zondag 31 maart 2024

Saskia Pieterse & Janneke Stegeman

Uitverkoren : hoe Nederland aan zijn zelfbeeld komt
Athenaeum, Polak & Van Gennep 2024, 280 pagina's  € 24,99

Verschijnt september 2024

Korte bio van Saskia Pieterse (19?) & Janneke Stegeman (1980)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Vrij, tolerant, verlicht en gematigd. Al sinds de zeventiende eeuw zien Nederlanders zichzelf bij voorkeur als ondernemend en nuchter. Vrije burgers die zichzelf en een ander niet snel op een voetstuk plaatsen. In Uitverkoren leggen Janneke Stegeman en Saskia Pieterse dit chronisch positieve zelfbeeld op de snijtafel. Waar komt het beeld vandaan en vooral: hoe valt het te rijmen met vier eeuwen koloniale overheersing?

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels


Adrienne Rich

Uit vrouwen geboren : moederschap als ervaring en instituut
Nijgh & Van Ditmar 2024, 336 pagina's € 24,99

Oorspronkelijke titel: Of Woman Born : Motherhood as Experience and Institution (1976)

Verschijnt augustus 2024

Wikipedia: Adrienne Rich (1929-2012)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Sinds de verschijning in 1976 heeft dit boek keer op keer voor nieuwe generaties vrouwen een revolutie betekend in hun denken over moederschap en vrijheid. Rich combineert an­tropologie, feministische theorie, literatuur en psychologie met een nietsontziend zelfonderzoek.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels


Wilma de Rek

Rust, reinheid en regelmaat : wijsheid van vroeger voor het leven van nu
Nijgh & Van Ditmar 2024, 352 pagina's  - € 25,99

Verschijnt september 2024

Korte bio van Wilma de Rek (1963)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
De een spreekt van de drie R’en, de ander van de drie R’s en de volgorde waarin de woorden worden gezet wil ook nog weleens variëren; maar feit is dat het credo ‘rust, reinheid en regelmaat’, in 1907 gelanceerd door wijkverpleegkundige Sien van Hulst uit Harlingen, niet kapot is te krijgen. Van de woorden alleen al gaat iets weldadigs uit, de heerlijke belofte van overzicht en controle, van orde en kalmte, van een gelukt leven. Maar waar hebben we het over als we het over reinheid, rust en regelmaat heb­ben? En wie was de vrouw die de slogan bedacht en wat kunnen we er in onze huidige, hectische tijden mee?

Fragment uit

Lees vooral ook: Gouden jaren : hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd (2014) en Het goede leven : hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd (2018) van Annegreet van Bergen.

Terug naar Overzicht alle titels


Dick Bijl

Pillendraaiers : hoe de farmaceutische industrie zo machtig werd
Querido 2024, 224 pagina's  € 22,50

Verschijnt september 2024

Biografie van Dick Bijl (1956)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
In Pillendraaiers beschrijft Dick Bijl de opkomst en triomftocht van de farmaceutische industrie. In de negentiende eeuw leidde de samenwerking tussen de opkomende chemische industrie en de verfindustrie in Duitsland en Zwitserland tot de eerste bedrijven die op industriële schaal medicijnen gingen produceren. Sommige zijn uitgegroeid tot invloedrijke multinationals. Die ontwikkeling kende vele hoogte- en dieptepunten: er kwamen levensreddende middelen als penicilline en insuline, maar ook, in het bereik van de psychofarmaca en niet alleen daarin, twijfelachtige en zelfs dodelijke medicijnen. Medicijnen behoren inmiddels tot de belangrijkste doodsoorzaken, terwijl we ze graag als levensreddend zouden zien.

Een paar bedrijven zijn bijna monopolist op het gebied van medicijnen en hebben op alle fronten (zoals het wetenschappelijk onderzoek en de registratie) de touwtjes stevig in handen. Dat is vaak funest. Zo had het softenonschandaal uit de jaren zestig ertoe moeten leiden dat er veel beter zou worden getest op effectiviteit en bijwerkingen van medicijnen. Bij de griepprik zijn ook tal van vraagtekens te zetten, net als bij de manier waarop het coronavaccin werd geïntroduceerd. In Pillendraaiers laat Dick Bijl overtuigend zien dat de macht van de farmaceutische industrie enorm is – en waarom het belangrijk is haar kritisch te volgen.

Fragment uit

Lees ook: De zaak Organon : geneesmiddelen in de greep van bedrijvenpoker van Jack Burgers & Johan Heilbron (uit 2018) of  Het pijnstillerimperium : de geheime familiegeschiedenis achter de opiatencrisis van Patrick Radden Keefe (uit 2021).

Laya Liverpool

Hoe racisme ons ziek maakt : onze gezondheid en medische ongelijkheid
Atlas Contact 2024, 368 pagina's € 24,99

Oorspronkelijke titel: (2024)

Verschijnt september 2024

Website Laya Liverpool (19?)

Korte beschrijving

Tekst op website
Liverpool toont dat institutioneel racisme ook diep in onze gezondheidszorg zit.

Wist je dat: » De babysterfte in Nederland het hoogst is in wijken waar traditioneel veel mensen van kleur wonen, zoals de Bijlmer? » Mensen met een Zwarte of Aziatische afkomst in Engeland veel langer wachten op een kankerdiagnose dan witte mensen? En dat is nog maar het topje van de ijsberg. In Hoe racisme ons ziek maakt legt viroloog en wetenschapsjournalist Layal Liverpool de etnische blinde vlek van de medische wereld bloot. In de gezondheidszorg is de menselijke proefpersoon standaard wit (en vaak man), waardoor raciale vooroordelen en hiaten onvermijdelijk ontstaan. Aan de hand van wereldwijd wetenschappelijk onderzoek toont ze de schokkende (en vaak fatale) gevolgen van deze raciale ongelijkheid. Zo laat ze zien hoe raciale stereotypes mensen van kleur kwetsbaarder maken voor ziekten en zorgen voor minder kans op de juiste behandeling of genezing. Gelukkig is er hoop – en Liverpool geeft concrete handvatten die een gezondere wereld voor iedereen mogelijk maken.

Fragment uit

Marijn Kruk


Opstand : de populistische revolte en de strijd om de ziel van het Westen

Prometheus 2024, 277 pagina's  € 20,99

Wikipedia: Marijn Kruk (1971)

Korte beschrijving
Een analyse van de opkomst en invloed van nationaalpopulistische bewegingen in Europa en de Verenigde Staten. Marijn Kruk belicht hoe populistische bewegingen gebruik maken van onrust over immigratie en identiteitsverlies om aan de macht te komen. Het boek onthult ook de bredere ambitie achter het populisme: een contrarevolutie gericht op het omverwerpen van een links-liberale en 'globalistische' elite. Klassieke conservatieven, rechtse christenen, duistere etnonationalisten en complotdenkers trekken hierin zij aan zij op. Daarbij doet de Hongaarse hoofdstad Boedapest dienst als intellectuele broedplaats en als model. Viktor Orbán gaat voorop in de strijd voor het ‘eigene’ te midden van een moderniteit die dit uitholt. Maakt deze opstand kans van slagen? Verdiepend en helder geschreven. Voor een brede tot geoefende lezersgroep. Marijn Kruk (1971) studeerde geschiedenis in Utrecht en politieke filosofie in Parijs. Hij was werkzaam als Frankrijkcorrespondent en deed verslag van de Arabische Lente in Noord-Afrika. Hij schrijft voor onder andere De Groene Amsterdammer en NRC.

Tekst op website uitgever
In zowel Europa als de Verenigde Staten kleuren zogeheten nationaalpopulistische bewegingen alweer enige tijd het politieke landschap. Gebruikmakend van de ontstane onrust over immigratie en verlies van identiteit, kwamen op tal van plaatsen populistische leiders aan de macht. De grote verkiezingswinst van Geert Wilders eind 2023 en de uitslag van de Europese verkiezingen laten zien dat dit moment allerminst voorbij is.

Tegelijk maskeert het populisme de bredere ambitie die achter deze beweging schuilgaat. Er is sprake van een contrarevolutie, gericht op de omverwerping van een links-liberale en ‘globalistische’ elite, die de westerse eigenheid zou ondermijnen.

Klassieke conservatieven, rechtse christenen, duistere etnonationalisten en allerhande complotdenkers trekken hierin zij aan zij op. Daarbij doet de Hongaarse hoofdstad Boedapest dienst als intellectuele broedplaats en als model. Viktor Orbán gaat voorop in de strijd voor het ‘eigene’ te midden van een moderniteit die dit uitholt. Maakt deze opstand kans van slagen, en zo ja, tegen welke prijs?

Opstand is een journalistieke verkenning van het illiberale moment en neemt de lezer mee op een reis door het Europa anno nu.

