George Monbiot 2

Regenesis : voedsel voor iedereen zonder de planeet te verslinden
Starfish books 2023, 400 pagina's  - € 27,50

Oorspronkelijke titel: Regenesis : Feeding the World without Devouring the Planet (2023)

Wikipedia: George Monbiot (1963)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
‘Voor het eerst sinds het neolithicum hebben we de mogelijkheid om niet alleen ons hele voedselsysteem om te gooien, maar ook onze hele relatie met de natuur.’

De landbouw is de grootste oorzaak van de milieuverwoesting op Aarde – en tegelijk de oorzaak die we uit alle macht proberen te negeren. We bekritiseren de verstedelijking, maar de landbouw is als een olievlek die dertig keer zoveel land in beslag neemt. Grote delen van de planeet zijn omgeploegd en omheind en worden begraasd, bossen worden gekapt, flora en fauna worden vernietigd en de rivieren en zeeën vergiftigd – allemaal om ons te voeden. Desondanks lijden miljoenen mensen honger.

Inmiddels begint het voedselsysteem zelf te haperen. In dit briljante, verfrissend originele boek laat George Monbiot echter zien dat er een oplossing is voor het grootste dilemma waarvoor we staan. We kunnen de wereldbevolking voeden zonder de planeet te verslinden.

Een nieuw begin is een adembenemende visie op een nieuwe toekomst voor voedsel en voor de mensheid. Aan de hand van verbluffende nieuwe inzichten in de ecologie van de bodem bespreekt Monbiot hoe de veranderende kijk op de wereld onder onze voeten ons in staat kan stellen om meer voedsel te produceren met minder landbouw. Hij ontmoet de mensen die de nieuwe methoden ontsluiten: van de tuinbouwer die een volstrekt nieuw inzicht in vruchtbaarheid aanreikt tot de kwekers van meerjarige graangewassen waarmee land kan worden bevrijd van ploeg en gif, en de wetenschappers die werken aan nieuwe methoden om eiwitten en vetten te produceren. Samen laten zij zien hoe de allerkleinste levensvormen ons kunnen helpen om vrede te sluiten met onze planeet, de levende systemen op Aarde te herstellen, paal en perk te stellen aan een tijdperk van uitstervingen, en een nieuw begin te maken.

Fragment uit

Lees ook: Uit de puinhopen : een nieuwe politiek in een tijd van crisis (uit 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Kim Stanley Robinson

Het Ministerie voor de Toekomst
Starfish books 2023, 637 pagina's  - €30,--

Oorspronkelijke titel: The Ministry for the Future (2020)

Wikipedia: Kim Stanley Robinson (1952)

Korte beschrijving
Het Ministerie voor de Toekomst gebruikt fictieve ooggetuigenverslagen om te vertellen hoe klimaatverandering ons allemaal zal beïnvloeden. Een toekomstroman over een toekomst die dichterbij is dan we willen weten.

Tekst op website uitgever
‘Het Ministerie van de Toekomst is een klimaatfictie (“cli-fi”) roman die in 2020 is gepubliceerd. De roman speelt zich af in de nabije toekomst en volgt een ondergeschikt orgaan, opgericht onder de Overeenkomst van Parijs, wiens missie het is om op te treden als pleitbezorger voor de toekomstige generaties burgers van de wereld, alsof hun rechten net zo geldig zijn als die van de huidige generatie. Hoewel ze verschillende ambitieuze projecten nastreven, zijn de gevolgen van de klimaatverandering vastbesloten de meest consequente te zijn.

Met de nadruk op wetenschappelijke nauwkeurigheid en non-fictiebeschrijvingen van geschiedenis en sociale wetenschappen, wordt de roman geclassificeerd als harde sciencefiction. Het maakt ook deel uit van de groeiende hoeveelheid klimaatfictie. Robinson had eerder andere klimaatfictieromans geschreven, zoals 2312 en New York 2140′. (bron: Paradiso, 2023)

The Guardian kopt de nieuwste sciencefiction-roman van Robinson met ‘Hoe je de klimaatcrisis oplost.’

‘Robinson shows that an ambitious systems novel about global heating must in fact be an ambitious systems novel about modern civilisation too, because everything is so interdependent. Luckily, when he opens one of his discursive interludes with the claim “Taxes are interesting”, he makes good on it within two pages. There is no shortage of sardonic humour here, a cosmopolitan range of sympathies, and a steely, visionary optimism.‘  The Guardian, 2020

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Bastiaan Rijpkema

Waarom een parlement? : architectuur van macht en democratie
Prometheus 2023, 128 pagina's  - €14,99
Reeks: Nieuw licht

Wikipedia: Bastiaan Rijpkema (1987)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
In Waarom een parlement? vraagt rechtsfilosoof Bastiaan Rijpkema zich af wat nog de plaats van ons parlement is. Wat is de status van een parlement in een wereld waarin macht zich steeds meer aan het zicht lijkt te onttrekken? En vraagstukken overweldigende ‘hyperobjecten’ zijn geworden, van klimaat tot wereldeconomie? De vraag naar de waarde van het parlement stelde de controversiële Duitse denker Carl Schmitt al in 1923. Volgens Schmitt was het leven uit het idee parlement verdwenen. Het kon zijn twee centrale principes – vrije discussie en openbaarheid – niet meer waarmaken. Het parlement stond nog overeind, maar slechts uit ‘mechanische volharding’. Een kleine eeuw later lijken de omstandigheden voor het parlement eerder verslechterd dan verbeterd. Hoe kan het Nederlandse parlement zijn relevantie terugwinnen? Niets minder dan onze democratie staat op het spel. Bastiaan Rijpkema (1987) is rechtsfilosoof en universitair hoofddocent aan de Universiteit Leiden. Voor zijn boek Weerbare democratie won hij de PrinsjesBoekenPrijs voor het beste politieke boek van het jaar. In 2017 werd hij gekozen tot New Scientist Wetenschapstalent. Rijpkema schrijft regelmatig voor NRC Handelsblad

Bastiaan Rijpkema (1987) is hoogleraar Encyclopedie van de Rechtswetenschap en bijzonder hoogleraar Verdraagzaamheid (Uytenbogaertleerstoel) aan de Universiteit Leiden. Zijn bekendste boek is Weerbare democratie (2015), dat werd bekroond met de PrinsjesBoekenPrijs en de New Scientist Wetenschapstalentprijs.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Maarten van Doorn

Waarom we beter denken dan we denken
Noordboek 2023, 238 pagina's - € 24,90

Website van Maarten van Doorn (199?)

Korte beschrijving
Een actuele filosofische verhandeling over de vraag hoe rationeel de mens werkelijk denkt. De mens is verliefd op zijn eigen gelijk, doof voor feiten en argumenten en een makkelijke prooi voor nepnieuws. In ieder geval: dat is het heersende idee. Maar klopt dat wel? Filosoof Maarten van Doorn verweeft in dit boek inzichten uit de psychologie, communicatiewetenschappen, filosofie en politicologie en geeft nieuwe antwoorden op dringende vragen als: waarom geloven we wat we geloven? Hoe veranderen mensen van mening? Zijn we echt in een post-truth tijdperk aanbeland? Hoe gevaarlijk is misinformatie? En zijn onze emoties of onze ratio de baas in ons hoofd en in onze maatschappij? ‘Waarom we beter denken dan we denken’ is intelligent, eigentijds en verdiepend geschreven. Vooral voor geoefende lezers. Met enkele zwart-witillustraties. Maarten van Doorn (1946) promoveerde in de filosofie en werkt als docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij host de podcast Ongekend, en schrijft blogs voor platforms als Bij Nader Inzien en Stuk Rood Vlees..

Tekst op website uitgever
De mens is irrationeel. Verliefd op zijn eigen gelijk. Doof voor feiten argumenten. Verblind door honderden denkfouten. Een makkelijke prooi voor nepnieuws. Gevangen in filterbubbels. Zo is het heersende idee. Maar klopt het wel? In dit boek verweeft filosoof Maarten van Doorn de jongste inzichten uit de psychologie, communicatiewetenschappen, filosofie en politicologie. Hij neemt ons mee op een reis langs verrassende onderzoeksresultaten en scherpzinnige filosofen en geeft nieuwe antwoorden op dringende vragen: Waarom geloven we wat we geloven? Hoe veranderen mensen van mening? Zijn we echt in een post-truth tijdperk aanbeland? Hoe gevaarlijk is misinformatie? Zijn onze emoties of onze ratio de baas in ons hoofd en in onze maatschappij? Waarom we beter denken dan we denken biedt een hoopvol geluid in een gepolariseerde wereld.

