmisbare bijdrage aan een discussie die iedereen aangaat. Bas Heijne is schrijver en essayist. Hij publiceerde twee romans en verschillende verhalen- en essaybundels. Hij is verbonden aan NRC Handelsblad, waarvoor hij wekelijks een veelbesproken column schrijft. Eind 2013 hield hij de Huizinga-lezing De betovering van de wereld. Voor televisie presenteerde hij de zesdelige reeks De volmaakte mens (VPRO/Human).

Uit het Woord vooraf
Als de mens zich naar eigen inzicht kan herscheppen, wat gebeurt er dan met de wereld waarin ik leef, wat gebeurt er met mijzelf en mijn relatie met andere mensen? Wat als ik besluit mezelf niet te laten 'verbeteren' - raak ik dan hopeloos achterop bij anderen, word ik dan buitengesloten? En wat gebeurt er met een samenleving waarin sommigen zich 'verbetering' kunnen veroorloven, en anderen niet? En wie bepaalt welke kant het met de mens opgaat?
  De wetenschap kan die antwoorden niet geven, dat moet de samenleving doen. Maar in de samenleving wordt nauwelijks over deze vragen gedebatteerd - moeten we dan maar gewoon onze schouders erover ophalen, zoals Leroi lijkt te zeggen, en het, zoals bij alles, aan de markt overlaten?
  Ik heb nog steeds geen antwoorden op al deze vragen. Maar betekent dat dat ik ze niet moet stellen? Zo'n vijftien jaar geleden gooide de Duitse filosoof Peter Sloterdijk de knuppel in het hoenderhoek. In zijn 'Regels voor het mensenpark' stelde hij dat de mens zich niet langer kan onttrekken aan de consequenties van de 'antropotechniek', de technologie die de mens in staat stelt zichzelf te verbeteren. Zijn woordkeus - hij sprak over het 'telen' van mensen - veroorzaakte in Duitsland een reusachtige ophef, vanwege de associaties met de in de eerste helft van de twintigste eeuw populaire eugenetica, die de nazi's tot hun gruwelijke medische experimenten inspireerden. Na de ophef volgde een debat - en je kunt zeggen dat dat debat tot op heden voortduurt.
In Kleine filosofie van de volmaakte mens heb ik geprobeerd zoveel mogelijk van het debat te laten klinken. Ik laat verschillende denkers aan het woord, met verschillende, vaak radicaal tegenovergestelde opvattingen over wat de mens de mens verschuldigd is. Is het onze taak het stokje van Moeder Natuur over te nemen, zoals transhumanisten als Max More vinden? Is het onze morele plicht om de best mogelijke kinderen op de wereld te zetten, ook wanneer daar genetische manipulatie bij komt kijken, zoals de Australische denker Julian Savulescu propageert?Oof moeten we het leven zien als iets wat ons gegeven is en waarover we geen absolute macht moeten willen uitoefenen, aldus de beroemde politiek filosoof Michael Sandel? Of kán de mens de mens helemaal niet verbeteren, zoals John Gray stelt, omdat hij daar eenvoudig al te menselijk voor is? Is kunstmatige intelligentie een uitkomst voor de mensheid, die niet in staat is grote problemen op te lossen, of juist levensgevaarlijk? In hoeverre moeten we ons in ons dagelijks leven bewust worden van onze biologische oorsprong? Willen we in de toekomst het genoom inzien van onze beoogde partner, alvorens we groen licht geven aan onze kinderwens - en moeten we dat willen? (pagina 9-10)

Artikel: Je bent aan het zoeken naar wat je vindt. (mei 2015)

Terug naar Overzicht alle titels