Marijn Kruk (1971) studeerde geschiedenis in Utrecht en politieke filosofie in Parijs. Hij was werkzaam als Frankrijkcorrespondent en deed verslag van de Arabische Lente in Noord-Afrika. Aansluitend was hij correspondent in Istanbul en maakte hij tal van reportagereizen door Europa. Hij schrijft voor onder andere De Groene Amsterdammer en NRC

Fragment uit (de) Epiloog - Fritz-kola in het Scruton-café
Zeker is dat de westerse samenleving sinds 1968 ingrijpend is veranderd. Traditionele opvattingen over de natie, de religie, het gezin en de vaderlijke autoriteit hebben sterk aan gezag ingeboet. Tegelijk is sprake van een vergaande individualisering en hebben allerlei minderheden met succes rechten geclaimd.
  Een veelzeggend voorbeeld daarvan is de openstelling van het huwelijk voor partners van hetzelfde geslacht - op 1 april 2001 begonnen in Nederland en sindsdien bezig aan een gestage opmars in zowel westerse als niet-westerse landen.
  Ook hier gingen veranderingen in de samenleving vooraf aan de juridische formalisering. Tegelijk zorgde de wettelijke openstelling binnen enkele jaren tot een nog bredere maatschappelijke acceptatie.
  Als er een 'natuurlijke' gang van zaken is, of er een 'organische' manier van politiek bedrijven bestaat, is het deze.

In Turkije zagen we Recep Tayyip Erdogan keer op keer zijn tanden stukbeet op de maatschappelijke werkelijkheid. Zelfs met de volle inzet van de gecentraliseerde Turkse staat slaagde hij er niet in een 'vrome generatie' te kweken en de samenleving te re-islamiseren. Wat hij ook deed, Turkije werd seculierer, en individualistischer.
  In het Hongarije van Viktor Orbán zal het uiteindelijke niet anders gaan. Ondanks het beroep op christelijke waarden blijven de kerken leeg, en is de acceptatie van lgbtq nog nooit zo hoog geweest met 60 procent van de bevolking die gelooft dat gaystellen net zulke goede ouders kunnen zijn als heterostellen. Hoogopgeleide jongeren trekken weg zodra ze er de kans toe zien.
  Zo bezien lijkt het op glamoureuze conferenties beleden 'nationaal-conservatisme' in Boedapest toch vooral een schaamlap voor autoritisme en corruptie.

Kun je het tij werkelijk keren? Ik laat mijn blik nog eens over de door de weduwe Scruton geschonken attributen gaan en vervolgens over het gelikte interieur. Als je er in een Scruton-café in Boedapest al niet in slaagde het globalistische monster buiten de deur te houden, waar dan wel?

Alles wijst erop dat de missie van de illiberale contrarevolutie gedoemd is. Zelfs Orbáns democratie blijkt bij nadere inspectie niet meer dan een kreet tegen de keer, Wie realistisch is accepteert de moderniteit en probeert - Alexis de Tocquiville indachtig - de stroom ervan in zo goed mogelijke banen te leiden.
  Waar heb ik dan naar gekeken, in Hongarije en in al die andere landen waar radicaal-rechtse partijen aan een opmars bezig zijn? Niet naar een opleving van het fascisme - dat wil er bij mij niet in.
  Wat is zag was nauwelijks regeneratief, dynamisch of toekomstgericht te noemen - eerder bangig en gericht op het verleden, op het behoud van wat er was geweest was of zou zijn geweest. Het was gedrenkt in nostalgie en draaide rond de overtuiging dat er iets was afgenomen.
  Het was niet l'Uomo nuovo die ik zag, de nieuwe mens van het fascisme, maar Ezio Mauro's l'uomo bianco: verongelijkt, geborneerd, bang om te verdwijnen.
  Als het waar is dat de conservatieven de losers van de geschiedenis zijn, zoals nota bene Thierry Baudet eens heeft opgemerkt, zou wat we zien dan niet de backlash kunnen zijn van een ongekende progressieve sprong voorwaarts die we als westerse samenleving bezig zijn te maken?
  Denk aan het homohuwelijk, maar ook aan #MeToo, en aan de aandacht die er sinds enkele jaren is voor minder zichtbare vormen van racisme en discriminatie. De manier waarop conservatieven zich in het debat over transseksualiteit - uiteindelijk toch een betrekkelijk marginaal verschijnsel - hebben vastgebeten getuigt eerder van onzekerheid dan van kracht. (pagina 255-257)

Terug naar Overzicht alle titels


Maarten Boudry 3

Het verraad aan de Verlichting : hoe progressieven de weg kwijtraakten (en kunnen terugvinden)

Prometheus 2024, 192 pagina's  € 20,99

Verschijnt oktober 2024

Wikipedia: Maarten Boudry (1984)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
De westerse beschaving is haar geloof in verlichting verloren: de overtuiging dat de menselijke rede de wereld steeds kan verbeteren door wetenschap, het vrije woord en democratie. Lange tijd werd dat geloof uitgedragen door ‘progressieve’ mensen – dat was wat het woord betekende –, maar diezelfde progressieven hebben op talloze domeinen verraad gepleegd aan de waarden van de verlichting, die ongeziene ideeënrevolutie die ontstond in West-Europa.

De westerse moderniteit helpt de planeet om zeep, vinden progressieven. De zogenaamde ‘verlichting’ is slechts een schaamlapje voor suprematiedenken en kolonialisme. Kapitalisme en globalisering zijn gebaseerd op uitbuiting en leiden tot extreme ongelijkheid. Eindeloze groei is een waanbeeld. En vrije meningsuiting is een dekmantel voor racisme en onderdrukking.

Hoe heeft het zover kunnen komen? In dit vurige pleidooi zoekt filosoof Maarten Boudry naar de wortels van het moderne verraad aan de verlichting en toont hij hoe we ons geloof in vooruitgang kunnen terugwinnen. Want het progressieve verraad is verre van onschuldig. Als niemand zich nog over de verlichting ontfermt, dan zal de vlam ook uitdoven.

Fragment uit

Lees ook: Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat (uit 2019) en Waarom ons klimaat niet naar de knoppen gaat (als we het hoofd koel houden) (uit 2021).

Terug naar Overzicht alle titels


Bastiaan Rijpkema

Tolerantie : een politieke filosofie van twijfel
Nieuw Amsterdam 2024, 80 pagina's  € 14,99

Verschijnt april 2024

Wikipedia: Bastiaan Rijpkema (1987)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Tolerantie begint bij twijfel - zo wordt in Tolerantie betoogd. Voor een traditie van denkers over tolerantie - van Voltaire tot Karl Popper - was dit een belangrijk uitgangspunt. Dit boek wil die traditie blootleggen en de waarde daarvan voor onze politiek laten zien.

Twijfel, zelfkritiek en zelfcorrectie kunnen fouten voorkomen en ervoor zorgen dat gemaakte fouten eerder ontdekt en verbeterd worden. Daarnaast is twijfel een bouwsteen voor onderling begrip en verdraagzaamheid - de ander kán gelijk hebben. Maar twijfel kent ook keerzijden. Werkt ze niet verlammend, juist nu de klimaatcrisis ons tot handelen dwingt? Is een overdaad aan wantrouwen niet juist het probleem in politiek Den Haag? Twijfel kan bovendien strategisch of zelfs ontwrichtend ingezet worden - door populisten en complotdenkers.

Dit boek gaat op zoek naar een politieke filosofie van tolerantie. Belangrijkste inspiratiebron daarbij is Karl Popper, bij wie het denken over tolerantie vanuit de waarde van twijfel culmineert.

Fragment uit

Lees ook: Duidelijkheid van Tom-Jan Meeus (2024)

Terug naar Overzicht alle titels


Roman Krznaric 4

Geschiedenis voor morgen : inspiratie uit het verleden voor de toekomst
Ten Have 2024, 319 pagina's  - €22,99

Oorspronkelijke titel: History for tomorrow: Inspiration from the Past for the Future of Humanity (2024)

Wikipedia: Roman Krznaric (1971)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
De ineenstorting van welvaartsstaten, supercyclonen, megadroogtes, extreemrechts extremisme, ongebreidelde virussen, energietekorten, cyberaanvallen: de mensheid beweegt zich richting een tijdperk van permanente crisis. Hoe kunnen we ons een weg banen door dit alles?

Terwijl politici vastzitten in het nu, pleit Krznaric in Geschiedenis voor morgen voor een blik achterwaarts om de toekomst vorm te geven. Hij put hoopvolle lessen uit de geschiedenis om deze crises te overwinnen en onthult hoe het verleden niet alleen ons begrip van gisteren verdiept, maar ook onze relatie met de toekomst herdefinieert.

