Thijs Homan & Rob Wetzels

Wat nu!? : nieuw perspectief op grootschalige gedragsverandering
Boom 2023, 395 pagina's - € 38,50

Website Thijs Homan (1957) & korte bio van Rob Wetzels (195?)

Korte beschrijving
Een boek over klimaatverandering en grootschalige gedragsverandering. Het boek richt zich op 'stuurders' zoals leidinggevenden, beleidsmakers en burgers, en benadrukt de noodzaak van grootschalige gedragsverandering om de schadelijke gevolgen van klimaatverandering te beperken. Het biedt een nieuw perspectief op deze verandering, met inzicht in de complexiteit van de klimaatproblematiek, de rol van dagelijkse routines en machtsdynamieken, en de uitdagingen van het omgaan met polariserende emoties. Het boek stelt dat gedragsverandering niet iets is dat je inplant, maar iets dat je al interacterend met elkaar doet. Helder en informatief geschreven. Geschikt voor de meer geoefende lezer. Met zwart-witillustraties.  Thijs Homan (Eindhoven, 1957) is een Nederlandse academisch docent en bedrijfskundige. Hij schreef meerdere boeken.

Tekst op website uitgever
De aarde piept en kraakt aan alle kanten. Steeds duidelijker wordt dat wij ons als mensheid op een pad bevinden dat nadelig is voor ons eigen voortbestaan. Grootschalige verandering van ons éigen gedrag is nodig om de schadelijke gevolgen van klimaatverandering te beperken. Wat nu!? richt zich op ‘stuurders’: leidinggevenden, managers, bestuurders, politici, beleidsmakers, duurzaamheidsprojectleiders, transitiemanagers en -adviseurs, klimaatactivisten. En vooral ook op jou als burger. De noodzaak voor gedragsverandering is je inmiddels wel duidelijk, maar wat nu? Je zit gevangen in dagelijkse routines, prioriteiten en machtsdynamieken. De klimaatproblematiek is bovendien omvangrijk en complex. Waar te beginnen? Heeft wat we nu doen voldoende effect? Hoe komen we voorbij het stadium van doelen en plannen? Wat nu!? biedt een nieuw perspectief op grootschalige gedragsverandering. Het daarbij horende vocabulaire maakt het mogelijk om datgene wat je als ‘stuurder’ doet beter te begrijpen. Wat zijn we nu eigenlijk écht aan het doen? Wat gebeurt er als collega’s over de klimaatproblematiek praten? Welke machtsdynamieken spelen er? Hoe verhoud je je tot polariserende emoties? De alternatieve zichtlijnen openen nieuwe actiemogelijkheden voor gedragsverandering. Gedragsverandering is daarbij niet iets is dat je inplant, maar iets is dat je al interacterend met elkaar doet.

Fragment uit (de) Inleiding
'Leven te midden van tal van crises' - zo zou je het huidige tijdsgewricht kunnen samenvatten. Naast de coronacrisis worden we geconfronteerd met tal van andere crises, zoals de klimaatcrisis, de biodiversiteitscrisis, wooncrisis, toeslagencrisis, vluchtelingencrisis, zorgcrisis en de jeugdzorgcrisis. Internationaal gezien is er sprake van verschuivende geopolitieke verhoudingen, oorlogen, een toenemende inflatie, een overspannen arbeidsmarkt, stijgende energieprijzen, steeds schever wordende welvaartsverdelingen, afnemend vertrouwen in de politiek en de democratie, een een toenemend populisme en discriminatie. Het hoofd bieden aan al deze uitdagingen en opgaven vraagt - hoe je het ook wendt of keert - om ingrijpende grootschalige gedragsveranderingen. Wat nu? gaat over dergelijke grootschalige gedragsveranderingen. We focussen ons hierbij op de grootschalige gedragsveranderingen die nodig zijn om de klimaatproblematiek het hoofd te bieden. het gaat ons hierbij niet om de inhoud van die gedragsveranderingen (wat er moet veranderen), maar om de manier waarop grootschalige gedragsveranderingen tot stand komen (hoe het verandert). 