Fragment uit

Korte bespreking op website Jan Bransen: Waarom denken leuker is dan we denken (mei 2023)

Terug naar Overzicht alle titels

Hannah Ritchie

Niet het einde van de wereld : waarom wij de eerste generatie zijn met perspectief op een duurzame planeet
Balans 2024, 352 pagina's  - € 23,99

Oorspronkelijke titel: Not the end of the world : how we can be the first eneration to build a sustainable planet (2023)

Wikipedia: Hannah Ritchie (1993)

Korte beschrijving
Een inzichtelijk boek over klimaatproblematiek en duurzaamheid. Het boek biedt een andere kijk op de klimaatcrisis en presenteert oplossingen. De auteur, een datawetenschapper, toont aan dat er al veel vooruitgang is geboekt in de aanpak van klimaatproblemen en dat duurzaamheid haalbaar is. Het boek behandelt onderwerpen zoals lokaal geproduceerd voedsel, leven op het platteland, overbevolking, plastic en palmolie, en biedt inzicht in wat werkt en waar de focus zou moeten liggen. De problemen zijn groot, maar oplosbaar. Helder en met diepgang geschreven, met ruimte voor persoonlijke passages. Met ondersteunende diagrammen in zwart-wit. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Hannah Ritchie (1993) is senior researcher Global Development aan de Universiteit van Oxford. Ze is tevens als hoofdonderzoeker verbonden aan het invloedrijke online onderzoeksplatform Our World in Data. Haar werk verschijnt regelmatig bij de BBC, in WIRED, The New York Times, The Economist en The Financial Times.

Tekst op website uitgever
Op basis van de meest recente research zet dit boek vol praktische tips en verhelderende illustraties ongeveer alle doemscenario’s in een ander licht. De problemen zijn groot. Maar ze zijn oplosbaar.

Voel je je angstig, machteloos en verward over de toekomst van onze planeet? Dit boek zorgt ervoor dat je op een andere manier naar onze grootste klimaatproblemen gaat kijken – en naar de oplossing daarvan. We worden gebombardeerd met sombere berichten die ons vertellen dat de aarde uitgeput raakt, dat de vissen uit de oceanen gaan verdwijnen, dat we maar geen kinderen meer moeten krijgen. Maar in het briljante en hoopvolle Niet het einde van de wereld laat datawetenschapper Hannah Ritchie zien dat er een heel ander beeld ontstaat als we uitzoomen. We hebben namelijk al zoveel en zo snel vooruitgang geboekt bij de aanpak van de klimaatproblematiek, dat het ernaar uitziet dat we voor het eerst in de geschiedenis in staat zijn werkelijk duurzaam met de aarde om te gaan. Op basis van de meest recente research zet dit boek vol praktische tips en verhelderende illustraties zo ongeveer alle doemscenario’s in een ander licht. Van de deugden van lokaal geproduceerd voedsel tot leven op het platteland, van de gevaren van overpopulatie tot plastic en palmolie: Ritchie biedt inzicht in wat werkt, wat niet, en waar we ons als eerste op moeten richten om een duurzame planeet te kunnen achterlaten voor de generaties na ons. De problemen zijn groot. Maar ze zijn oplosbaar. We zijn niet gedoemd. We zijn in staat iedereen een betere toekomst te bieden. Laten we die kans waarmaken.

Fragment uit (de) Inleiding
Zes dingen om in gedachten te houden
De kwesties die we gaan onderzoeken zijn complex. Ze zijn ongemakkelijk. Bovendien kunnen sommige argumenten of data die ik noem helaas worden misbruikt als ze door de verkeerde persoon worden aangehaald. Hieronder staan zes punten om tijdens het lezen in gedachten te houden.

1. We staan voor belangrijke uitdagingen op milieugebied ()

2. Het feit dat onze milieukwesties niet de grootste bedreiging voor de mensheid zijn, betekent niet dat we er niets aan moeten doen ()

3. Je moet verscheidene gedachten tegelijk volgen
Dit is essentieel om de wereld duidelijk te zien en oplossingen te bedenken die echt verschil maken. Als we bepaalde dingen verbeteren, wil dat nog niet zeggen dat ons werk erop zit.
  Een voorbeeld: sinds 1990 is het aantal kinderen dat jaarlijks sterft meer dan gehalveerd. Dat is een geweldige prestatie. Maar als je dit belangrijke feit online zet, krijg je vaak de volgende reactie: 'O, dus jij vindt het prima dat er elk jaar vijf miljoen kinderen sterven?' Natuurlijk niet. Dat is een van de ergste dingen op onze wereld. Maar die twee feiten spreken elkaar niet tegen. We hebben indrukwekkende vooruitgang geboekt, maar we hebben nog veel te doen. Mijn collega Max Roser zegt het als volgt: 'De wereld is enorm verbeterd, de wereld is nog steeds verschrikkelijk; de wereld kan veel beter.' De drie uitspraken zijn allemaal waar. 
  Door de eerste te ontdekken - dat we vooruitgang hébben geboekt - verliezen we belangrijke lessen uit het oog over hoe we verder vooruit kunnen komen. het berooft ons ook van de inspiratie dat verandering ook echt mogelijk is.
  Als ik elke positieve trend moet opmerken dat 'ik niet wil zeggen dat alles volmaakt is', wordt dit boek vermoeiende leesstof die voortdurend in herhaling valt. Ga er maar van uit fat dit altijd het geval is. Als ik zeg dat dingen vooruitgaan, bedoel ik niet dat ze daarmee in kannen en kruiken zijn. 

4. Niets hiervan is onvermijdelijk, maar het is mogelijk ()

5. We kunnen ons geen passiviteit veroorloven ()

6. Je staat er niet alleen voor () (pagina 19-23)

Artikel waarin veel vergelijkbare boeken worden genoemd, beschreven: The time is now – Optimisme (april 2020). Uiteraard wordt ook Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt van Hans Rosling (uit 2018) aangestipt.

Terug naar Overzicht alle titels

Henk Blanken

Niemand gaat alleen dood
Uitgeverij Pluim 2023, 112 pagina's - € 18,99 
Reeks: Vitale ideeën voor de wereld van morgen

Wikipedia: Henk Blanken (1959)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
In de voorbije eeuw is de dood méér veranderd dan in alle eeuwen daarvoor. We hebben ons ontdaan van God en het hiernamaals, de dood lijkt al bijna overwonnen. Ondertussen vereenzamen ouderen. Ze zijn niet vitaler dan voorheen, alleen het sterven duurt langer. Die extra jaren bestaan niet uit ontbolsterende passie, maar uit slijtage, depressie en ontluistering. Henk Blanken beschrijft zijn verval en onze verhouding tot de dood. Die is, nou ja, niet eenvoudig. Negen van de tien mensen staan achter de euthanasiewet. Bijna iedereen wil zelf de regie houden over zijn levenseinde. Maar vraag niet of ze bereid zijn een ander te helpen met sterven. Dan is het land te klein, ook als de wet het niet zou verbieden. ‘Dat mag je niet van mij verlangen. Dat kun je niet van mij vragen.’ Een ongemakkelijk en openhartig pleidooi voor een ‘betere dood’ Maar we mogen die vraag wél stellen. En moeten dat ook doen. We zijn moreel verplicht het er met onze achterblijvers over te hebben. We moeten de dood willen delen – en zelfs durven vieren. Je dood heeft altijd gevolgen voor ‘de anderen’, want niemand start alleen.

Henk Blanken (1959), bekroond met Het Gouden Pennetje en de Tegel, schreef voor Het Vrije Volk, de Volkskranten Dagblad van het Noorden.Voor Carels hoofd, over een parkinsonpatiënt die een hersenoperatie ondergaat terwijl hij bij kennis blijft, werd hij ook Europees gelauwerd. Bij Atlas Contact publiceerde hij drie boeken over journalistiek. In Handboek verhalende journalistiek(2014) pleit hij met coauteur Wim de Jong voor de kunst van het vertellen en reportages die dwingend zijn als fictie, maar wel waargebeurd. In oktober 2015 verscheen Pistoolvinger. Parkinson en de schoonheid van het verval.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Rob Riemen

Mens worden is een kunst : vier etudes
Athenaeum 2023, 232 pagina's - € 25,--

Wikipedia: Rob Riemen (1962)

Korte beschrijving
Een filosofisch boek over ‘mens worden'. Riemen beziet mens worden als een kunst, geen wetenschap. Er zijn geen eenduidige antwoorden of handleidingen voor het leven. Hij biedt vier etudes in de kunst van het mens worden: een etude met oorlog als leerschool, een etude in het overwinnen van domheid en leugens, een etude in moed en compassie en een etude in de verlossing van angst door het scheppend vermogen van de mens en ware liefde. Deze etudes gaan in op de twee grote vragen die Socrates stelde: Wat is de juiste wijze van leven? En wat is een goede maatschappij? Beschouwend en met diepgang geschreven. Geschikt voor een geoefende lezersgroep. Rob Riemen (Nederland, 1962) is een bekende Nederlandse schrijver en filosoof. Hij is oprichter van het Nexus Instituut. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven.

Tekst op website uitgever
Mens worden is een kunst. Geen wetenschap. Indien het een wetenschap zou zijn dan zouden er bewezen theorieën, eenduidige antwoorden, protocollen en handleidingen voor het leven bestaan. Die zijn er niet. Ieder individu zal met alle verlangens, onzekerheden, twijfels, angsten, nederlagen die inherent zijn aan ons bestaan zijn eigen weg moeten vinden om de menselijkheid te bereiken die ons in staat moet stellen in waarheid te leven, schoonheid te scheppen, compassievol en rechtvaardig te zijn.