Over eerder werk: 'Een van de meest prominente stemmen in de filosofische en politieke beweging die pleit voor meer langetermijndenken' – NRC Handelsblad
'Krznaric is een filosoof die grote ideeën wil laten landen bij een groot publiek, het liefst op een speelse manier' – De Groene Amsterdammer
'Wakkert je verbeelding aan' – Flow Magazine
'Roman Krznaric verzamelt prachtige ideeën. Zeer leesbaar en hoopgevend' – Trouw
'Hij haalt ons hoofd uit het zand en stelt een fundamenteel probleem vast' – De Morgen
'Roman Krznaric schreef een indrukwekkend boek over onze moderne crisissen' – Knack

Fragment uit (de) Inleiding
het is heel belangrijk om te beseffen dat leren van de geschiedenis geen sinecure is. Wie een boek als dit schrijft , kan ervan worden beschuldigd selectief te winkelen in het verleden. En terecht, want we zijn allemaal op koopjes uit. Alle geschiedschrijving is selectief: je kiest een onderwerp, een tijdvak en relevante figuren, je maakt methodologische keuzes, je bepaalt welk belang je hecht aan ras en gender, welke rol cultuur en technologie spelen en welke kwantitatieve data je wilt gebruiken. Het put is dat je helder moet zijn over wat je in je winkelmandje legt. Uit de talloze historische contexten heb ik bewust gebeurtenissen en verhalen geselecteerd die inspiratie bieden voor onze aanpak van de tien belangrijkste crises die wij in de eenentwintigste eeuw voor onze kiezen krijgen. Daarbij concentreer ik me actief op de collectieve worstelingen en initiatieven van gewone mensen, aangezien dat het domein is waarin wij onze invloed het gemakkelijkst doen gelden. De meesten van ons zijn geen John F. Kennedy, geen machtige mythische figuur in de politiek, de mediawereld of het bedrijfsleven die direct invloed kan uitoefenen op de publieke agenda. Maar de geschiedenis maakt duidelijk dat we kunnen beginnen vorm te geven aan een onzekere toekomst door samen, in solidariteit met anderen te handelen. Ik hoop dat mijn winkelmandje genoeg voer voor denken en handelen biedt. 
  'Het verleden is een vreemd land - ze doen daar dingen anders', schreef L.P. Hartley in zijn roman The Go-Between uit 1953. De vraag is dan of we iets kunnen leren van samenlevingen die schijnaar zo anders waren dan de onze. Ik denk het wel, zolang we het met aandacht en enige bescheidenheid doen. Het is waar dat onze voorouders niet verwikkeld waren in digitale netwerken of het menselijk genoom manipuleerden. Maar ze stonden voor vele uitdagingen die, in wezen, identiek zijn aan de onze: armoede, pandemieën, oorlog en waterschaarste. Analogieën maken het mogelijk om verbanden te leggen door de tijd heen. Zelfs een schijnbaar moderne technologie als AI heeft parallellen in het verleden. Maar het is belangrijk om de verschillen even nauwkeurig te belichten als de overeenkomsten en op je hoede te zijn voor simplistische of misplaatste vergelijkingen: niet iedere dictator is ee nieuwe Adolf Hitler, niet elke oorlog is een nieuw Vietnam, niet elke economische crisis is een nieuwe Beurskrach. (pagina 15)

Lees ook: Empathie : een revolutionair boek (uit 2014), Carpe diem : de geschiedenis van een culturele kaping (uit 2017) en De goede voorouder : langetermijndenken voor een kortetermijn wereld (uit 2021)

Terug naar Overzicht alle titels


Cindy Skach

Deel je tomaten met je buren : … en 5 andere lessen om een betere burger te zijn
Atlas Contact 2024, 239 pagina's  € 23,99

Oorspronkelijke titel: How to be a citizen (2024)

Website Cindy Skach (19?)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Deze bedrieglijk eenvoudig lessen kunnen leiden tot grote veranderingen. Een verrassend en positief boek in tijden van democratisch ongemak.

Vooraanstaand rechtsgeleerde Cindy Skach heeft in diverse landen meegeschreven aan grondwetten. Zoals velen had ze de volle overtuiging dat een goede samenleving alleen kan bestaan via wetten en regels. Maar na een reeks (inter)- nationale teleurstellingen gaat ze nu de wereld over met een nieuwe boodschap: democratieën ontstaan niet top-down, maar dankzij de interactie tussen burgers – en dat vereist een actieve houding van ons allemaal. In dit verrassende boek plaatst Skach het vaak vergeten concept ‘burgerschap’ in het hart van ons democratisch denken en presenteert ze 6 lessen om onze samenleving van onderop te versterken. Die lessen zijn soms bedrieglijk eenvoudig: deel je tomaten uit je tuin, breng tijd door op het buurtpleintje. Maar samengenomen kunnen ze leiden tot grote veranderingen. Zo biedt Skach een hoopvolle gids voor een betere wereld – een wereld die we samen kunnen bouwen

Cindy Skach is een gezaghebbende Amerikaanse wetenschapper op het gebied van constitutioneel recht en politieke theorie. Ze was hoogleraar aan de universiteiten van Harvard, Bologna en Oxford en aan het King’s College in Londen. Skach woont tegenwoordig in het Verenigd Koninkrijk.

Fragment uit (de) Inleiding
Een van de belangrijkste uitgangspunten van dit boek is dan ook dat het niet noodzakelijkerwijs de wetten zijn die het probleem veroorzaken, maar het feit dat we op die wetten vertrouwen om problemen op te lossen, om ons te helpen; dat we ze steeds gebruiken als substituut voor ons eigen oordeel en onze collectieve actie, enigszins te vergelijken met het schrijven van een schoolopstel. Ik vertel studenten dat we de schrijvers die ons zijn voorgegaan niet gewoonweg willen herhalen. Je gebruikt ze als gids, stata op hun schouders, maar wel kritisch. Je leunt op hen om je eigen mening te vormen, in plaats van je kritiekloos en zonder zelf na te denken achter hen te verschuilen.
  En zo is het ook met de wet. We mogen - en moeten misschien zelfs - af en toe op die wetten leunen, maar het zware werk moeten we zelf doen.


  We houden ons al heel lang vast aan een bepaald punt in de geschiedenis, een punt waarop moderne vrijheid is gedefinieerd vóór ons, niet dóór ons. Dit punt markeerde het einde van wat volgens sommige filosofen een akelige natuurtoestand was, vóór enige sociale organisatie, het einde van de nare, brute wereld, zo levendig beschreven door politiek-theoreticus Thomas Hobbes, Leviathan, onze redding kwam in de vorm van een sterke, onverdeelde centrale overheid op basis van een contract. We waren zover, zij het door pijn en lijden en een meedogenloze oorlog van allen tegen allen, om wetten en zelfs hogere wetten op te stellen die ons een duurzame structuur en een gezonde, stabiele orde boden. We hadden vrijheid bereikt. We konden nu onze regeringen kiezen, in plaats van dat die ons werden opgelegd. We konden van vele vrijheden genieten, die als onze rechten werden opgevat. Maar zelfs als we in deze metafoor geloven als een bruikbare illustratie van onze vooruitgang, bevinden w eons nu op een andere plek. Moeten we ons idee over regeren en geregeerd worden niet bijstellen, zoals we dat deden met onze ideeën over middeleeuwse medische en andere praktijken, die we ver achter ons hebben gelaten? Sigarettenfabrikant Philip Morris moedigde Amerikaanse vrouwen in de jaren zestig aan om te gaan roken met de reclameslogan You've come a long way, baby. En inderdaad, we zijn ver gekomen. Maar waarom zouden we het hierbij laten? (pagina 30-31)

Fragment 5. Kweek en deel je eigen tomaten
De mogelijke koppelingen tussen voedselzekerheid, het milieu en gezondheid zijn nog nooit zo belangrijk geweest. Onlangs hebben overheden in het Verenigd Koninkrijk, maar ook in andere landen overal ter wereld in de nasleep van de pandemie aangegeven dat mensen beter voor zichzelf en hun eigen gezondheid moeten zorgen, met name bij kleine problemen, omdat de druk op het zorgstelsel door post-coronadrukte in het ziekenhuis en bij de huisarts, stakingen van ambulancepersoneel, artsen in opleiding en verpleegkundigen zo hoog is dat men bijna niet meer in staat is ernstige ziekten te behandelen, laat staan te voorkomen. Om de financiële druk op de afbrokkelende gezondheidszorg te verlichten, hebben apotheken meer ruimte en financiële prikkels gekregen om vragen te beantwoorden en advies te geven. Sommige apothekers waarschuwden ervoor dat het voor hun medewerkers te belastend is om te adviseren op voor hen ingewikkelde gebieden of over zaken waarvan ze te weinig kennis hebben, maar toch is de door overheden aangemoedigde decentrale samenwerking, waarbij mensen bij kleine gezondheidsproblemen dingen zelf regelen, wel in lijn met het soort burgerschap dat hier wordt voorgesteld. Een uitgelezen moment om je een voorstelling te maken van het gemeenschapsidee, nu overheden er zelf om vragen.
  Afgelopen winter won de kleigrond in onze kleine tuin het opnieuw van de worstelende grassprieten die ik wel de grond uit wilde kijken. Ik had me laten overtuigen door het Cutteslowe-project en de projecten van Tree en anderen, en had tegen de kinderen gezegd dat ik de tuin ging laten verwilderen. Zes maanden, een halve pandemie en twee ongekend droge periodes later wezen ze mij erop dat mijn voornemen er feitelijk op neerkwam dat ik de tuin compleet liet verpieteren. De paar 'oude' inheemse grassen, waarnaar ik nauwgezet onderzoek had gedaan en die ik online had gekocht, sloegen inderdaad niet aan. De bramen en kruisbessen van de vorige eigenaar van ons huis drongen er dapper doorheen, terwijl mijn eigen probeersels wegkwijnden of hoogstens matig groeiden, een klein beetje, alsof ze doodsbang waren. De wilde grassen, die lang geleden inheems waren in dit deel van Oxfordshire nabij de graslanden, zullen tijd nodig hebben om te groeien en te gedijen. Dat zal geduld vergen, maar we moeten het proberen. Dus kweek je eigen tomaten, ga naar die gemeenschappelijke tuin om zoveel als redelijkerwijs mogelijk is je eigen voedsel te verbouwen, verantwoord, met voor jouw land inheemse soorten en met respect voor de natuur. En, dat is het belangrijkste, deel dan je weelde, hoeveel of hoe weinig dat ook is. (pagina 161-162)