Wat de klimaatproblematiek betreft gaat het, ondanks dat we dat niet willen, feitelijk alleen maar sléchter. De aarde warmst steeds verder op, de biodiversiteit neemt sterk af en de bodem, de rivieren en de oceanen vervuilen steeds verder. En dat óndanks steeds ambitieuzere en ingrijpendere akkoorden, plannen, maatregelen en talloze goedbedoelde (internationale, nationale, regionale en lokale) acties om hier iets aan te doen. Deze ontwikkeling roept de vraag op: 'Wat zijn we met elkaar toch allemaal aan het doen, dat maakt dat we óndanks al onze inspanningen in feite steeds verder achteruitkachelen?'
  Dit is de vraag die centraal staat bij het 'Wat nu!?' (met een uitroepteken) van de titel. Niet meteen met oplossingen op de proppen komen, maar doorgronden wat er 'nu!' allemaal gaande is bij datgene wat we concreet aan het doen zijn.

Wat nu!?
De kern van onze analyse van het 'Wat nu!?' is, dat er sprake is van een eenzijdigheid in de wijze waarop er geprobeerd wordt grootschalige gedragsverandering op gang te krijgen. Centraal staat hierin het steeds-weer-herhaalde sturingsparadigma, waarbij er een splitsing wordt gemaakt tussen enerzijds diegenen die klimaatambities, - doelen, - akkoorden en -plannen opstellen en anderzijds diegenen die hu gedrag (moeten) veranderen als resultante van het implementeren van die akkoorden en plannen. Samenhangend hiermee is er sprake van een genormaliseerd stelsel met uitgangspunten en inzichten over wat grootschalige gedragsverandering is en hoe deze het beste tot stand gebracht kan worden. Het zijn precies deze uitgangspunten en inzichten die maken dat we datgene wat er 'nu!' gaand eis steeds opnieuw vanuit eenzelfde perspectief beoordelen en er steeds op vergelijkbare manieren op reageren. leidend tot meer-van-hetzelfde qua maatregelen, interventies en acties. Hoe logisch, voor-de-hand-liggend en genormaliseerd dit hele complex van uitganspunten en activiteiten ook op ons overkomt, het betreft een relatief eenzijdig perspectief, dat andere perspectieven, werkelijkheidsdimensies, partijen, belangen en inzichten buitensluit. (pagina 11-12)

Terug naar Overzicht alle titels

Rens van der Vorst

Digitale gremlins : slimme sabotages om je te onttrekken aan de greep van het algoritme
Business Contact 2023, 238 pagina's - € 22,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Korte bio van Rens van der Vorst (1971)

Korte beschrijving
Een kritische blik op de invloed van digitale technologie op ons leven.  Digitale technologie heeft ons leven een stuk gemakkelijker gemaakt, maar meer efficiëntie betekent ook minder ruimte voor improvisatie, toeval, humor en spontane gesprekken. Eigenlijk helpen we vooral de grote technologiebedrijven aan nog meer geld, macht en data. Volgens technofilosoof Rens van der Vorst is het tijd om de controle terug te pakken door de innerlijke digitale gremlin te laten ontwaken. Die saboteert het systeem op een slimme manier, zonder technisch te hoeven zijn, door kleine aanpassingen in het gedrag zoals niet op het eerste Google-resultaat klikken, eerder stoppen met series kijken en reageren op sociale media posts in plaats van liken. Informatief maar lichtvoetig geschreven.  Rens van der Vorst werkt als techno­-filosoof bij Fontys Hogescholen.

Tekst op website uitgever
Een boek vol slimme hacks en hilarische inzichten dat de invloed van digitale technologie op ons leven toont en je beter laat voelen over je gebruik ervan. Samen pakken we de controle terug!