Rob Riemen (1962) is essayist en oprichter-directeur van het internationaal gerenommeerde Nexus Instituut in Tilburg. 

Als variaties op een thema biedt Rob Riemen vier etudes in de kunst van het mens worden. Een etude met oorlog als leerschool, een etude in het overwinnen van domheid en leugens, een etude in moed en compassie en ten slotte een etude in de verlossing van angst door het scheppend vermogen van de mens en ware liefde. Vier etudes voor ieder die zich bekommert om de twee grote vragen die Socrates ons voorhield: ‘Vertel me, wat is nu de juiste wijze van leven? En wat is een goede maatschappij?’

Fragment uit

Lees ook: Adel van de geest : een vergeten ideaal (uit 2009)

Terug naar Overzicht alle titels

Isolde Charim

Narcisme : over vrijwillige onderwerping
Athenaeum 2023, 223 pagina's  -  € 23,99--

Oorspronkelijke titel: Die Qualen des Narzissmus (2022)

Wikipedia: Isolde Charim (1959)

Korte beschrijving
Een maatschappijkritisch boek over narcisme. Het boek stelt dat mensen zich vrijwillig onderwerpen aan omstandigheden die hen onderdrukken, met een focus op narcisme als een maatschappelijke eis. Het stelt dat individuen zich gedwongen voelen om toe te werken naar en samen te vallen met hun ideaal. Het boek onderzoekt de maatschappelijke gevolgen van narcisme als heersende ideologie. Complex en diepgaand geschreven. Geschikt voor een geoefende lezersgroep. Isolde Charim (Wenen, 1959) is een Oostenrijkse filosoof. Ze studeerde filosofie in Wenen en Berlijn en werkt als journalist en columnist voor de TAZ en de Falter. In 2006 ontving ze de prijs voor journalistiek van de stad Wenen. Haar boek 'Ich und die Anderen' werd bekroond met de Philosophical Book Prize 2018. In 2022 ontving ze de Oostenrijkse staatsprijs voor culturele journalistiek.

Tekst op website uitgever
Hoe komt het dat we onszelf ondergeschikt maken aan de omstandigheden? Of om het met Spinoza te zeggen: hoe komt het dat ‘mensen vechten voor hun knechting als vechten ze voor hun redding’? Die vraag moet telkens opnieuw worden gesteld, en des te meer in tijden van crisis en onzekerheid. Het antwoord moet zijn: het is narcisme, als maatschappelijke eis aan ieder individu. Je moet meer worden dan je bent, je moet samenvallen met je ideaal.

Maar wat betekent het voor de samenleving als dat antimaatschappelijke principe de heersende ideologie wordt? Indrukwekkend helder legt filosofe Isolde Charim uit wat ervoor zorgt dat we ons vrijwillig onderwerpen aan deze kwellingen van het narcisme.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Peter Mertens 2

Muiterij : hoe onze wereld kantelt
EPO 2023, 240 pagina's -  € 20,--

Wikipedia: Peter Mertens (1969)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
'Muiterij' boekstaaft de opwinding van het wereldgebeuren vandaag. Bij ons in Europa staat het leven ook na de pandemie in rep en roer. De energie, het dure en onzekere leven, het gegraai en de overwinsten, de uitholling van wat eerlijk en

sociaal is: alles rommelt en kreunt en ratelt. De Britse summer of discontent beukt als een van de grote golven op rotsen die zij lange tijd niet hebben bereikt. Intussen botst de oude wereldorde met het zuiden. ‘Muiterij!’, roept Washington nu landen zelf kiezen met wie en hoe hun economie uit te bouwen en weigeren kamp te kiezen in een nieuwe ronde van koude oorlog, bommen en bloed. Intussen groeit de economie van de BRICS-landen die van de G7 boven het hoofd. De muiterij van het zuiden en die van het noorden keren zich tegen dezelfde wereldorde, dezelfde monopolies. Als zij elkaar vinden, keert de hoop terug. We beleven de kanteling van onze wereld. 'Muiterij' kijkt met nieuwe ogen naar die nieuwe wereld en giet dat in een vorm die even dichtbij en persoonlijk is als collectief en internationaal.

Fragment uit

Lees ook: Graailand : het leven boven onze stand (uit 2016)

Terug naar Overzicht alle titels

Vinciane Despret 2

Leven als een vogel
Octavo 2023, 190 pagina's - € 23,50

Oorspronkelijke titel: Habiter en oiseau (2019)

Wikipedia: Vinciane Despret (1959)

Korte beschrijving
Een filosofische beschouwing van het territoriaal gedrag van vogels. Het boek behandelt de manieren waarop vogels hun wereld vormgeven. Ze vertonen agressief gedrag als andere vogels de voor ons onzichtbare grens van hun territorium passeren, en maken met uitbundig gezang of theatraal vertoon hun aanwezigheid kenbaar. Het boek bevraagt of dit gedrag samenhangt met de verdediging van het territorium, met paren, of dat het een sociaal spel is. De auteur bespreekt ook de uiteenlopende wijzen waarop wetenschappers, ornithologen en filosofen het gedrag van vogels proberen te doorgronden. Helder en met diepgang geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep.Vinciane Despret (Anderlecht, 1959) is een Belgische wetenschapsfilosoof, verbonden aan de universiteit van Luik. In haar werk combineert ze filosofie met ethologie. Zij publiceerde onder andere 'Penser comme un rat' (2009), 'Au bonheur des morts' (2015) en 'Autobiographie d'un poulpe' (2021).Het boek maakt deel uit van de serie: 'Wisselwerkingen'.

Tekst op website uitgever
In het vroege voorjaar ondergaan vogels een spectaculaire metamorfose: ze worden territoriaal. Ze vertonen agressief gedrag als andere vogels een voor ons onzichtbare grens van hun territorium passeren, en maken met uitbundig gezang of theatraal vertoon hun aanwezigheid kenbaar. Hangt die metamorfose samen met de verdediging van het territorium, met baltsen of is het een sociaal spel? Vinciane Despret geeft geen eenduidig antwoord. Met een liefdevolle blik verdiept ze zich in de vele manieren waarop vogels en andere dieren een wereld creëren, én in de uiteenlopende wijzen waarop wetenschappers, ornithologen en filosofen die proberen te doorgronden. Het begrip 'aandacht' keert daarbij steeds weer terug, en leidt uiteindelijk tot de vraag wat er gebeurt als die aandacht zou verdwijnen. Vinciane Despret (1959) is een Belgische wetenschapsfilosoof, verbonden aan de universiteit van Luik. In haar werk combineert ze filosofie met ethologie. Zij publiceerde onder andere Penser comme un rat (2009), Au bonheur des morts (2015) en Autobiographie d'un poulpe (2021).

Fragment uit 1. Het territorium
Zoogdieren moeten een probleem oplossen dat voor vogels veel minder lastig is: ze moeten overal aanwezig zijn. Vogels hebben het voordeel van hun veel grotere mobiliteit; ze kunnen in hun territorium razendsnel van het ene punt naar het andere. Die mogelijkheid hebben zoogdieren niet, temeer daar ze verborgen willen blijven. Het probleem van het circuleren in de ruimte - wel of niet overal kunnen zijn - en van de noodzaak om gezien te worden of juist onzichtbaar te blijven, is opgelost door middel van verschillende relaties tussen aanwezigheid en tijd: door te zingen en zich opzichtig te vertonen verkeert de vogel in een systeem van actuele aanwezigheid; door sporen achter te laten heeft het zoogdier gekozen voor een systeem van historische aanwezigheid. De sporen die zoogdieren achterlaten, blijven, in vergelijking met hun feitelijke aanwezigheid, betrekkelijk lang effectief: het zoogdier is overal tegelijk aanwezig, ook al was het eerder op een bepaald plek en niet op het moment zelf. In die zin kunnen uitwerpselen worden gezien als bedrieglijke schijn, omdat ze in de afwezigheid een aanwezigheid creëren, maar dan wel een schijn waar niemand zich door laat beetnemen. Het effect is desondanks doeltreffend, want elke boodschap zegt 'opgepast!', 'kijk uit!' En die boodschap komt aan. De sporen zou je kunnen onderbrengen in het proces van 'stigmergie' of 'het niet-lokaal reguleren van interacties', op basis waarvan het gedrag van sommige dieren op afstand - in ruimte of in tijd - invloed kan uitoefenen op het gedrag van andere dieren, bijvoorbeeld mieren die feromonen afscheiden en daarmee soortgenoten die hen volgend de weg wijzen. Het is een wijze van aanwezig zijn die bepaalde vormen van aandacht creëert. Overigens is het tamelijk treurig dat Serres - die er juist zo goed in was geslaagd om in zijn uiteenzetting over het algemeen verbeide schrijven de sporen van dieren te duiden als ongelofelijk verfijnde schrijfmechanismen waarin kwaliteiten en berichten kunnen worden vertaald - er niet aan heeft gedacht, of veeleer doelbewust heeft vergeten dat de jager niet de enige is die sporen leest, dat dieren dat ook voortdurend doen en waarschijnlijk veel vaker en veel beter dan de mens. In plaats daarvan heeft Serres in Le mal propre die sporen gereduceerd tot één functie: iets bevuilen om het zich toe te eigenen. (pagina 28-29)

Lees ook: Wat zouden dieren zeggen als we ze de juiste vragen stelden? (uit 2022)

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Johannes Visser

Is het voor een cijfer? : hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress
De Correspondent 2023, 116 pagina's - € 15,--

Korte bio van Johannes Visser (198?)