Terug naar Overzicht alle titels

Joseph E. Stiglitz 3

De weg naar vrijheid : economie en de goede samenleving
Querido 2024, 384 pagina's € 29,99

Oorspronkelijke titel: The Road to Freedom : Economics and the Good Society (2024)

Wikipedia: Joseph E. Stiglitz (1943)

Korte beschrijving
Een kritische verhandeling over hoe het begrip vrijheid wordt gebruikt om uitbuiting te rechtvaardigen. Het boek analyseert hoe het concept van vrijheid is gekaapt en misbruikt wordt om uitbuiting te rechtvaardigen in verschillende sectoren zoals de farmaceutische industrie, techbedrijven en de politiek. Het stelt dat het westerse politieke en economische systeem, met name neoliberalisme en vrijemarktkapitalisme, geen echte vrijheid biedt, maar juist een bedreiging vormt voor de meeste mensen. Joseph E. Stiglitz pleit voor een fundamentele herwaardering van democratie en economie om een systeem te creëren dat garant staat voor een goede samenleving en echte vrijheden biedt voor de meerderheid van de mensheid. Intelligent en met diepgang geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Joseph E. Stiglitz (1943) is schrijver, econoom en hoogleraar. Hij schreef vele boeken en ontving in 2001 de Nobelprijs voor de Economie. Zijn werk wordt in meer dan veertig landen uitgegeven en won meerdere prijzen, zoals de Daniel Patrick Moynihan Prize en de John Bates Clark Medal.

Tekst op website uitgever
Vrijheid is een kernwaarde in onze maatschappij. Maar het woord ‘vrij’ is gekaapt en wordt gebruikt om uitbuiting te rechtvaardigen. De farmaceutische industrie neemt de vrijheid om te veel geld te vragen voor medicijnen, grote techbedrijven zijn gevrijwaard van toezicht als het om privacy gaat, politici voelen zich vrij om tot opstand op te roepen, en het bedrijfsleven wordt nauwelijks belemmerd in zijn vrijheid om de planeet te vervuilen. Hoe heeft het zo ver kunnen komen? Wiens vrijheid is eigenlijk het belangrijkst – en welke vrijheid moeten we dringend heroverwegen?

Nobelprijswinnaar Joseph E. Stiglitz betoogt dat het westerse politieke en economische systeem geen werkelijke vrijheid biedt: neoliberalisme en vrijemarktkapitalisme vormen voor veruit de meeste mensen juist een bedreiging. De weg naar vrijheid laat zien dat een fundamentele herwaardering van de democratie en de economie noodzakelijk is, en niet alleen in de Verenigde Staten: welk systeem staat dan wél garant voor een goede samenleving, inclusief betekenisvolle vrijheden voor het grootste deel van de mensheid? Het nieuwe boek van Stiglitz is essentieel voor iedereen die zich een toekomst voorstelt waarin tolerantie en vrijheid centraal staan.

Fragment uit 2. Hoe economen over vrijheid denken
Na het neoliberalisme

De financiële crisis van 2008 markeerde misschien wel het toppunt van het neoliberalisme. Ze liet zien dat financiële liberalisering zelfs in het bolwerk van het kapitalisme faalde. De overheid moest de economie redden. Toen kwam Trump, en zelfs de conservatieve Republikeinse Partij leek handelsliberalisering de rug toe te keren. Te veel mensen waren achtergelaten. De cijfers bleven binnenrollen: afnemende levensverwachting in de VS, groeiende ongelijkheid in een groot deel van de wereld.
  Het neoliberalisme had korte metten gemaakt met externaliteiten, maar de klimaatverandering en vervolgens de coronaepidemie maakten duidelijk dat externaliteiten juist van het grootste belang zijn. De overheid is even noodzakelijk om de samenleving te helpen het milieu en de openbare gezondheid overeind te houden, als om macro-economische stabiliteit te helpen bewaren.
  Zoals ik later in dit boek benadruk: wanneer een systeem bezwijkt en zijn beloften niet inlost, komt er verandering. Dat is de aard van de evolutie. Maar de richting van die verandering staat niet vast. Het eind van de detente tegenover het neoliberalisme na de Koude Oorlog heeft extreemrechts nieuwe energie gegeven. Het is alsof zij zeggen dat het neoliberalisme te veel compromissen heeft gesloten en dat het ongebreidelde kapitalisme van de Mont Pèlerin Society, van Friedman en Hayek, nodig is. De overtuigingen van rechts, die ik 'in de kern religieus' heb genoemd, hebben het vermogen om de verbeelding en het enthousiasme van mensen aan te spreken. Hun roep om individualiteit klinkt buitengewoon verleidelijk. Als iedereen maar hard werkt, creatief is en zijn eigen belangen najaagt, dan komt alles goed. Maar  die bewering is, helaas, vals. Vasthouden aan die overtuiging betekent nu het negeren van intellectuele ontwikkelingen en de mondiale veranderingen van de afgelopen halve eeuw. Die ideeën sneden halverwege de twintigste eeuw, toen ze vorm kregen, al geen hout, en deden dat nog minder in het eerste kwart van de eenentwintigste eeuw, toen mondiale externe factoren - klimaatverandering en pandemieën - de volle aandacht vroegen. De ene autoritaire figuur na de andere doet in hete ne land na het andere een gooi naar de macht, en ze spuien hun woorden en ideeën alsof praten over vrije markten hún vrijheid vergoot om anderen de vrijheid af te nemen.
  John Maynard Keynes en Franklin Delano Roosevelt zagen een alternatieve weg vanuit de klassieke economie. Aangepast naar de marktveranderingen in de economie en mat wat we van de afgelopen driekwart eeuw hebben geleerd, biedt hun visie nog steeds een alternatief voor de neoklassieke en neoliberale economie die erop volgde en voor het nieuwe rechts dat nu in opkomst is. De aanpak van Keynes en Roosevelt was gematigd kapitalisme waarin de overheid een belangrijke, maar wel beperkte rol speelde door te zorgen voor stabiliteit, efficiëntie en gelijkheid - of tenminste meer dan ongebreideld kapitalisme oplevert. Ze hebben de basis gelegd voor een eenentwintigsteeeuws progressief kapitalisme dat betekenisvolle menselijke vrijheid bevordert. (pagina 60-61)

Lees ook: De euro : hoe de gemeenschappelijke munt de toekomst van Europa bedreigt (uit 2016) en Winst voor iedereen : progressief kapitalisme in een tijd van onvrede (uit 2019).

Terug naar Overzicht alle titels


Irene van Staveren

De vrije markt bestaat niet : naar een economie van verbinding
Ten Have 2024, 224 pagina's € 22,99

Verschijnt augustus 2024

Wikipedia: Irene van Staveren (1963)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
In De vrije markt bestaat niet belicht Irene van Staveren scherpzinnig sociaal-economische kwesties, doordrenkt met een verfrissende dosis maatschappelijk engagement. Als hoogleraar economie en ethiek brengt ze diepgaande inzichten in de complexe relatie tussen economie, rechtvaardigheid en duurzaamheid.

Haar heldere schrijfstijl en toegankelijke benadering maken het boek inspirerend voor een breed lezerspubliek. Van Staveren daagt lezers uit na te denken over een rechtvaardigere en duurzamere samenleving.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels


Kees Vuyk 3

Weg van de natuur : over de grote ontworteling
Ten Have 2024, 221 pagina's  - € 22,90

Wikipedia: Kees Vuyk (1953)

Korte beschrijving
Een filosofische beschouwing van ons idee van de natuur en de verbondenheid daarmee. Het boek onderzoekt hoe ons idee van de natuur in de loop der eeuwen is veranderd van iets waar we deel van uitmaken naar iets om te overheersen. Kees Vuyk bespreekt de achtergronden van hedendaagse crises zoals klimaatverandering, migratie en het verlangen naar autocratisch leiderschap. De worsteling van de moderne mens om zichzelf te plaatsen binnen de natuurlijke orde vormt de rode draad. Essayistisch en diepgaand geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Kees Vuyk was als universitair hoofddocent verbonden aan de faculteit Geesteswetenschappen van de Universiteit Utrecht. Hij won in 2018 de Socratesbeker met 'Oude en nieuwe ongelijkheid'.

Tekst op website uitgever
Urgent nieuw boek van voormalig winnaar prijs voor het beste filosofieboek van het jaar Kees Vuyk. Over onze problematische verhouding met de natuur.

In Weg van de natuur onderzoekt socioloog Kees Vuyk de achtergronden van de crises van deze tijd. De rode draad die door al deze crises heen loopt, is dat onze omgang met de natuur drastisch is veranderd. De natuur is niet langer iets waar we deel van uitmaken, maar iets om te beheersen.