In ‘Digitale gremlins’ werpt Rens van der Vorst een kritische blik op de invloed van digitale technologie op ons leven. Digitale technologie heeft ons leven een stuk gemakkelijker gemaakt. Van appen tot eten bestellen, er is altijd wel een digitale dienst waarmee het nóg sneller, simpeler en goedkoper kan. Maar meer efficiëntie betekent ook minder ruimte voor improvisatie, voor toeval, voor humor, voor spontane gesprekken. Eigenlijk helpen we vooral de grote technologiebedrijven aan nog meer geld, macht en data. Volgens technofilosoof Rens van der Vorst is het tijd om de controle terug te pakken. Hoe? Je hoeft alleen maar de digitale gremlin in jezelf wakker te kussen.

Een gremlin is een mythisch wezentje met aanleg voor mechanica. Hij saboteert het systeem. Een beetje. Op een slimme manier. Een manier die leuk is, weinig moeite kost en waar je niet technisch voor hoeft te zijn. Wil jij je beter voelen over je gebruik van digitale technologie? Wil jij technologie waarin onze waarden centraal staan? Wil jij niet langer passief toekijken maar actie ondernemen? Sluit je dan aan bij het leger digitale gremlins. Samen pakken we de controle terug en maken we de wereld steeds een beetje beter.

Fragment uit (de) Inleiding - Wat kan ik eraan doen?
Over digitale gremlins
Een digitale gremlin is de moderne versie van de gewone gremlin. Die ken je waarschijnlijk uit de iconische kerstfilm uit 1984. In die film zetten groene, haarloze monstertjes een Amerikaans stadje op stelten. Het zijn technische monstertjes. Ze maken auto's onklaar, laten magnetrons ontploffen en veranderen blenders en ventrilators in dodelijke wapens.

Over gremlins wordt al eeuwenlang gepraat. In volksverhalen uit de negentiende eeuw leefden ze in de bossen van Engeland en werden ze soms gevangen door wijze weduwen, die ze als huisdier hielden. Ook in die verhalen waren gremlins klein en gespecialiseerd in het saboteren van dingen. Het woord 'gremlin' komt naar alle waarschijnlijkheid uit het Oudengels en betekent zoiets als vervelen of ergeren.

De eeuwenoude gremlin uit de bossen van Engeland speelde een belangrijke rol tijdens de Eerste Wereldoorlog. Engelse oorlogspiloten die ooit verhalen hoorden van hun oma's over gremlins, gaven de monsters de schuld van technische problemen met hun vliegtuigen. In 1020 publiceerde de Royal Air Force zelfs een gedicht over gremlins. Ik weet niet of er in het gedicht iets rijmt op gremlin, maar in het huidige tijdsgewricht was het vast 'Kremlin' geweest.

Roald Dahl maakte de gremlins wereldberoemd. Dahl, zelf in de eerste jaren van de Tweede Wereldoorlog piloot in de Royal Air Force, kende de verhalen van de kleine monsters, die met hun grijpgrage klauwtjes rommelden aan de vliegtuigen, als geen ander. In 1943 verscheen zijn boek The Gremlins. De timing was perfect. Amerika was net betrokken geraakt bij de Tweede Wereldoorlog en Amerikaanse kinderen verslonden de verhalen.

Gremlins hebben een slechte reputatie, maar dat is niet altijd terecht. Ze vervullen vaak ook een functie. Tijdens de Tweede Wereldoorlog gaven piloten en monteurs bij motorstoringen vaak de schuld aan gremlins in plaats van aan elkaar. Zo'n gezamenlijke, ongrijpbare vijand bleek goed voor het moreel.

Daarnaast is het lang niet altijd slecht dat technologie niet werkt. Een gremlin kan ook de bladblazer van de buurman die elke zondagmorgen in alle vroegte zijn stoepje schoonmaakt onklaar maken. Of voorkomen dat een pijpbom ontploft.