Korte beschrijving
Een kritische analyse van het Nederlandse onderwijs en een pleidooi voor verandering. Het boek belicht de toenemende stress onder jongeren veroorzaakt door de huidige onderwijsstructuur, die meer gericht is op cijfers dan op het welzijn en de motivatie van de leerlingen. De auteur pleit voor vernieuwing van het onderwijssysteem. Bevlogen en toegankelijk geschreven, met ruimte voor het persoonlijke perspectief van de auteur. Met een infographic over de verschillende soorten motivatie bij studenten. Johannes Visser is oud-leraar Nederlands en schrijft over onderwijs voor De Correspondent. Hij won tweemaal de Nationale Prijs voor Onderwijsjournalistiek.

Tekst op website uitgever
Jongeren ervaren steeds meer stress door school. Niet zo gek, want scholen zijn cijferfabrieken geworden. En dat is rampzalig voor de motivatie en het welzijn van leerlingen. In dit bevlogen pleidooi laat Johannes Visser zien hoe scholen in de ban raakten van cijfers en hoe het onderwijs jongeren beter kan motiveren. Een must-read voor iedereen die zich zorgen maakt over de toekomst van het onderwijs. Johannes Visser is oud-leraar Nederlands en schrijft over onderwijs voor De Correspondent. Hij won tweemaal de Nationale Prijs voor Onderwijsjournalistiek. Reacties:
'Het Nederlandse onderwijs is veel te veel een wedstrijd geworden in plaats van een plek waar je nieuwsgierig mag zijn en leert vanuit intrinsieke motivatie. Johannes legt dat feilloos bloot. Hij krijgt van mij een 10 voor zijn betoog!' -Marjolein Moorman, politicus
‘Dit. Precies dit. Verplicht (en grappig) leesvoer voor iedereen die kinderen heeft.’ -Kluun, schrijver Help, ik heb een puber!

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Tim Schwab

Het probleem Bill Gates : de mythe van de goede miljardair
Atlas Contact 2023, 364 pagina's  - € 27,99

Oorspronkelijke titel: The Bill Gates Problem : Reckoning with the Myth of the Good Billionaire (2023)

Korte bio van Tim Schwab (1980)

Korte beschrijving
Een kloek (364 p.) journalistiek, maatschappijkritisch boek over de filantropie van de Amerikaanse ondernemer Bill Gates (1955), rijkdom, macht en politieke invloed. De auteur stelt dat Gates, ondanks zijn bewonderde status, een dominerende figuur is in de gebieden waarin hij actief is. Het boek onthult hoe de Bill & Melinda Gates Foundation, 's werelds machtigste liefdadigheidsorganisatie, met miljarden dollars invloed heeft gekocht op overheidsbeleid, wetenschappelijk onderzoek en media. Het stelt onder meer dat Gates' dogmatische geloof in marktwerking en intellectueel eigendom heeft bijgedragen aan het weren van covidvaccins uit armere landen. De auteur belicht dat filantropie van miljardairs een instrument van macht en controle is dat zich schuilhoudt achter een sluier van naastenliefde. Op heldere toon en pakkend geschreven. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep.  Tim Schwab is onderzoeksjournalist. Zijn artikelen over de Gates Foundation verschenen onder meer in The Nation en Columbia Journalism Review. 'Het probleem Bill Gates' is zijn eerste boek.

Tekst op website van de uitgever
Bill Gates is een van de rijkste en machtigste mannen ter wereld. Zijn rol als filantroop wordt echter nooit kritisch bekeken. Tim Schwab laat zien dat extreme rijkdom en politieke macht zich slecht tot elkaar verhouden en onthult de perverse kant van het ‘filantrokapitalisme’.

Bill Gates is een van de rijkste mensen, en sinds zijn move van softwarebaas naar filantroop ook een van de meest bewonderde mensen ter wereld. Desondanks is Bill Gates nog steeds precies wie hij bij Microsoft was: een hork die vindt dat hij de terreinen waarin hij actief is móet domineren en beheersen, of het nu gaat om de softwaremarkt of het vaccinatiebeleid.

Schwab laat zien dat ’s werelds machtigste liefdadigheidsorganisatie, de Bill & Melinda Gates Foundation, te lang op eigen houtje en zonder toezicht heeft kunnen handelen. Hij stuitte op niet eerder bekende feiten over hoe Gates met miljarden dollars invloed kocht op overheidsbeleid, in wetenschappelijk onderzoek en in de media. Zijn dogmatische geloof in marktwerking en intellectueel eigendom gaf zelfs de doorslag bij het weren van covidvaccins uit armere landen. Het journalistieke onderzoek van Schwab laat zien dat de Gates Foundation op papier misschien nobele doelen heeft, maar dat extreme rijkdom en politieke macht zich uiteindelijk zeer slecht tot elkaar verhouden.

Fragment uit

Lees vooral ook: Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals van Oliver Bullough (uit 2019) en De ondernemende staat : waarom de markt niet zonder overheid kan van Mariana Mazzucato (uit 2015).

Én: Limitarisme : pleidooi tegen extreme rijkdom van Ingrid Robeyns (uit 2023)

Terug naar Overzicht alle titels

Ariejan Korteweg

Het Haagse moeras : stilstand en verandering in de politiek
Athenaeum 2023, 284 pagina's - € 22,99

Korte bio van Ariejan Korteweg (1955)

Korte beschrijving
Een kritische analyse van politiek Den Haag. De auteur analyseert de stagnatie van de Nederlandse politiek, veroorzaakt door zowel de politici als het systeem waarin zij functioneren. Hij gaat in op de gebouwen, de omgangsvormen, de obsessie met authenticiteit en beeldvorming, de eenvormigheid in het hart van de politiek. Direct, scherpzinnig en analytisch geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Ariejan Korteweg (1955) is een bekende Nederlandse schrijver, politicoloog en journalist. Hij was tot 2022 politiek verslaggever van de Volkskrant. Hij schreef meerdere boeken.

Tekst op website uitgever
Dag in, dag uit komen de grote politieke vraagstukken via allerlei media tot ons, maar zelden hebben we het idee dat politici daar snel en concreet op sturen. Het lijkt wel alsof echte keuzes nauwelijks worden gemaakt of zelfs worden vermeden. Het Binnenhof zakt weg in een poel van onvermogen. Dat heeft niet alleen te maken met de hoofdrolspelers, maar vooral met het systeem waarin zij functioneren, dat koste wat het kost in stand wordt gehouden.

Ariejan Korteweg was voor de Volkskrant negen jaar politiek verslaggever en columnist. In Het Haagse moeras analyseert hij de kramp waarvan politiek Den Haag doortrokken is: de gebouwen, de omgangsvormen, de hoofdrolspelers, de obsessie met authenticiteit en beeldvorming, de vermolmde structuren en partijen.

Terwijl de Haagse politiek stilstaat, is de betrokkenheid bij de politiek in het land groter dan die in decennia was. Als Den Haag zichzelf niet aan de eigen haren uit het moeras trekt, zal een ander het doen. Dat moment is niet ver meer. Dit boek bereidt u daarop voor.

Fragment uit 9. Studio Binnenhof - media
'Ironie verstaat zich slecht met oprecht engagement', schrijft Ilja Leonard Pfeijffer in zijn essay Ondraaglijke lichtheid. Pfeijffer verbindt er de conclusie aan dat de ironie van kamp is verwisseld. Ooit kon de linkse kerk tegen heilige huisjes schoppen en daarbij ironie inzetten als wapen. Nu links zelf heilige huisjes als identity politics, diversiteit en feminisme bezet houdt, gaat rechts er met de ironie vandoor. Mensen die geloven in politieke correctheid vinden dat je over bepaalde onderwerpen geen grappen mag maken, betoogt Pfeijffer.

Ironici in de politiek heten tegenwoordig niet Marijnissen, Klaver of Ouwehand, maar Hiddema, Bosma of Nanninga. Kijk naar Trump, die zijn tegenstanders verkleint tot stripfiguren: crazy Bernie (Sanders), en mini-Mike (Bloomberg), 'a mass of dead energy' (een berg dode energie). Angstige ironiegebruikers zijn het, dat wel. Ironie is voor hen een kogelwerend vest. Zodra ze zich aangevallen voelen, trekken ze dat aan en zeggen: dit was ironie, waar is je gevoel voor humor gebleven?  Op sociale media zullen ze aan hun post een digitale knipoog toevoegen, om vooral niet verkeerd begrepen te worden: ;-). Terwijl een echte ironicus nooit zijn ironische bedoelingen zal toegeven, dan is de ironie immers op slag verdampt. Dus eigenlijk is ironie niet van kamp gewisseld, maar bezig te verdwijnen uit het politieke domein.