Vuyk laat in dit boek zien hoe ons idee van de natuur in de afgelopen eeuwen uit koers is geraakt, toont wat dit nu voor ons betekent, en opent een hoopvolle weg waarin de mens weer onderdeel wordt van de natuur.

Fragment uit

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Lees ook: Oude en nieuwe ongelijkheid : over het failliet van het verheffingsideaal (uit 2017) en De feilbare mens : waarom ongelijkheid zo slecht nog niet is (uit 2019)

Marietje Schaake

De tech coup : hoe tech is gaan regeren en we de macht weer terugwinnen

Atlas Contact 2024, 383 pagina's € 27,99

Korte bio van Marietje Schaake (1978) en Wikipedia-lemma.

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Technologie en het internet beheersen in grote mate ons leven, maar er is amper democratische controle op de bedrijven die deze wereld vormgeven.

Of het nu gaat om de toeslagenaffaire of de oorlog in Oekraïne, techbedrijven spelen een steeds dominantere rol in onze wereld. Helaas is wat goed is voor de aandeelhouders niet automatisch goed voor de samenleving. Te lang hebben politici ruimte gegeven aan het marktdenken; het is nu dringend tijd dat de democratie weer de overhand krijgt.

In De tech coup deelt technologiebeleidsexpert Marietje Schaake uit de eerste hand en op basis van haar eigen ervaringen in het Europarlement hoe grote en kleine technologiebedrijven de wereld regeren. De huidige situatie vereist nieuwe oplossingen, vooral omdat doorbraken in kunstmatige intelligentie de machtsconcentratie van een handvol technische elites verder intensiveren. 

De tech coup is een bij vlagen bloedstollende beschrijving van hoe we de controle over ‘big tech’ verloren – en een noodzakelijke visie op hoe we de macht terug kunnen winnen.


Fragment uit 4. Het einde van het publieke belang

Uit de paragraaf De nieuwe kleren van de keizer
Bitcoin heeft echter we duidelijke en tastbare nadelen. Zo heeft bitcoin ondanks het virtuele gebruik van deze munteenheid in de echte wereld ernstige gevolgen voor het milieu. Door de grote afhankelijkheid van datacenters en servers kost mining van bitcoin 0.55 procent van het wereldwijde energiegebruik. Om transacties op een blockchain te verifiëren moeten computers een complex wiskundig probleem oplossen. In ruil voor het als eerste oplossen van dat probleem wordt een bescheiden bitcoinbetaling gedaan. De beloning stimuleert deelname en snelheid. Dit proof-of-work-systeem is inherent verspillend, omdat '99,99% van alle computers die werk hebben geleverd het resultaat gewoon weggooien omdat ze de race niet hebben gewonnen', zegt Paul Brody, de global blockchain leader bij Ernst & Young.
  Anders dan sommige crypto-enthousiastelingen op Necker Island dachten, is er weinig dat overheden ervan weerhoudt om deze nieuwe technologie te reguleren. China, het eerste land dat hard optrad tegen de handel in cryptovaluta, heeft ze in september 2021 allemaal verboden. Vanwege het gebrek aan transparantie van de CCP blijven de precieze redenen voor deze drastische stap onduidelijk, maar er zijn er meer dan genoeg om uit te kiezen. Veel landen zijn het Chinese voorbeeld gevolgd met rechtstreekse of indirecte verboden, zoals een verbod op cryptovalutabeurzen of beperkingen op banken om daar gebruik van te maken. Sommige politici in de VS en de EU dringen bovendien aan op nieuwe regelgeving. Zo streeft de Europese verordening voor markten in cryptoactiva (MiCA) die in december 2024 van kracht wordt, naar meer transparantie en consumentenbescherming. 
  Een wellicht onverwachte reactie, en mogelijk niet erg welkom bij de Cypherpunks en crypto-evangelisten, was de omarming van digitale valuta door centrale banken, de zogenaamde Central Bank Digital Coins (CBDC). Deze gecentraliseerde munten zijn gekoppeld aan fiatvaluta zoals de euro, de dollar of de yen, maar centrale banken willen op hun digitale tegoeden dezelfde regels toepassen als op reguliere activa, In plaats van centrale banken omver te werpen, zou de door cryptovaluta-magnaten aangerichte disruptie hen weleens op het idee gebracht kunnen hebben om CBDC's uit te geven. meer dan honderd centrale banken onderzoeken en testen de CBDC'sen een handvol heeft ze al geïntroduceerd. Als deze projecten slagen, heeft de bitcoinbubbel geleid tot een sterkere inzet voor digitale betaalmiddelen door financiële instellingen. 
  Misschien nog teleurstellender voor blockchainliefhebbers is dat, acht jaar na mijn verblijf op Richard Bransons tropische eiland, bijna niets van het gedroomde revolutionaire potentieel ervan werkelijkheid is geworden. Na een onderzoek naar het daadwerkelijke gebruik van blockchain (naast bitcoin) voor De Correspondent, concludeerde journalist Jesse Frederik dat zijn relaas een 'bizarre reis zonder bestemming' was en dat blockchain een 'oplossing voor bijna niets' blijft. Simpel gezegd: de maan is nog lang niet bereikt. (pagina 127-128)


Dit boek werd aangekondigd onder de titel: De stille coup. 

Terug naar Overzicht alle titels


Sunil Amrith

 De brandende aarde : hoe de mens de aarde veranderde
Athenaeum, Polak & Van Gennep 2024, 448 pagina's  - € 29,99

Verschijnt september 2024

Oorspronkelijke titel: (2024)

Wikipedia: Sunil Amrith (1979)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Door grote uitvindingen in en innovatie van de landbouw is de productie van voedsel gigantisch gegroeid. Razendsnelle ontwikkelingen hebben ervoor gezorgd dat de levensverwachting van miljarden mensen binnen een tijdsbestek van enkele decennia overal ter wereld sterk is toegenomen. Tegelijkertijd heeft technologische vooruitgang eraan bijgedragen dat de mens zowél zijn medemens als de aarde uitbuit.

In De brandende aarde brengt historicus Sunil Amrith de geschiedenissen samen van klimaat en imperialisme, van genocide en ecocide en van menselijke vrijheid en de prijs die de aarde daarvoor betaalt. Zijn benadering biedt een nieuwe manier om te begrijpen hoe de mens de aarde hervormt inclusief zichzelf. En hij verklaart hoe door milieuschade grootschalige migratiebewegingen zijn ontstaan.

In zijn magistraal geschreven epos De brandende aarde herinterpreteert Amrith een geschiedenis die tot voor kort enkel werd bezien vanuit een Euro- en antropocentrisch perspectief.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels


zaterdag 30 maart 2024

Stefano Mancuso 5

De levende stad : pleidooi voor een groene leefomgeving
Cossee 2024, 222 pagina's  - € 22,99

Oorspronkelijke titel: Fitopolis, la città vivente (2023)

Wikipedia: Stefano Mancuso (1965)

Korte beschrijving
Een pleidooi voor een groenere leefomgeving. Stefano Mancuso nodigt de lezer uit om het stadse leven te heroverwegen aan de hand van de volgende paradox: de opwarming van de aarde zal het stadse leven voorgoed veranderen, maar de stad zélf is daar de belangrijkste oorzaak van. Hij pleit ervoor om steden niet langer te bouwen met de mens als voorbeeld, maar de stad te zien als een plant: een levend, circulair en duurzaam organisme. Met behulp van diverse voorbeelden laat de auteur zien hoe dit gerealiseerd kan worden. Intelligent en bevlogen geschreven. Met zwart-witfoto’s en -illustraties. Met name geschikt voor geoefende lezers. Stefano Mancuso (Catanzaro, 1965) is hoogleraar aan de universiteit van Florence, leidt het International Laboratory for Plant Neurobiology en is medeoprichter van de International Society for Plant Signaling and Behavior. Hij schreef meerdere boeken. Voor 'Briljant groen’ ontving hij de prestigieuze Galileiprijs. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven.

Tekst op website
Eeuwenlang is de mens bezig geweest met het zoeken naar en veroveren van nieuwe leefgebieden. De laatste honderd jaar hebben we de stad als beste woonomgeving verkozen – in 2070 zal zeventig procent van de mensen in de stad wonen. Het is de plek waar we onze overlevingskansen het hoogst inschatten, waar we een goede levenskwaliteit verwachten. Maar daarmee hebben we de natuur geëlimineerd uit ons denken.

In De levende stad daagt Stefano Mancuso ons uit het stadse leven te heroverwegen aan de hand van de volgende paradox: de opwarming van de aarde zal het stadse leven voorgoed veranderen, maar de stad zélf is daar de belangrijkste oorzaak van. En dus moeten we niet alleen onze steden, maar ook ons denken vergroenen.

Hoog tijd om de stad niet meer te bouwen met de mens als voorbeeld (met een centrum als hart en woonwijken als longen), maar de stad te zien als een plant, een levend en circulair organisme: duurzaam en gedecentraliseerd. Op enthousiaste toon en met veel verrassende voorbeelden laat Mancuso zien wat ons nu te doen staat.