Gremlins, wil ik maar zeggen, kunnen ook nuttig zijn. Je moet ze alleen een beetje africhten. In een wereld waarin we omringd worden door digitale technologie, die lang niet altijd het beste met ons voorheeft, is er daarom behoefte aan een speciale variant: digitale gremlins.

Pleidooi voor de digitale gremlin
Wil jij je beter voelen over je gebruik van digitale technologie? Wil jij een wereld met betere digitale technologie? Wil jij digitale technologie waarin jouw waarden centraal staan? Wil jij niet langer passief toekijken, maar actie ondernemen? Wil jij antwoord op de vraag: wat kan ik eraan doen? Dan hoef je alleen maar de digitale gremlin in jezelf wakker te kussen!

Maar voor je echt enthousiast wordt, is het belangrijk om te begrijpen wat een digitale gremlin precies is. De definitie luistert namelijk heel nauw. Een digitale gremlin:

* begrijpt precies wat het idee is achter een digitale technologie: wat zijn de drijfveren, verdienmodellen en waarden?

*    gebruikt de informatie voor kleine, slimme sabotages die een positieve impact hebben op hoe de digitale technologie werkt of hoe mensen ermee werken;

* wind dat dat hartstikke leuk om te doen;

* Doet alleen dingen die weinig tot geen moeite kosten;

* doet niets illegaals;

* voelt zich meteen beter door de acties;

* weet dat de acties, zeker als veel digitale gremlins ze uitvoeren, de kans vergroten op betere digitale technologie of een betere wereld

(pagina 22-24)

Terug naar Overzicht alle titels

George Monbiot 2

Regenesis : voedsel voor iedereen zonder de planeet te verslinden
Starfish books 2023, 429 pagina's  - € 27,50

Oorspronkelijke titel: Regenesis : Feeding the World without Devouring the Planet (2023)

Wikipedia: George Monbiot (1963)

Korte beschrijving
De Britse klimaatactivist en zoöloog George Monbiot laat er in zijn boek 'Regenesis' geen gras over groeien. Een recensent van de New Scientist (18 mei 2022) noemt het een essentieel boek met als centrale boodschap: “Landbouw vermoordt de planeet, maar we kunnen het stoppen”. Monbiot, die volgens de VPRO (hij was in 2024 in het programma Wintergasten te zien) bekend staat als een ‘professionele herrieschopper’, besteedt in verschillende hoofdstukken, op niet mis te verstane wijze, aandacht aan de rampzalige gevolgen van het huidige landbouwsysteem voor de aarde. Hij draagt daarvoor – deels in de ik-stijl – flink wat feiten en argumenten aan. Maar de auteur komt ook met oplossingen en een visie hoe de landbouw anders kan plaatsvinden. Op een dusdanige verantwoorde wijze dat de wereldbevolking straks voldoende voedsel heeft en de aarde niet uitgeput raakt. De auteur focust o.a. op de complexe bodemecologie en landgebruik. Geschreven in leesbare stijl. De bijna 100 pagina’s eindnoten doen daar niets aan af. Vertaald uit het Engels. Geen index.

Tekst op website uitgever
‘Voor het eerst sinds het neolithicum hebben we de mogelijkheid om niet alleen ons hele voedselsysteem om te gooien, maar ook onze hele relatie met de natuur.’

De landbouw is de grootste oorzaak van de milieuverwoesting op Aarde – en tegelijk de oorzaak die we uit alle macht proberen te negeren. We bekritiseren de verstedelijking, maar de landbouw is als een olievlek die dertig keer zoveel land in beslag neemt. Grote delen van de planeet zijn omgeploegd en omheind en worden begraasd, bossen worden gekapt, flora en fauna worden vernietigd en de rivieren en zeeën vergiftigd – allemaal om ons te voeden. Desondanks lijden miljoenen mensen honger.