Ironie is de kanarie in de kolenmijn waarmee kan worden vastgesteld of er nog genoeg gemeenschappelijkheid voorhanden is in de samenleving. Begrijpen we elkaar nog een beetje? Begrijpen we elkaar ook als we het tegenovergestelde zeggen van wat we bedoelen? Sociale media werken op ironie als Roundup op onkruid, zoveel is zeker. Ze laan ironie dood, zonder aanziens des persoons. En dan te bedenken dat politici gretige Twittergebruikers zijn.

Bij ironie wordt een deel van de boodschap gegeven, het resterende deel moet worden aangevuld in het hoofd van de ander. degene die een boodschap stuurt, gaat ervan uit dat de ontvanger een reservoir aan interpretatiemogelijkheden heeft dat zorgt dat de ironie op de juiste wijze kan worden verstaan. Een vereiste daarvoor is dat de boodschap in gedachten wordt aangevuld met eerder opgedane informatie waarover zender en ontvanger het min of meer eens zijn.

Ironie kweekt een zekere saamhorigheid, omdat er ij ironische boodschappen altijd werk aan de winkel is: er wordt twijfel gezaaid die moet worden overwonnen. Dat gebeurt met vereende krachten, zowel ironiegebruiker als - ontvanger moet zijn deel van de klus klaren. In dit tijdsgewricht is ironie voor politici een hachelijk stijlmiddel. In het gunstigste geval wordt je gecanceld. Pakt het slechter uit dan volgen doodsbedreigingen of word je thuis opgezocht. Dat ironie bezig is uit de politiek te verdwijnen, is het beste bewijs dat de gemeenschappelijkheid afneemt; er resteren te weinig waarden en opvattingen die gedeeld worden. 

Sociale media spelen daarbij een cruciale rol, omdat ze worden gebruikt als voertuig om angst, vooroordelen en verdeeldheid te verspreiden. Wat eerst voor intern gebruik was, is nu algemeen toegankelijk. Ze verstoren de gemeenschappelijkheid, omdat het gaat om boodschappen van een individu dat zich richt tot een amorfe massa. Dat een groot deel van de gebruikers anoniem is, doet verder afbreuk aan de gemeenschappelijkheid. Sociale media zouden een middel kunnen zijn om dynamiek in de politiek terug te brengen. Politici zijn voor de burger bereikbaarder dan ooit. Kamerleden kunnen rechtstreeks worden benaderd, acties via sociale media zijn een middel dat grassroots-lobbyisten (de niet-professionele belangenbehartigers van onderop) effectief kunnen inzetten. Er zijn talloze voorbeelden van georkestreerde acties van burgers die snel resultaat hadden. Als er groot maatschappelijk ongenoegen is, zoals bij de toeslagenaffaire of rond de aardbevingen in Groningen, zijn sociale media een doeltreffend middel voor politici om informatie op te doen.

Daar staan kinderziektes tegenover die juist in de politiek zwaar wegen. De energie die door sociale media wordt opgeroepen, is in groter verband ongericht. Omdat door het gebruik van sociale media de eenheid van tijd en plaats is komen te vervallen, versplintert het politieke besluitvormingsproces tot een caleidoscoop van voorgekookte mediafragmenten, louter bedoeld voor eigen gewin. De algoritmen van sociale media moedigen de neiging aan de politieke turbulentie op te zoeken: opwinding wordt beloond met aandacht. Zo dragen sociale media ertoe bij dat de focus verschuift van wetgeving naar incidenten, van opvattingen naar personen, die immers gemakkelijker in beeld te vangen zijn. Studio Binnenhof suggereert eenheid, maar versterkt de verbrokkeling en gejaagdheid van het politieke bedrijf. (pagina 189-191)

Terug naar Overzicht alle titels

Josse de Voogd

Gelaagd land : een reis door de politieke kaart van Nederland
Atlas Contact 2023, 256 pagina's - € 24,99

Website van Josse de Voogd (1983)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
Wie zou denken dat de beplanting in de tuinen, de inrichting van de vensterbanken en de auto’s en fietsen voor de deur verraden op welke partij je stemt? Ja, dat zelfs de Tachtigjarige Oorlog iets van de uitslagen bepaalt? Niemand. Toch is dat zo. Josse de Voogd legt aan de hand van de bekende uitslagenkaart die we na elke verkiezing voorgeschoteld krijgen uit hoe dat zit en geeft zo een verrassend portret van Nederland. Zelfs het bodemtype is van belang, wat blijkt uit het grote verschil tussen de Drentse zanddorpen (‘liberaal’) en veendorpen (‘populistisch’). Vandaag de dag is het de mondialisering die nieuwe scheidslijnen trekt, bijvoorbeeld tussen bakfietssteden met hoogopgeleiden en industriële krimpgebieden. De Voogd neemt ons mee naar de politiek meest uitgesproken plekken, én laat ons zien waar juist het doodgewone gemiddelde Nederland te vinden is. Zo verandert je begrip van en je blik op dit gelaagde land.

Fragment uit

Lees ook boeken van Auke van der Woud, bijvoorbeeld Het landschap, de mensen : Nederland 1850-1940 (2020).

Terug naar Overzicht alle titels

Hans Rodenburg en Noortje Thijssen

Er is wél een alternatief : postkapitalisme - een einde aan de roofbouw op aarde en mens
Ambo Anthos 2023, 342 pagina's  - € 23,99

Korte bio van Hans Rodenburg (1991) en Noortje Thijssen (1983)

Korte beschrijving
Een verzameling opstellen over hoe de Nederlandse samenleving eerlijker, duurzamer en democratischer ingericht zou kunnen worden. De auteurs, afkomstig uit diverse maatschappelijke organisaties, de politiek en de academische wereld, onderzoeken verschillende facetten van ons leven. Ze stellen dat er op alle vlakken, van de huizen waarin we wonen tot het voedsel dat we eten, verandering mogelijk en noodzakelijk is. Een centrale plaats is gereserveerd voor portretten van mensen die vastlopen in het huidige systeem. Hun ervaringen met bijvoorbeeld milieuvervuiling en het toeslagenschandaal zijn onmisbaar om tot concrete oplossingen te komen. Verdiepend maar onderhoudend geschreven. Voor een breed tot geoefend lezerspubliek.

Tekst op website uitgever
Het kapitalisme werkt zo niet. Meer dan twintig denkers laten concreet zien hoe het anders kan. Met bijdragen van o.a. Miriam Rasch, Clarice Gargard, Evelien Tonkens en Koen Haegens.

In Er is wél een alternatief laat een breed scala aan denkers zien hoe we kunnen toewerken naar een eerlijker, duurzamer en democratischer Nederland. De auteurs komen uit diverse maatschappelijke organisaties, de politiek en de academische wereld en nemen verschillende facetten van ons leven onder de loep. Of het nu gaat om de huizen waarin we wonen, de bedrijven waarbij we werken of het voedsel dat we eten: op alle vlakken kan en moet het anders.

Een centrale plaats is gereserveerd voor portretten van mensen die vastlopen in het huidige systeem. Hun ervaringen met bijvoorbeeld milieuvervuiling en het toeslagenschandaal zijn onmisbaar om tot concrete oplossingen te komen.

Met bijdragen van: Abel van Gijlswijk, Senna Maatoug, Sophie Bloemen, Thomas de Groot, Melissa Koutouzis, Evelien Tonkens, Louise Elffers, Daan Zandbelt, Koen Haegens, Sjors Roeters, Lavinia Steinfort, Rens van Tilburg, Vera Vrijmoeth, Hendrik Noten, Bram Büscher, Esther Turnhout, Shivant Jhagroe, Babette Porcelijn, Elisah Pals, Daniëlle Hirsch, Joris Thijssen, Merijn Oudenampsen, Sam de Muijnck, Bram Mellink, Joris Tieleman, Clarice Gargard, Afke Groen, Martijn Visser, Miriam Rasch, Zippora Elders en Tim ’S Jongers.

‘Alleen als we zien én geloven dat we iets te kiezen hebben, kunnen we samen bouwen aan een betere samenleving.’ – Hans Rodenburg, Noortje Thijssen & Koen Bruning

Fragment uit

Artikel: TINA – maar feiten zullen niemand veranderen die niet veranderd wil worden. (mei 2017)

Terug naar Overzicht alle titels

Erdal Balci

De wedergeboorte : roman
De Geus 2023, 317 pagina's  - € 21,99

Wikipedia: Erdal Balci (1969)

Korte beschrijving
Een dystopische sociale roman over een wereld waarin klimaatverandering een radicaal nieuwe orde teweeg heeft gebracht. Met de Grote Verhuizing heeft zowat de hele wereldbevolking zich teruggetrokken op het Europese continent. Om het klimaat te redden is de rest van de aarde teruggegeven aan dier en plant. Maar aan de strenge Europese regels en principes heeft de eigenzinnige Aziz zich niet gehouden. In het voorjaar van 2128 vertrekt hij naar de plek waar de aanhangers van de oude wereld broeden op revanche. Erdal Balci laat zien dat het vinden van geluk voor de mens niet minder radicale actie vereist dan voor de redding van de aarde. Vlot en toegankelijk geschreven. Geschikt voor een brede tot literaire lezersgroep. Erdal Balci (1969) is schrijver en columnist voor de Volkskrant. Zijn roman 'De gevangenisjaren’* stond op de shortlist van de Boon Literatuurprijs 2022 en 'Vandaag geen pont’ werd genomineerd voor de Bob den Uyl Prijs.