Fragment uit

Lees ook:  Reizend groen : de wonderbaarlijke migratie van planten (uit 2019), De universele rechten van de plant (uit 2020) en Plantenrevolutie : hoe planten onze toekomst bepalen (uit 2018) en Bomen van de wereld (2022).

Terug naar Overzicht alle titels

Noam Chomsky & Edward S. Herman

Manufacturing consent : de politieke economie van de massamedia
EPO 2024, 440 pagina's -  € 29,90

Oorspronkelijke titel: Manufactoring consent : the Political Economy of the Mass Media (2024)

Wikipedia: Noam Chomsky (1928) en Edward S. Herman (1925-2017)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Hoe komt het dat de grote media in de VS zich vrijwel altijd als spreekbuis van de macht gedragen terwijl niemand hun journalisten influistert wat ze moeten schrijven? Over die kwestie publiceerden Noam Chomsky en Edward S. Herman 'Manufacturing Consent'. Het boek, dat voor het eerst verscheen in 1988, zette destijds alle mediakritiek op zijn kop, ook ver buiten de VS. Tot dan waren onkunde, amateurisme of tijdsgebrek van journalisten de gangbare verklaringen voor blunders in het nieuws. Chomsky en Herman daarentegen hameren op de eigendomsstructuren, de organisatie en het opzet van de bedrijven achter uw krant, website of journaal. Hun diepgaande analyse van de politieke economie van massamedia leidde tot hun wereldberoemde propagandamodel dat tot op vandaag actueel blijft. Het is een voortdurend onderling samenspel van verschillende informatiefilters waarmee subtiel de geesten worden gekneed. 'Manufacturing Consent' verscheen merkwaardig genoeg nooit in het Nederlands. Met deze uitgave, voorzien van een gloednieuwe inleiding van Chomsky, is dat euvel rechtgezet.

Fragment uit

Lees ook: Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht (uit 2017) of Gebakken lucht van Nick Davies (uit 200910)

Terug naar Overzicht alle titels

Teun van de Keuken

De mens is een plofkip : hoe de voedingsindustrie ons ziek maakt
Thomas Rap 2024, 139 pagina's  -  € 18,99

Wikipedia: Teun van de Keuken (1971)

Korte beschrijving
Een bespreking van de maatschappelijke gevolgen van onverantwoordelijke voedselproductie en -marketing. Het boek analyseert hoe de voedingsindustrie ervoor zorgt dat mensen zwaar bewerkt fabrieksvoedsel eten zonder voedingswaarde. Dit leidt tot gezondheidsproblemen en hoge maatschappelijke kosten. De industrie beweert dat consumenten zelf verantwoordelijk zijn voor hun eetgedrag, maar de auteur betwist dit. Het boek biedt ook een perspectief op de juiste maatregelen voor een gezondere toekomst. Leerzaam en onderhoudend geschreven. Teun van de Keuken (Amsterdam, 1971) is een bekende Nederlandse televisieproducent, columnist, presentator en journalist. 

Tekst op website uitgever

Echt voedsel met herkenbare ingrediënten heeft de afgelopen decennia grotendeels plaatsgemaakt voor zwaar bewerkt fabrieksvoer zonder enige voedingswaarde, dat zo aangenaam is van structuur en smaak dat we er geen genoeg van krijgen. Via uitgekiende receptuur, slimme marketing en agressieve reclame mest de voedingsindustrie ons vet als plofkippen, met ziekte en hoge maatschappelijke kosten tot gevolg. De fabrikanten zeggen dat wij zelf verantwoordelijk zijn voor ons gedrag. Maar is dat wel zo?

In De mens is een plofkip legt Teun van de Keuken de voedingsindustrie onder de loep en laat hij feilloos zien wat er misgaat. Maar hij biedt ook perspectief: met de juiste maatregelen is er een mooiere, lekkerdere en gezondere toekomst mogelijk.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Michiko Kakutani 2

De grote golf : het tijdperk van ontwrichting en de opkomst van de buitenstaander
Spectrum 2024, 269 pagina's -  € 22,50

Oorspronkelijke titel: The Great Wave: The Era of Radical Disruption and the Rise of the Outsider (2024)

Wikipedia: Michiko Kakutani (1955)

Korte beschrijving
Een diepgaand boek over machtsverhoudingen en de groeiende invloed van buitenstaanders in de 21e eeuw, in een tijdperk van financiële crises, sociale ongelijkheid en oorlogen. Het onderzoekt hoe mensen, die het vertrouwen in traditionele instituties en elites hebben verloren, bijdragen aan de opkomst van nieuwe, vaak radicale stemmen. Het boek belicht hoe economische ongelijkheden populistische woede aanwakkeren, democratische idealen ondermijnen en desinformatie verspreiden. Het plaatst de huidige crises in de context van eerdere historische scharniermomenten en wijst op de noodzakelijke veranderingen voor een duurzame toekomst. Intelligent, essayistisch en helder geschreven. Met klassieke Hokusai prenten in zwart-wit. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Michiko Kakutani (New Haven, 1955) is een Amerikaanse journalist, literatuurcriticus en schrijver. Ze heeft gewerkt voor The Washington Post en Time. Ze schreef een klein aantal boeken, waaronder ‘Ex libris’ en ‘Het einde van de waarheid’. Haar werk wordt in meerdere landen uitgegeven.

Tekst op website uitgever
Financiële crises, sociale ongelijkheid, oorlogen: we leven in een tijd van chaos en onzekerheid, waarin steeds meer mensen het vertrouwen in instituties en elites zijn verloren. Zij gaan via niet-traditionele kanalen op zoek naar informatie en dragen zo bij aan de opkomst van een nieuwe generatie stemmen die voorheen als radicaal, onorthodox of marginaal werden beschouwd. Ondertussen wakkeren economische ongelijkheden populistische woede aan, worden democratische idealen verder ondermijnd en wordt steeds vaker desinformatie verspreid via internet en AI.

In De grote golf gaat Pulitzerprijswinnaar Michiko Kakutani in op de gevolgen van deze nieuwe machtsverhoudingen. Ze toont hoe ideeën van de marge naar de mainstream verschuiven en onderzoekt de groeiende invloed van buitenstaanders. Tegelijkertijd plaatst ze de crises van vandaag in de context van crises die eerdere scharniermomenten in de geschiedenis bepaalden. Haar conclusie: de huidige instabiliteit toont niet alleen de kwetsbaarheid van onze wereld, maar wijst ons ook op de veranderingen die nodig zijn om dit tumultueuze tijdperk te overleven en een duurzame toekomst op te bouwen.

Michiko Kakutani is voormalig hoofdredacteur boekrecensies bij The New York Times. Ze staat bekend om haar scherpe recensies, waarvoor ze in 1998 de prestigieuze Pulitzerprijs ontving. Kakutani studeerde Engelse literatuur aan Yale en heeft gewerkt voor The Washington Post en Time. Eerder verschenen bij Spectrum Ex libris en Het einde van de waarheid.

Fragment uit 9. Veerkracht in Vufa
De snelheid waarmee de gemeenschappen en complete landen opkrabbelen na een catastrofe blijft verbijsterend. In de Tweede Wereldoorlog waren er 53 miljoen doden gevallen en alleen al in Europa waren 60 miljoen mensen ontheemd geraakt. Hele steden waren veranderd in puinhopen, wegen waren kapot en lagen vol puin. bruggen en spoorwegen waren vernield. In Warschau was 90 procent van de huizen verwoest en in Duitsland 40 procent.
  In Hiroshima verloren naar schatting 140.000 mensen (ongeveer 40 procent van de populatie van de stad) het leven als gevolg van de nucleaire explosie of van de langetermijneffecten van de straling; in Nagasaki stierven ongeveer 74.000 mensen. Tientallen andere Japanse steden werden getroffen door brandbommen, die de voornamelijk houten huizen in de as legden, waardoor minstens vijf miljoen mensen dakloos werden. Het Amerikaanse bombardement op Tokio van 10 maart 1945 doodde naar schatting honderdduizend mensen en vernietigde een miljoen huizen; er kwam zoveel as naar beneden dat die datum later de geschiedenisboeken in ging als de Night of Black Snow.
  De verwoesting in Europa en delen van Azië waren zo immens dat 1945 Year Zero werd genoemd; landen stonden voor de gigantische taak hun economie en infrastructuur te herstellen en tegelijkertijd langetermijnplannen te maken voor sociale en politieke hervormingen. 
  Na de oorlog ontwikkelden Duitsland en Japan zich tot democratieën en belangrijke bondgenoten van de Verenigde Staten, beide landen maakten een enorme economische opleving door. In 1986 werd Japan de op een na grootste economie ter wereld (na de Verenigde Staten) en in 1989, na de val van de Berlijnse Muur, werd Duitsland de derde economie ter wereld.
  Door middel van het Marshallplan schonken de Verenigde Staten ongeveer dertien miljard dollar aan West-Europa met verschillende doelen: het bouwen van een verdedigingslinie tegen het communisme, het creëren van betrouwbare handelspartners, en het voorkomen van de economische malaise en politiek vernedering die de regio zo vatbaar had gemaakt voor de verlokkingen van het fascisme. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog concentreerde Europa zich op het opbouwen van een toekomst 'waarin de oude demonen, zoals werkloosheid, fascisme, Duist militarisme, oorlog en revolutie zouden zijn onthoofd', aldus historicus Tony Judt. Het huidige, 'verenigde, welvarende, coöperatieve, pacifistische Europa is niet het resultaat van de optimistische, ambitieuze, vooruitziende plannen waar Euro-idealisten het zo graag voor houden', aldus Judt. 'Het is het onzekere kind van angst. In de schaduw van zijn geschiedenis voerden de leiders sociale hervormingen door en bouwden nieuwe instellingen als profylactisch middel om het verleden op afstand te houden.'
   Het hart van de naoorlogse veranderingen werd gevormd door de hoop dat nieuwe internationale instituties (zoals de Verenigde Staten en de Wereldbank) voor economische groei en politieke stabiliteit zouden zorgen. Veel overheden besloten meer verantwoordelijkheid op zich te nemen en creëerden sociale vangnetten zoals gratis gezondheidszorg, werkloosheidsuitkeringen en AOW. In de nasleep van de financiële crisis van 2008 bezuinigden veel Europese landen op dergelijke publieke dienstverlening. Dit leidde niet alleen tot meer ongelijkheid en werkloosheid, maar voedde ook de woede waar het rechtse populisme later de vruchten van plukte. (pagina 195-197)

Lees ook: Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump (uit 2018).