Inmiddels begint het voedselsysteem zelf te haperen. In dit briljante, verfrissend originele boek laat George Monbiot echter zien dat er een oplossing is voor het grootste dilemma waarvoor we staan. We kunnen de wereldbevolking voeden zonder de planeet te verslinden.

Een nieuw begin is een adembenemende visie op een nieuwe toekomst voor voedsel en voor de mensheid. Aan de hand van verbluffende nieuwe inzichten in de ecologie van de bodem bespreekt Monbiot hoe de veranderende kijk op de wereld onder onze voeten ons in staat kan stellen om meer voedsel te produceren met minder landbouw. Hij ontmoet de mensen die de nieuwe methoden ontsluiten: van de tuinbouwer die een volstrekt nieuw inzicht in vruchtbaarheid aanreikt tot de kwekers van meerjarige graangewassen waarmee land kan worden bevrijd van ploeg en gif, en de wetenschappers die werken aan nieuwe methoden om eiwitten en vetten te produceren. Samen laten zij zien hoe de allerkleinste levensvormen ons kunnen helpen om vrede te sluiten met onze planeet, de levende systemen op Aarde te herstellen, paal en perk te stellen aan een tijdperk van uitstervingen, en een nieuw begin te maken.

Fragment uit

Lees ook: Uit de puinhopen : een nieuwe politiek in een tijd van crisis (uit 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Kim Stanley Robinson

Het Ministerie voor de Toekomst
Starfish books 2023, 635 pagina's  - €30,--

Oorspronkelijke titel: The Ministry for the Future (2020)

Wikipedia: Kim Stanley Robinson (1952)

Korte beschrijving
Het Ministerie voor de Toekomst gebruikt fictieve ooggetuigenverslagen om te vertellen hoe klimaatverandering ons allemaal zal beïnvloeden. Een toekomstroman over een toekomst die dichterbij is dan we willen weten.

Tekst op website uitgever
‘Het Ministerie van de Toekomst is een klimaatfictie (“cli-fi”) roman die in 2020 is gepubliceerd. De roman speelt zich af in de nabije toekomst en volgt een ondergeschikt orgaan, opgericht onder de Overeenkomst van Parijs, wiens missie het is om op te treden als pleitbezorger voor de toekomstige generaties burgers van de wereld, alsof hun rechten net zo geldig zijn als die van de huidige generatie. Hoewel ze verschillende ambitieuze projecten nastreven, zijn de gevolgen van de klimaatverandering vastbesloten de meest consequente te zijn.

Met de nadruk op wetenschappelijke nauwkeurigheid en non-fictiebeschrijvingen van geschiedenis en sociale wetenschappen, wordt de roman geclassificeerd als harde sciencefiction. Het maakt ook deel uit van de groeiende hoeveelheid klimaatfictie. Robinson had eerder andere klimaatfictieromans geschreven, zoals 2312 en New York 2140′. (bron: Paradiso, 2023)

The Guardian kopt de nieuwste sciencefiction-roman van Robinson met ‘Hoe je de klimaatcrisis oplost.’

‘Robinson shows that an ambitious systems novel about global heating must in fact be an ambitious systems novel about modern civilisation too, because everything is so interdependent. Luckily, when he opens one of his discursive interludes with the claim “Taxes are interesting”, he makes good on it within two pages. There is no shortage of sardonic humour here, a cosmopolitan range of sympathies, and a steely, visionary optimism.‘  The Guardian, 2020

Fragment - 2
Ik ben een God en ik ben geen God. Hoe dan ook zijn jullie mijn schepsels. Ik houd jullie in leven.
  Van binnen ben ik onbeschrijfelijk het, en toch is mijn buitenkant nóg heter. Bij mijn aanraking verbranden jullie, ook al draai ik buiten de hemel. Als ik langzaam in-  of uitadem, bevriezen en verbranden jullie, bevriezen en verbranden jullie.
  Ooit zal ik jullie opeten. Maar nu voed ik jullie. Pas op voor mijn blik. Kijk me nooit aan. (pagina 23)