Tekst op website uitgever
‘Aziz besefte weer eens dat de migrant die naar lichtpuntjes zoekt om zijn lijden te verlichten hetzelfde is als de volwassen persoon die op het strand de kastelen van zijn kindertijd hoopt te vinden.’

Met de Grote Verhuizing heeft zowat de hele wereldbevolking zich teruggetrokken op het Europese continent. Om het klimaat te redden is de rest van de aarde teruggegeven aan dier en plant. Maar aan de strenge Europese regels en principes heeft de eigenzinnige Aziz zich niet gehouden. In het voorjaar van 2128 vertrekt hij naar de plek waar de aanhangers van de oude wereld broeden op revanche.

In De wedergeboorte heeft Erdal Balci diep gegraven in de menselijke ziel, om te laten zien dat het vinden van geluk voor de mens niet minder radicale actie vereist dan voor de redding van de aarde.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Esther van Fenema en Joost Roselaers

De leegte voorbij : op zoek naar een verhaal dat ons verbindt
Prometheus 2023, 302 pagina's - € 22,99

Wikipedia: Esther Fenema (1970) en Joost Roselaers (1979)

Korte beschrijving
Een boek over het gebrek aan een maatschappelijk verhaal in Nederland. Na de snelle secularisatie in Nederland en het afscheid van kerken, zuilen en politieke ideologieën, is er een leegte ontstaan op persoonlijk en maatschappelijk vlak, zo stellen psychiater Esther van Fenema en predikant Joost Röselaers. Deze leegte komt voort uit het gebrek aan een verbindend verhaal, aangezien iedereen zijn eigen waarheid heeft. In dit boek gaan zij in gesprek met denkers van diverse achtergronden, onder wie Jan Terlouw, Paul Cliteur en Renske Leijten, om de bouwstenen te vinden voor een nieuw gedeeld verhaal dat zin en samenhang biedt. Onderzoekend en beschouwend geschreven. Met zwart-witillustratie. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep.  Esther van Fenema is schrijver, psychiater, columnist en violist. Ze schreef een klein aantal boeken. Joost Röselaers is predikant en auteur. Hij is columnist van Het Financieele Dagblad en VOLZIN.

Tekst op website uitgever
De afgelopen decennia zijn we in Nederland in buitengewoon rap tempo geseculariseerd. Binnen twee generaties namen wij afscheid van kerken en zuilen die als onderdrukkend en patroniserend ervaren werden. Ook van grote politieke ideologieën namen wij afscheid. Dat heeft een ongekende vrijheid opgeleverd om te worden wie je wilt zijn. De keerzijde van de bevrijding van religies en ideologieën is een leegte die op het persoonlijke en maatschappelijke vlak gevoeld wordt. Er is geen verhaal meer dat ons met elkaar verbindt en dat zin en samenhang biedt, want iedereen heeft zijn of haar eigen waarheid. We voelen ons hoogstens nog verbonden binnen onze eigen ‘bubbel’. We stemmen op partijen die onze eigen belangen verdedigen, we zijn solidair met mensen die op ons lijken.

In De leegte voorbij gaan psychiater Esther van Fenema en predikant Joost Röselaers op zoek naar een nieuw gedeeld verhaal. Met geëngageerde denkers van zeer diverse achtergronden spreken zij over de bouwstenen van een verhaal dat ons met elkaar verbindt. Wat wordt ons narratief voor de komende generaties? Weg uit de leegte, op zoek naar nieuwe vormen van zin en verbondenheid. In gesprek met: Dirk De Wachter, Stephan Sanders, Beatrice de Graaf, Merlijn Twaalfhoven, Paul Cliteur, Doortje Smithuijsen, Klaas van Egmond, Hans Schnitzler, Samira Rafaela, Klaus Schwab, Jaime de Bourbon de Parme, Renske Leijten, Afshin Ellian, Stefan Paas, Zihni Özdil, Danielle Braun wn Jan Terlouw.

Esther van Fenema is psychiater en auteur. Daarnaast is zij regelmatig te gast in de landelijke media als opiniemaker, waarbij ze het morele debat graag scherp voert. Eerder verscheen van haar Waarom kan ik niet gewoon gelukkig zijn? en Het verlaten individu.

Joost Röselaers is predikant en auteur. Hij is columnist van Het Financieele Dagblad en VOLZIN. Tot 2021 was hij hoofdredacteur van Idee, het tijdschrift van de Mr. Hans van Mierlo Stichting.

Fragment uit

Terug naar Overzicht alle titels

Ton Lemaire 4

Bomen en bossen : bondgenoten voor een leefbare aarde
Ambo Anthos 2023, 294 pagina's - € 24,99

Wikipedia: Ton Lemaire (1941)

Korte beschrijving
Een cultuurfilosofische verhandeling over bomen en bossen. Het boek behandelt botanische, geografische en cultuurhistorische aspecten van bomen. Aan bod komt het groeiende besef dat er zonder bomen geen leefbare toekomst mogelijk is: bomen zijn essentieel voor de vergroening van onze wereld. Het boek heeft aandacht voor de bescherming van oude en opvallende bomen, de zorgwekkende ontbossing wereldwijd en de impact van enorme bosbranden. Het benadrukt het belang van bos en bomen voor de opslag van CO2, het klimaat en het tegengaan van erosie en verwoestijning. In bevlogen, diepgaande stijl geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep. Ton Lemaire (Rotterdam, 1941) is een bekende Nederlandse antropoloog en filosoof. In 1970 verscheen 'Filosofie van het landschap', in de jaren daarna volgden vele boeken, onder meer 'Op vleugels van de ziel', 'De val van Prometheus', 'Onder dieren', 'Met lichte tred' en 'Tegen de tijd'. In 2021 werd aan Lemaire de Groeneveld-prijs toegekend vanwege zijn inzet voor het debat over natuur en landschap in Nederland.

Tekst op website uitgever
Een rijk geïllustreerde ode aan bomen en bossen en een stevig pleidooi voor ene groene, gezonde aarde. Lemaire zet een scherpe analyse van deze tijd neer. In 2021 won hij de Groeneveldprijs.

Ton Lemaire, die al veelvuldig schreef over natuur en landschap, verkent in Bomen en bossen de rijke wereld van het geboomte. Hij is een inspirerende gids op zowel botanische, geografische alsook cultuurhistorische wandelingen. Zijn mooi geïllustreerde boek is een uitvoerige ode aan boom en bos, in een periode waarin we ons weer realiseren dat er zonder het luisterrijke gezelschap van bomen voor de mensheid geen leefbare toekomst op aarde mogelijk is.

Bomen en bossen sluit aan bij de groeiende belangstelling voor geboomte: het besef dat bomen essentieel zijn in de vergroening van onze wereld lijkt steeds meer door te dringen. Oude en opvallende bomen worden beschermd, de grote ontbossingen overal ter wereld vinden we zorgwekkend en we zijn geschokt door de enorme bosbranden. We beseffen steeds meer hoe belangrijk bos en bomen zijn voor de opslag van CO2, voor het klimaat en om erosie en verwoestijning tegen te gaan. Bovendien kunnen we genieten van de schoonheid van een boom en van de schaduw en de frisse lucht van een bos.

Fragment uit

Lees ook van Ton Lemaire: De val van Prometheus : over de keerzijden van de vooruitgang (2010), Onder dieren : voor een diervriendelijker wereld (2017) en Tegen de tijd : kanttekeningen bij onze wereld (2022).

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Pim van den Berg

Antikapitalisme : een gids voor nu
De Bezige bij 2024, 208 pagina's -  € 19,99

Verschijnt januari 2024

Korte bio van Pim van den Berg (1988)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
De houdbaarheidsdatum van het kapitalisme is verstreken. Sinds men aan het einde van de twintigste eeuw de teugels liet vieren, heeft het kapitalisme geleid tot ongekende uitbuiting en ongelijkheid, en bracht het de planeet op het randje van de afgrond. Maar wat als we onze samenleving zo inrichten dat alle macht en welvaart níet eindigen in de zakken van maar een handjevol superrijken? Wat als we een wereld bouwen waarin iedereen deelt in de ongekende rijkdom van onze planeet en inspraak heeft in hoe die verdeeld wordt? Waar elk leven evenveel waard is?

Er wordt wel eens gezegd dat het makkelijker is je het einde van de wereld voor te stellen dan het einde van het kapitalisme. Hoe ziet onze werkweek eruit? De publieke ruimte? De woningmarkt? De zorg? Pim van den Berg maakt inzichtelijk hoe zo’n antikapitalistische wereld eruit zou kunnen zien. Antikapitalisme is dus een boek om hoop uit te putten. Immers, als we weten waar we als mensheid naartoe willen, kunnen we er ook voor vechten.