Terug naar Overzicht alle titels


Rob de Wijk 5

Het nieuwe IJzeren gordijn : hoe de machtspolitiek terugkeert in Europa
Balans 2024, 366 pagina's - € 23,99

Wikipedia: Rob de Wijk (1954)

Korte beschrijving
Een analyse van Europese politiek. Rob de Wijk beschouwt hoe Europa's zelfoverschatting en idealistisch buitenlandbeleid van de afgelopen dertig jaar, met verminderde defensie, heeft geleid tot een hernieuwde confrontatie met Rusland, vergelijkbaar met de Koude Oorlog. De auteur stelt dat de invasie van Oekraïne door Rusland in 2022 een wake-up call was voor Europa, dat zich nu moet aanpassen aan een nieuwe realiteit van machtspolitiek. Ondanks de hoge prijs van deze militaire verwaarlozing en zelfoverschatting ziet de auteur kansen om de welvaart en veiligheid van Europa beter te verankeren in deze nieuwe tijd. Beschouwend en met diepgang geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Rob de Wijk (Dordrecht, 1954) is hoogleraar internationale betrekkingen aan de Universiteit Leiden en oprichter van het Den Haag Centrum voor Strategische Studies (HCSS). Hij is commentator voor radio en tv, columnist voor Trouw en maakt de podcast 'Boekestijn en De Wijk' van BNR. Hij publiceerde talloze boeken waaronder ‘De nieuwe wereldorde’ en ‘De slag om Europa’.

Tekst op website uitgever
Europa lijdt al meer dan dertig jaar aan zelfoverschatting, stelt Rob de Wijk in dit urgente en hoogst actuele nieuwe boek. Een pijnlijke realiteit, waarmee wij door de oorlog in Oekraïne hardhandig zijn geconfronteerd.

Als winnaar van de Koude Oorlog vond Europa zijn economische systeem en democratische en humanitaire waarden superieur aan die van andere landen. Eeuwen van machtspolitiek maakten daarom plaats voor een idealistisch buitenlandbeleid, waarbij defensie steeds werd uitgekleed. De rekening van dit denken kregen wij gepresenteerd op 24 februari 2022, toen Rusland Oekraïne binnenviel. Machtspolitiek bleek toch niet verdwenen. De militaire dreiging voor Europa evenmin, maar dat kon zichzelf intussen allang niet meer verdedigen.

De prijs van dertig jaar militaire verwaarlozing, morele politiek en zelfoverschatting is hoog. We stevenen af op een permanente confrontatie met Rusland, op een nieuwe Koude Oorlog en een nieuw IJzeren Gordijn. Maar niet alles is verloren, concludeert De Wijk in dit fascinerende nieuwe boek. De Oekraïne-oorlog heeft Europa gedwongen zich aan te passen aan een nieuwe tijd. En paradoxaal genoeg liggen daarin juist kansen om onze welvaart en veiligheid beter te verankeren.

Fragment uit 10. Slot: speler of speelbal
1. Werk aan weerbaarheid

De weerbaarheid moet worden vergroot. Dat geldt zowel voor de maatschappelijke als voor de technische weerbaarheid. De maatschappelijke weerbaarheid wordt vergroot als mensen ervan doordrongen raken dat door de opkomst van China de wereld verandert, dat Rusland een dreiging voor onze veiligheid en welvaart vormt en dat een gezamenlijke inspanning nodig is om onze veiligheid en welvaart te beschermen. Dit vereist, naast meer kennis en discussie, ook politici, journalisten en commentatoren die weten waarover ze praten. Bij weerbaarheid hoort ook dat de bevolking bereid moet zijn om de nadelen van de versterking van de defensie te accepteren. Wat dat betreft is er een lange weg te gaan. Begin 2024 ontstonden er al protesten tegen mogelijke plannen om een oude vliegbasis weer in gebruik te nemen en het aantal vluchten van gevechtsvliegtuigen te vergroten.
  Technische weerbaarheid gaat over de bescherming van de vitale infrastructuur, zoals de elektriciteits- en watervoorziening, en de financiële infrastructuur. Vitale infrastructuur kan fysiek worden aangevallen. Ook zijn alle computersystemen en verbindingen kwetsbaar voor digitale aanvallen.
  Weerbaarheid is allereerst een nationale verantwoordelijkheid. Daarnaast werken EU en de NAVO samen om haar te vergroten. Een gezamenlijke taakgroep kwam in 2023 tot de conclusie dat er te veel kwetsbaarheden zijn. Daarom stelde de groep voor om nauw samen te werken op het gebied van energievoorziening, transport, digitale infrastructuur en satellietsystemen in de ruimte. Worden die aangetast, dan valt de maatschappij deels stil en worden militaire operaties vrijwel onmogelijk. (pagina 332)

Lees ook: 5 over 12 : hoe Nederland toch sterker uit de crisis kan komen (2012),
De nieuwe revolutionaire golf : waarom burgers zich van hun leiders afkeren (2016),
De nieuwe wereldorde : Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt (2019)en
De slag om Europa : hoe China en Rusland ons continent uit elkaar spelen (2021)

Terug naar Overzicht alle titels

Rik Peels

De extremist en de wetenschapper : hoe we radicalisering beter kunnen begrijpen
Balans 2024, 127 pagina's € 19,25

Wikipedia: Rik Peels (1983)

Korte beschrijving
Een diepgaande beschouwing over filosofie, theologie, radicalisme en extremisme. Extremisme en radicalisering zijn momenteel hete hangijzers, of het nu gaat om extreemrechts, anti-institutioneel radicalisme of complotdenken. Rik Peels onderzoekt in dit boek verschillende manieren om hedendaagse radicalisering beter te begrijpen. Hij bevraagt de aard van extremisten en de rol van wetenschap en overheid in de omgang met radicale stemmen. Daarbij onderzoekt hij of de oudste wetenschappen, de filosofie en de theologie, ons iets leren over extremisme dat we tot nu toe gemist hebben. Bevlogen en met diepgang geschreven. Met een enkele illustratie. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep.  Rik Peels (Zoetermeer, 1983) is houder van een University Research Chair, hoogleraar religie en theologie en hoogleraar filosofie aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Hij publiceerde meerdere boeken. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven.

Tekst op website uitgever
Rik Peels onderzoekt in dit boek verschillende manieren om hedendaagse radicalisering beter te begrijpen. Zijn extremisten gek of zijn ze in feite gezonde, rationele mensen?

‘Eindelijk! Een filosoof annex theoloog die een deel van het antwoord geeft waar we al decennia naar zoeken: hoe moeten we radicalisering begrijpen? Peels levert een uiterst waardevolle en unieke, nieuwe bijdrage aan de explosieve radicaliseringspuzzel.’ – Beatrice de Graaf Het icoon van gewelddadig extremisme is nog altijd de aanslag op de Twin Towers van 11 september 2001. Maar er is de afgelopen jaren veel veranderd. Extremisme komt vandaag de dag van verschillende kanten. Niet alleen is extreemrechts flink gegroeid, er is ook steeds meer anti-institutioneel radicalisme, dat zicht richt tegen overheid, wetenschap, media en rechtspraak. Ook zijn extremisme en radicaal complotdenken sterker verweven geraakt, onder meer door de coronacrisis. Rik Peels onderzoekt verschillende manieren om hedendaagse radicalisering beter te begrijpen. Zijn extremisten gek of zijn ze in feite gezonde, rationele mensen? Moeten wetenschap en overheid luisteren naar extremisten, en hoe dan? Kunnen de oudste wetenschappen, de filosofie en de theologie, ons iets leren over extremisme dat we tot nu toe gemist hebben?