Fragment - 3
Artikel 14 van het verdrag van Parijs in het kader van het Raamverdrag van de Verenigde Naties inzake Klimaatverandering riep op tot een periodieke inventarisatie van alle koolstofemissies van de ondertekende landen, waarmee in feite de totale mondiale koolstofverbranding voor het jaar in kwestie werd bedoeld. De eerste 'mondiale inventarisatie' was gepland voor 2023, en daarna elke vijf jaar.
  Die eerste mondiale inventarisatie ging niet goed. De rapportage was inconsistent en onvolledig, en toch was het overduidelijk dat de koolstofuitstoot veel hoger was dan de partijen bij het verdrag elkaar hadden beloofd, ondanks de dip in 2020. Zeer weinig landen hadden de doelstellingen die zij voor zichzelf hadden vastgesteld, gehaald, ook al waren het zachte doelstellingen. 108 landen waren zich al vóór de inventarisatie van 2023 bewust van hun falen en hadden beloofd hun toezeggingen aan te scherpen, maar dat waren kleiner elanden, samen goed voor ongeveer vijftien procent van de totale uitstoot wereldwijd.
  Tijdens de jaarlijkse Conferentie van de Partijen (kortweg 'COP') het jaar daarop wezen sommige delegaties erop dat artikel 16, lid 4 van het verdrag bepaalt dat de COP 'de besluiten neemt die nodig zijn om de effectieve tenuitvoerlegging van het verdrag te bevorderen door de hulporganen in te stellen die nodig worden geacht voor de tenuitvoerlegging van de overeenkomst.' Zij wezen ook op artikel 18, lid 1 dat de COP toestaat nieuwe 'hulporganen voor de tenuitvoerlegging van het verdrag te creëren. Met deze hulporganen werden eerdere comités bedoeld die alleen tijdens de jaarlijks COP-conferenties bijeenkomen, maar nu voerden sommige afgevaardigden aan dat, gezien de algemene mislukking van het verdrag tot dusver, een nieuw hulporgaan met permanente taken en de middelen om die uit te voeren duidelijk nodig was om het proces vooruit te helpen.
  Tijdens COP29, gehouden in Bogotá, Columbia, hebben de partijen bij het verdrag dan ook een nieuw hulporgaan voor de tenuitvoerlegging van het verdrag in het leven geroepen, zoals toegestaan door de artikelen 16 en 18, dat zal worden gefinancierd met behulp van de financieringsprotocollen van artikel 8, waardoor alle partijen gebonden zijn aan de methoden van het Internationaal mechanisme voor Verlies en Schade van Warschau. De aankondiging luidde als volgt:
  'Besloten wordt dat een hulporgaan dat door deze negenentwintigste Conferentie van de Partijen als vergadering van de partijen bij het Klimaatverdrag van Parijs (CMA) is gemachtigd, hierbij wordt opgericht om samen te werken met de Intergouvernementele Werkgroep inzake Klimaatverandering, en alle agentschappen van de Verenigde Naties, en alle regeringen die het verdrag van Parijs hebben ondertekend, om te pleiten voor de toekomstige generaties burgers van de wereld, wier rechten, zoals vastgelegd in de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens, even geldig zijn als de onze. Dit nieuwe hulporgaan is bovendien belast met de verdediging van alle huidige en toekomstige levende wezens die niet voor zichzelf kunnen opkomen, door hun rechtspositie en fysieke bescherming te bevorderen.'
  Iemand in de pers noemde dit nieuwe agentschap 'het Ministerie voor de Toekomst,' en die naam blee hangen en verspreidde zich, zodat het nieuwe agentschap gewoonlijk zo wordt genoemd. Het werd in januari 2025 gevestigd in Zürich, Zwitserland.
  Niet lang daarna trof de grote hittegolf India. (pagina 23-25)

Terug naar Overzicht alle titels

Maarten van Doorn

Waarom we beter denken dan we denken
Noordboek 2023, 238 pagina's - € 24,90

Website van Maarten van Doorn (199?)