Fragment uit 

Terug naar Overzicht alle titels

Ewald Engelen 5

Boze burgers en boeren : autopsie van een tijdperk
Bot Uitgevers 2023, 159 pagina's  -  € 21,99

Wikipedia: Ewald Engelen (1963)

Korte beschrijving
Een inzichtelijk boek over klimaatproblematiek en duurzaamheid. Het boek biedt een andere kijk op de klimaatcrisis en presenteert oplossingen. De auteur, een datawetenschapper, toont aan dat er al veel vooruitgang is geboekt in de aanpak van klimaatproblemen en dat duurzaamheid haalbaar is. Het boek behandelt onderwerpen zoals lokaal geproduceerd voedsel, leven op het platteland, overbevolking, plastic en palmolie, en biedt inzicht in wat werkt en waar de focus zou moeten liggen. De problemen zijn groot, maar oplosbaar. Helder en met diepgang geschreven, met ruimte voor persoonlijke passages. Met ondersteunende diagrammen in zwart-wit. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Hannah Ritchie (1993) is senior researcher Global Development aan de Universiteit van Oxford. Ze is tevens als hoofdonderzoeker verbonden aan het invloedrijke online onderzoeksplatform Our World in Data. Haar werk verschijnt regelmatig bij de BBC, in WIRED, The New York Times, The Economist en The Financial Times.

Tekst op website uitgever
De randstedelijke elite, journalisten en politici: ze halen hun neus op voor de groeiende groep boze burgers en boeren in Nederland en de maatschappelijke en politieke tegenbeweging die uit hun woede is ontstaan. Ewald Engelen legt de directe en indirecte oorzaken bloot van de groeiende afkeer bij burgers van politiek, pers en experts. Sommige van die oorzaken zijn pril en acuut, andere zijn oud en geleidelijk. Engelen laat zien hoe bewuste politieke keuzes voor boze burgers en boeren hebben gezorgd, en sluit af met zes voorstellen om de dreigende patstelling te doorbreken. Boze burgers en boeren is een autopsie van een tijdperk. ---- Schrijver en geograaf Ewald Engelen (1963) is een van de scherpzinnigste denkers in Nederland in het maatschappelijk debat over economische en sociale ongelijkheid. Hij is hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam en schrijft essays voor De Groene Amsterdammer. Na 34 jaar in de Amsterdamse Pijp te hebben gewoond, leeft hij sinds 2020 in Oost-Nederland. En wat hij vanaf die plek zag, heeft hem net zo boos gemaakt als de boze burgers waaraan dit boek is opgedragen.

Fragment uit

Andere boeken van Ewald Engelen: De schaduwelite voor en na de crisis :niets geleerd, niets vergeten (2014), De kanarie in de kolenmijn (2016, samen met Marianne Thieme), De mythe van de gemaakte vrouw : Nieuw Licht op het feminisme (2016) en Het is klasse, suffie, niet identiteit! (2018).

Terug naar Overzicht alle titels

Daniel Goleman

Emotionele intelligentie : emoties als sleutel tot succes (49e druk)
Business Contact 2023, 448 pagina's  - € 34,99

Oorspronkelijke titel: Emotional intelligence (1996)

Wikipedia: Daniel Goleman (1946)

Korte beschrijving
Alles wijst erop dat we kinderen het emotionele ABC moeten leren, de fundamentele vaardigheden van het hart. Vandaag de dag is het de neurowetenschap die ervoor pleit om de emoties serieus te nemen. Geestelijke mishandeling, drive-by shootings en posttraumatische stress zijn termen die in de afgelopen jaren zijn doorgedrongen tot het dagelijkse taalgebruik. Het wel of niet slagen in de maatschappij wordt vaak bepaald door de vaardigheden die emotionele intelligentie heten. Zelfbeheersing, geestdrift en doorzettingsvermogen en het vermogen om jezelf te motiveren. Dit boek laat zien dat je deze vaardigheden kinderen kunt bijbrengen. Een gestructureerd en leerzaam boek, met name geschikt voor studenten en leerlingen psychologie, sociologie of pedagogiek. Daniël Goleman is doctor in de psychologie geworden aan de universiteit van Harvard, was chefredacteur van Psychology Today en schrijft nu voor de New York Times over psychologie, gedrag en hersenonderzoek.

Tekst op website uitgever
Hoe we met onszelf en elkaar omgaan is een van de belangrijkste menselijke talenten van deze tijd. Goleman biedt inzicht door middel van ‘emotionele intelligentie’.

Daniel Goleman laat je kennismaken met het voelende deel van ons brein, dat zorgt voor zelfkennis, zelfbeheersing, geestdrift, het vermogen eigen emoties te herkennen en onszelf te motiveren. Emotionele vaardigheden blijken niet alleen belangrijker te zijn dan rationele, ze zijn ook van doorslaggevend belang voor succes in werk en relaties en voor ons lichamelijk welbevinden.

‘Emotionele intelligentie’ werd in veertig talen vertaald; wereldwijd zijn er vijf miljoen exemplaren van verkocht.

Fragment uit Appendix A - Wat is emotie?
Ik wil hier uitleggen wat ik precies bedoel met de term emotie. Psychologen en filosofen kibbelen al meer dan een eeuw over de exacte betekenis van deze term. Het Oxford English Dictionary definieert emotie letterlijk als 'elke opwinding of geestesverstoring, gevoel, passie; elke heftige of opgewonden geestelijke toestand'. Het Groot Woordenboek der Nederlandse Taal heeft het over '(plotselinge) opwinding'.  In mijn opvatting refereert emotie aan een gevoel met de daarbij behorende verscheidenheid aan gedachten, psychologische en biologische gesteldheid, en een reeks actietendensen. Er bestaan honderden soorten emoties, en mengsels, variaties, mutaties en nuances. Er zijn in feite veel meer emotionele subtiliteiten dan we kunnen benoemen.
  Onderzoekers zijn het er nog steeds niet over eens welke emoties nu precies primair zijn - het blauw, geel en rood van gevoel, waaruit alle mengsels worden samengesteld. het is zelfs de vraag of zulke primaire emoties wel bestaan. Een aantal theoretici onderscheidt een aantal groepen basisemoties, hoewel niet iedereen het over deze groepen eens is. De belangrijkste groepen en een aantal van hun verwanten zijn:

* Woede: furie, verontwaardiging, wrok, toorn, wrevel, verbolgenheid, ergernis, bitterheid, animositeit, hinder, irritatie, vijandigheid en, misschien in het uiterste geval, pathologische haat en gewelddadigheid

* Verdriet: smart, rouw, vreugdeloosheid, zwaarmoedigheid, melancholie, zelfmedelijden, eenzaamheid, bedroefdheid, wanhoop en, in pathologische gevallen, zware depressie

* Vrees: bezorgdheid, ongerustheid, nervositeit, zorg, ontzetting, wantrouwen, alertheid, angst, zenuwachtigheid, afgrijzen, schrik. Als een psychopathologie: fobie en paniek.

* Vreugde: geluk, plezier, opluchting, tevredenheid, vervoering, verrukking, geamuseerdheid, trots, sensueel genot, extase, voldoening, beloning, euforie, en als uiterste, manie.

* Liefde: acceptatie, vriendelijkheid, vertrouwen, aardigheid, affiniteit, toewijding, adoratie, verliefdheid, agape.

* Verrassing: schok, verbijstering, verbazing, verwondering.

* Walging: verachting, minachting, misprijzen, verafschuwing, aversie, afkeer, weerzin.

* Schaamte: schuldgevoel, verlegenheid, teleurstelling, wroeging, vernedering, spijt, gêne, berouw. 

Deze lijst beantwoordt vanzelfsprekend niet elke vraag over het categoriseren van emotie. Hoe zit het bijvoorbeeld met mengvormen als jaloezie, een variant op woede, met elementen van verdriet en vrees? En wat te zeggen van deugden, zoals hoop en geloof, moed en vergevingsgezindheid, zekerheid en gelijkmoedigheid? Of een aantal van de klassieke ondeugden, zoals twijfel, zelfingenomenheid, luiheid, apathie of verveling? Er bestaan geen duidelijke antwoorden; het wetenschappelijk debat rond het classificeren van emoties zet zich voort. (pagina 385-386)

Lees (vooral) ook: Ons feilbare denken van Daniel Kahneman (uit 2011)

Terug naar Overzicht alle titels

Bruno Latour 5

De Aarde bewonen : Nicolas Truong in gesprek met Bruno Latour
Octavo 2023, 120 pagina's - € 20,--

Oorspronkelijke titel: Entreteins avec Bruno Latour (2022)

Wikipedia: Bruno Latour (1947-2023)

Korte beschrijving
Een boek met dialogen tussen de schrijver en Bruno Latour (1947-2022) over diens filosofie. Latour bespreekt de diverse onderwerpen in zijn werk, waaronder het einde van de moderniteit, het nieuwe klimaatregime, het belang van collectieve structuren en de aanspraak van onder meer fictie, religie en wetenschap op waarheid. Ondanks deze verscheidenheid laat hij zien dat er een lijn zit in zijn werk. Het verlangen naar verklaren, naar overdragen aan een volgende generatie is bij Latour gekoppeld aan een gevoel van urgentie – de urgentie van het vraagstuk hoe we de Aarde bewoonbaar houden. Intelligent en met diepgang geschreven. Met enkele zwart-witfoto’s. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep. Nicolas Truong (Parijs, 1967) is een Franse journalist en essayist. Hij is redacteur Idées-Débats van Le Monde.