Fragment uit 3. Luisteren naar de extremist
Soorten verklaringen van extremisme
Als de extremist vaak een gezonde persoon zonder psychopathologie is en relatief rationeel, zoals we in het vorige hoofdstuk zagen, dan heeft dat gevolgen voor hoe we radicalisering beter kunnen begrijpen. Want waarom zouden we dan de extremist niet gewoon vragen wat hem of haar bezielt? Met andere woorden: waarom zouden onderzoekers en beleidsmakers de extremist niet serieus nemen door naar de extremist te luisteren? En wat levert het precies op als de extremist serieus genomen wordt?
  Om te zien in hoeverre dit al dan niet gebeurt en wat de aarzelingen zijn die sommigen hebben bij het luisteren naar de extremist, is het behulpzaam om iets van het wetenschappelijk debat te weten. Het is in de radicaliseringsliteratuur gebruikelijk om drie soorten verklaringen te onderscheiden: macro-, meso- en microverklaringen. Ik schets ze hier kort.
  Macroverklaringen betreffen het hoogste niveau, dat van de maatschappij als geheel of in enkele gevallen zelfs mondiale ontwikkelingen. Zulke verklaringen doen een beroep op zaken als de onveilige situatie in een land, massale werkloosheid, een falende overheid, armoede en ongelijkheid tussen maatschappelijke groepen, en sociale marginalisering. Maar ook politiek uitsluiting van bepaalde groepen, het gebrek aan goed onderwijs of juist de aanwezigheid van misleidend en indoctrinerend onderwijs, het gebrek aan toegang tot voorzieningen als schoon drinkwater, en grootschalige migratie. Een laatste die de afgelopen jaren steeds belangrijker is geworden, is klimaatverandering, bijvoorbeeld in de vorm van ontbossing, overstromingen, bosbranden en verlies van biodiversiteit. Deze factor wordt ook wel een threat multiplier genoemd, omdat hij allerlei andere macrofactoren, zoals migratie, in de hand werkt en versterkt. 
  Mesoverklaringen zijn verklaringen op het middelste niveau, dat van de groep. Dat kan een relatief strak georganiseerde groep zijn, zoals de Ku Klux Klan, die ook nu nog zo'n 3000 tot 6000 leden heeft. Maar het kan ook een hele minderheid of zelfs een meerderheid in een land zijn, zoals de witte arbeidersklasse in de VS of de Hutu's in Rwanda in de jaren negentig. Mesoverklaringen zoomen dan ook in op dynamieken die op groepsniveau spelen. Dan kunnen we denken aan de ervaring van onrecht, in het heden of het verleden, wanhoop, hopeloosheid, of het gevoel achtergelaten te zijn (dit zijn grievances, iets waarover men bedroefd of verbolgen is). Maar ook aan collectieve identiteit en het gevoel ergens bij te horen. Verder vallen binnen deze categorie etnische spanningen tussen bevolkingsgroepen, wij-zijdynamiek, vooroordelen van groepen, en echokamers waarin dezelfde meningen rondzingen en alles van daarbuiten wordt gediskwalificeerd. En dan is er nog alles wat met het koloniale verleden te maken heeft: een vermeend glorieus verleden, de vernedering van de kolonisatieperiode, een gedeeld narratief, het trauma dat van generatie op generatie wordt overgedragen,
  Microverklaringen, tot slot, zijn verklaringen op het niveau van het geradicaliseerde individu of een heel kleine groep, zoals de Nederlandse Hofstadgroep die uit veertien geradicaliseerde moslims bestond en in 2004 door de AIVD werd opgerold. De psychopathologie kan dit op microniveau verklaren, maar we zagen al dat dat vaak niet opgaat. Andere factoren zijn religiositeit of toewijding aan seculaire waarden, het verlangen naar gevaar en avontuur, de zoektocht naar erkenning en de zucht om status. Maar ook een persoonlijk narratief, bijvoorbeeld een verhaal in termen van radicale verlossing door een heilige strijd, cognitieve ondeugden zoals zwart-witdenken en dogmatisme. En, niet te vergeten, simpelweg liefde voor een zaak of groep mensen. (pagina 43-45)

Terug naar Overzicht alle titels

Maarten van Rossem 3

Maarten van Rossem over populisme en onze democratie
Nieuw Amsterdam 2024, 111 pagina's   € 17,50
Een geactualiseeerde editie van Waarom is de burger boos? (uit 2010)

Wikipedia: Maarten van Rossem (1943)

Korte beschrijving
Een kritische verhandeling over ruim twintig jaar populisme in de Nederlandse politiek. Maarten van Rossem onderzoekt hoe partijen zoals de PVV, NSC en BBB populair konden worden en hoe een deel van het electoraat de overheid en de maatschappelijke elite als vijanden is gaan zien. Hij analyseert hierin de rol van politieke figuren als Pim Fortuyn, Rita Verdonk en Geert Wilders. Het boek belicht de kloof tussen de belofte en de werkelijkheid van de democratie, waarin het populisme gedijt. In verdiepende en essayistische stijl geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Maarten van Rossem (Zeist, 1943) is een bekende Nederlandse schrijver, historicus, televisiepresentator en academisch docent. Hij schreef vele boeken.  Dit boek is een geactualiseerde uitgave van ‘Waarom is de burger boos?’ (2010).

Tekst op website uitgever
De PVV leek in een politiek isolement langzaam te verkommeren. Tot ieders verrassing is die partij wakker gekust door de VVD, een dominante partij die bij de verkiezingen van 2023 een soort politieke zelfmoord heeft gepleegd. Wat gaat dit betekenen voor de Nederlandse politiek?

In deze geactualiseerde uitgave van de bestseller Waarom is de burger boos? blikt Maarten van Rossem terug op ruim twintig jaar populisme in Nederland: van Pim Fortuyn, Rita Verdonk en Thierry Baudet tot Caroline van der Plas, Pieter Omtzigt en Geert Wilders. Van Rossem laat zien hoe PVV, NSC en BBB zo populair konden geworden. Hij maakt duidelijk dat een deel van het electoraat de overheid, het politieke systeem en de maatschappelijke elite als vijanden zijn gaan zien. Deze ontevreden kiezers hebben sinds het begin van de eeuw steeds op nieuwe, veelbelovende ‘verlossers’ gestemd. Tragisch genoeg hebben die nooit de indruk gewekt de gesignaleerde problemen op te kunnen lossen. Het populisme is het onkruid dat groeit in de kloof tussen de belofte en de werkelijkheid van de democratie.

Fragment uit Louter de Tegenpartij?
Zo zijn we weer terug bij de PVV, nu Nederland sterkste politieke partij, die in vrijwel alle denkbare opzichten een programmatische boodschap heeft die zowel in strijd met de werkelijkheid is als met de werkelijke belangen van de natie. Vrijwel sinds de oprichting beweert de PVV dat Nederland wordt bedreigd door 'islamisering'.  Daarbij gaat het niet om de problemen in sommige wijken van onze grote steden, nee, het gaat om de dreigende islamisering van heel Nederland. Die dreiging is niet een zaak van de lange termijn, of één mogelijkheid onder vele; die dreiging is nu, die dreiging is urgent. Er moeten nu maatregelen genomen worden. Wat in Nederland dreigt, dreigt in heel Europa, Eurabië is een reel perspectief, in samenhang met de georganiseerde 'omvolking'.  Vandaar ook de noodzakelijke criminalisering van alle uitingen van de islam in Nederland. Om de rechtsstaat te redden moet de rechtsstaat voorlopig opgedoekt worden. Vanzelfsprekend moeten we ook zo snel mogelijk uit de EU, en terug naar de gulden. Onze grenzen moeten dicht en vervolgens streng worden bewaakt. Maar van die islamisering is geen sprake, de moslims vormen nog steeds een kleine, machteloze minderheid, laat staan dat Eurabië een serieuze propositie is.

Ach, zullen veel kiezers van de PVV daarom zeggen: het loopt zo'n vaart dus niet en Wilders is toch milder geworden? Data zit toch iets heel geks in. De PVV heeft twintig jaar lang een even luguber als vals sprookje tot zijn centrale boodschap gemaakt, en nu, nu de macht lonkt, telt dat ineens niet. Hoe zeker weten we dat? Is het niet vreemd dat de PVV alleen kan meeregeren als zij de kern van haar politieke bestaan plotseling moet ontkennen? Hoeven we de hele PVV eigenlijk niet serieus te nemen? Zijn die 37 zetels dan eigenlijk niet meer dan de opgestoken vinger van de boze kiezer? Is de PVV slechts louter de fameuze Tegenpartij van F. Jacobse en Tedje van Es?

Uitvoering van het programma van de PVV is niet alleen in strijd met de Grondwet, maar ook in strijd met onze normale wetgeving, met de regelgeving van de EU, met de internationale verdragen die wij hebben getekend en ten slotte fundamenteel in strijd met de beginselen van de democratische rechtsstaat in het algemeen. De formatie van een eventueel kabinet is nog in de verkennende fase op het moment dat ik dit schrijf. Ik heb dus geen idee hoe dit gaat aflopen. Het lijkt mij echter essentieel dat de mogelijk deelnemende partijen kraakhelder en zwart op wit de verzekering van de PVV krijgen dat de partij afziet van vrijwel haar gehele gedachtegoed. (pagina 106-107)

Lees ook: Kapitalisme zonder remmen : opkomst en ondergang van het marktfundamentalisme (2011)  en  De 21ste eeuw die in de jaren zeventig begon (2024?)