Korte beschrijving
Een actuele filosofische verhandeling over de vraag hoe rationeel de mens werkelijk denkt. De mens is verliefd op zijn eigen gelijk, doof voor feiten en argumenten en een makkelijke prooi voor nepnieuws. In ieder geval: dat is het heersende idee. Maar klopt dat wel? Filosoof Maarten van Doorn verweeft in dit boek inzichten uit de psychologie, communicatiewetenschappen, filosofie en politicologie en geeft nieuwe antwoorden op dringende vragen als: waarom geloven we wat we geloven? Hoe veranderen mensen van mening? Zijn we echt in een post-truth tijdperk aanbeland? Hoe gevaarlijk is misinformatie? En zijn onze emoties of onze ratio de baas in ons hoofd en in onze maatschappij? ‘Waarom we beter denken dan we denken’ is intelligent, eigentijds en verdiepend geschreven. Vooral voor geoefende lezers. Met enkele zwart-witillustraties. Maarten van Doorn (1946) promoveerde in de filosofie en werkt als docent aan de Radboud Universiteit Nijmegen. Hij host de podcast Ongekend, en schrijft blogs voor platforms als Bij Nader Inzien en Stuk Rood Vlees..

Tekst op website uitgever
De mens is irrationeel. Verliefd op zijn eigen gelijk. Doof voor feiten argumenten. Verblind door honderden denkfouten. Een makkelijke prooi voor nepnieuws. Gevangen in filterbubbels. Zo is het heersende idee. Maar klopt het wel? In dit boek verweeft filosoof Maarten van Doorn de jongste inzichten uit de psychologie, communicatiewetenschappen, filosofie en politicologie. Hij neemt ons mee op een reis langs verrassende onderzoeksresultaten en scherpzinnige filosofen en geeft nieuwe antwoorden op dringende vragen: Waarom geloven we wat we geloven? Hoe veranderen mensen van mening? Zijn we echt in een post-truth tijdperk aanbeland? Hoe gevaarlijk is misinformatie? Zijn onze emoties of onze ratio de baas in ons hoofd en in onze maatschappij? Waarom we beter denken dan we denken biedt een hoopvol geluid in een gepolariseerde wereld.