Tekst op website uitgever
De onderwerpen in het werk van Bruno Latour lopen sterk uiteen: het einde van de moderniteit, het nieuwe klimaatregime, het belang van collectieve structuren, en de aanspraak van onder meer fictie, religie en wetenschap op waarheid. In de reeks gesprekken die hij in 2021 voerde met journalist Nicolas Truong, laat hij zien dat er ondanks die verscheidenheid een duidelijke lijn zit in zijn werk. Het verlangen naar verklaren, naar overdragen aan een volgende generatie is bij Latour gekoppeld aan een gevoel van urgentie – urgentie die uitdrukkelijk naar voren komt als hij spreekt over de fundamentele kwestie van deze tijd: hoe houden we de Aarde bewoonbaar?

Fragment uit De nieuwe ecologische klasse
N.T. Dat er geen 'grote verhalen' meer zijn.
B.L. Inderdaad. '...maar wij hebben ene alternatief voor het grote verhaal.' Zo is het socialisme te werk gegaan: honderdvijftig jaar lang schiep het alternatieve verhalen over de geschiedenis, de evolutie... We beseffen niet hoeveel intellectueel, cultureel werk er is verzet door de economische wetenschap, eerst door liberalen, later door socialisten. De milieuactivisten moeten hetzelfde werk gaan doen, ze moeten opnieuw definiëren wat geschiedenis is, wat wetenschap is - heel belangrijk - en ook een nieuwe definitie geven van de tijdshorizon, die niet noodzakelijk in verband hoeft te staan met vooruitgang of ontwikkeling, of met een ruimtereis naar Mars. Wat we vandaag moeten definiëren is een politiek waarin de klassenstrijd wordt bepaald door de manier waarop we ons verhouden tot de vraag: houden we vast aan de voorwaarden voor de bewoonbaarheid van de planeet die we nauwkeurig hebben beschreven en aan de hand waarvan we nu kunnen onderscheiden wat belangrijk is en wat niet? De mensen die zich engageren voor de fundamentele kwestie van bewoonbaarheid zijn op die manier klassenbroeders, strijdmakkers als het ware. En op dat moment zouden we terug kunnen vallen op een klassiek politiek systeem waarin iedereen van mening verschilt over alle onderwerpen. Maar dat is normaal, en we zouden tenminste weten waarover we moeten bekvechten. In de desastreuse huidige politiek is dat lang niet altijd duidelijk. Je moet toegeven dat het een rommeltje is. Er is geen enkele toekomsthorizon. Ik ben vijfenzeventig en ik herinner me dat we ons tot het presidentschap van Mitterrand in 1981 min of meer konden oriënteren bij het maken van politieke keuzes, we bekeken programma's van politieke partijen of luisterden naar leuzen. Je kon te weten komen welke belangen de verschillende partijen hadden en op wie je moest stemmen. Er was aansluiting mogelijk: 'Ik behoor tot een bepaalde klasse, ik heb bepaalde belangen, er zijn partijen en programma's die mijn belangen vertegenwoordigen, ik ga naar de stembus.' Dat is allemaal verdwenen. het feit dat 65% van de mensen in Frankrijk niet gaat stemmen is opmerkelijk. We zijn van wereld veranderd, en door de omstandigheden zijn politieke partijen, de een na de ander, volledig versnipperd geraakt. Aansluiting vinden is er niet meer bij, en we zullen die aansluiting niet terugvinden door een nieuwe partij op te richten die vindt dat ze een recht heeft de nieuwe president te leveren. Op dat punt maken de milieuactivisten zich illusies. Op dit moment moeten we onderaan beginnen met heropbouwen. Wat mij interesseert is hoe het maatschappelijk middenveld kan bereiken dat het zichzelf opnieuw vormgeeft, een nieuwe definitie geeft van zijn eigen territorium, dat wil zeggen van zijn afhankelijkheden en dus van zijn belangen, connecties, klassenverwantschappen... Zo moeten we het geheel opzetten. Daarna komen er partijen, en vervolgens verkiezingen waarbij je op die partijen kunt stemmen, maar dat is een proces van jaren.

We zitten in een buitengewone situatie met de volledige desintegratie van de verbondenheid waarop de politiek ongeveer twee eeuwen lang berustte, en die zich vertaalde in de strijd tussen liberalen en socialisten. Daar zijn vele, uiteenlopende redenen voor, bijvoorbeeld de rol van de sociale media. Maar ik denk dat ondanks alles het nieuwe klimaatregime, dat we  niet benoemen en dat we niet erkennen als het fundamentele probleem, het zwaarst weegt op onze politieke emoties. De brandende kwestie gaat niet meer over het produceren en verdelen van rijkdom; vandaag gaat het over wat het productiesysteem omvat, omringt, mogelijk maakt, een zaak die veelomvattender en belangrijker is dan het systeem zelf. Maar wie ben ik om een nieuwe klasse in te voeren? Ik ben niemand, ik benoem gewoon... Het concept dat ik benoem, maakt het echter mogelijk om de milieuactivisten een hart onder de riem te steken en fier te zijn. (pagina 61-63)

Klik hier voor de opnames van de gesprekken die Nicolas Truong met Bruno Latour voerde.

Lees ook: Oog in oog met Gaia : acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime (2017), Waar kunnen we landen? : politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime (2018), Het parlement van de dingen : over Gaia en de representatie van niet-mensen (2020), Wij zijn nooit modern geweest : pleidooi voor een symmetrische antropologie (1991/2016) en Waar ben ik? lockdownlessen voor aardbewoners (2021)

Terug naar Overzicht alle titels

Michel Serres 2

De parasiet
Boom 2023, 400 pagina's - € 29,90

Oorspronkelijke titel: Le parasite (1980)

Wikipedia: Michel Serres (1930-2019)

Korte beschrijving
Een originele en complexe filosofische verhandeling over de parasitaire aard van al het leven op aarde. Leven betekent dat je neemt en er niets of weinig voor teruggeeft, stelt Michel Serres. Dat geldt voor microscopisch kleine wezens, maar ook voor dieren, kinderen, landbouwers, politici en filosofen. Kenmerkend voor dit parasitaire leven is ondankbaarheid of het uitblijven van compensatie, maar door zijn afzijdige positie kan de parasiet ook zaken in beweging zetten, veranderen en vernieuwen. Het boek zelf is eveneens parasitair; het wordt gevoed door de verhalen van fabelvertellers, ideeën van filosofen als Leibniz en Rousseau en de Bijbel. In zeer intelligente, talige en beeldende stijl geschreven. Met annotaties en een voorwoord van René ten Bos. Met enkele schema’s. Enkel geschikt voor geoefende lezers.  Michel Serres (1930-2019) was een beroemde Franse filosoof en wetenschapshistoricus. Hij schreef vele boeken. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven en won verschillende literaire prijzen.  'De parasiet' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1980.

Tekst op website uitgever
In hoogst originele, literaire stijl beschrijft filosoof Michel Serres waarom wij allemaal parasieten zijn

In De parasiet laat de Franse filosoof Michel Serres zien dat het leven door en door parasitair is. Leven betekent dat je neemt en er niets of weinig voor teruggeeft. Dat geldt voor kleine microscopische wezens, maar ook voor dieren, kinderen, belastingadviseurs, landbouwers, filosofen, politici en managers. Kenmerkend voor het parasitaire leven is ondankbaarheid of het uitblijven van compensatie. Toch blijft Serres niet hangen in moraliseringen. Door zijn afzijdige positie kan de parasiet zaken in beweging zetten, veranderen en vernieuwen. Zonder parasieten zouden we leven in een vermoeiend paradijs waar nooit iets gebeurt.

De tekst van Serres is zelf ook parasitair. Hij teert op de verhalen van grote fabelvertellers als Aesopus en La Fontaine, op de ideeën van filosofen als Leibniz en Rousseau, en op de Bijbel. Dit komt ook naar voren in de literaire en lyrische stijl waarmee deze parasietenmaaltijd wordt opgedist.

De Parasiet is vertaald door René ten Bos, die samen met Arjen Kleinherenbrink de inleiding verzorgde.

‘De mens is de universele parasiet, omdat hij als gast leeft op kosten van de aarde, de planten en de dieren.’ - – René ten Bos

Michel Serres (1930-2019) was lid van de Académie française en hoogleraar aan Stanford University en gold in Frankrijk als een van de grootste geleerden op het terrein van de filosofie en wetenschapsgeschiedenis. Hij publiceerde tientallen boeken over uiteenlopende onderwerpen. In Nederlandse vertaling verschenen eerder Muziek (2012) en De wereld onder de duim (2014).

Fragment uit

Lees ook: De wereld onder de duim : lofzang op de internetgeneratie! (uit 2014)

Terug naar Overzicht alle titels