Fragment uit hoofdstuk 8. De revolutie van Kahneman en Tversky - de geboorte van denkfouten en van de misvattingen erover
Geen homo economicus, maar wat dan nog?
Kahneman en zijn opvolgers identificeerden dus maar liefst tweehonderd denkfouten waar mensen zich aan zouden bezondigen. Maar wat maakt die denkwijzen nou tot fouten, tot irrationeel denken? Kahneman en Tversky's maatstaf voor rationaliteit, waar wij arme zielen dus niet aan voldoen, dat was de homo economicus. Zij wilden aantonen dat dat een onrealistisch model van menselijk gedrag is. Ze zochten een 'coherent alternatief voor de rationele keuzetheorie.'
  Daarin staan ze niet alleen. Een ander Nobelprijswinnende gedragseconoom - Richard Thaler - opent zijn populaire boek over dit onderwerp met een bespreking van de manieren waarop standaard economische modellen falen in het voorspellen van menselijk handelen. Om ons daarna meteen te vertellen vertellen dat er met de modellen niks mis is, maar wel met mensen, want die zijn vatbaar zijn voor 'overmoed' en talloze andere denkfouten.
  De psycholoog Dan Ariely trakteert ons in zijn boek Volkomen onlogisch ook op vele voorbeelden van menselijk denken die hij als irrationeel beschouwt, precies omdat ze de standaardaxioma's van de rationele-keuzetheorie schenden. En in een veelgelezen tekstboek over dit onderwerp zijn Reid Hasties en Robyn Dawes expliciet over de beslissingstheoretische fundamenten van hun kritiek op de menselijke rationaliteit. Ze schrijven bijvoorbeeld dat de komst van moderne beslissingstheorie nodig was om de irrationaliteit van de sunk cost fallacy te kunnen diagnosticeren: de zogenaamde irrationele neiging om investeringen uit het verleden mee te laten wegen bij beslissingen over de toekomst.
  het is, kortom, een breed gedragen reflex om afwijkingen van standaard economische modellen als tekenen van irrationaliteit te zien. Maar vaak is het wel degelijk rationeel om van die modellen af te wijken.
  Er is nauwelijks een interessante en correcte interpretatie van 'rationaliteit' zodanig dat je irrationeel bent als je niet meer weet wat je woensdag ontbeten hebt of niet zeker weet hoeveel tien procent fooi op een rekening van vierenvijftig euro is (de homo economicus vergeet niet en is nooit onzeker over zekere, wiskundige waarheden). Al die onrealistische eigenschappen - dek ook aan het bezitten van volledige informatie waar je perfect mee omgaat, zodat je je eigenbelang optimaal kan maximaliseren - hebben zogeheten Econs wellicht nodig om hun economische modellen draaiende te houden. Maar hoeveel zegt het nou werkelijk dat wij humans niet aan die bizarre eisen voldoen?
  'Tegen de orthodoxe neoklassieke opvatting in zegt de gedragseconomie dat mensen 'irrationeel' zijn, maar [dat]  zegt in feite heel weinig, terwijl het makkelijk verkeerd te begrijpen is als behoorlijk veelzeggend',  merken twee economen op. Het zegt weinig, want het model van de homo economicus is gewoon niet veel soeps. De kritiek van Kahneman en Tversky daarop was zeer terecht. Maar dat zegt vooral dat het model van de homo economicus een verkeerde invulling is van wat het betekent om rationeel te zijn.
  Er gaapt dus nog een behoorlijk dat tussen de vaststelling dat mensen geen homo economicus zijn, en de conclusie dat zij beroerde denkers zijn. (pagina 145-146)

Enkele boeken die in het boek 'voorbij' komen
In het boek verwijst Maarten van Doorn naar honderden boeken, artikelen et cetera. Ook komt de onlangs overleden Daniel Kahneman zeer regelmatig voorbij. Hieronder enkele boeken die ook op dit blog staan.

Dan Ariely	Heerlijk oneerlijk	2012	288
Maarten Boudry	Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat	2019	288
Jan Bransen	Laat je niets wijsmaken	2013	252
Rutger Bregman	De meeste mensen deugen	2019	512
David Graeber c.s	Het begin van alles	2022	655
Yuval Noah Harari	Sapiens	2014	556
Bas Heijne	Mens/Onmens	2019	128
Daniel Kahneman	Ons feilbare denken	2011	527
Michiko Kakutani	Het einde van de waarheid	2018	224
Ruben Mersch	Oogklepdenken	2012	287
Ruben Mersch	Waarom iedereen altijd gelijk heeft	2016	271
Coen Simon	En toen wisten we alles	2011	180
Coen Simon	Oordeel zelf	2017	156
Michiel van Straten	Dagelijks irrationeel	2018	272
Richard Thaler	Misbehaving	2018	416

 

Korte bespreking op website Jan Bransen: Waarom denken leuker is dan we denken (mei 2023)

Terug naar Overzicht alle titels

Hannah Ritchie

Niet het einde van de wereld : waarom wij de eerste generatie zijn met perspectief op een duurzame planeet
Balans 2024, 352 pagina's  - € 23,99

Oorspronkelijke titel: Not the end of the world : how we can be the first eneration to build a sustainable planet (2023)

Wikipedia: Hannah Ritchie (1993)

Korte beschrijving
Een inzichtelijk boek over klimaatproblematiek en duurzaamheid. Het boek biedt een andere kijk op de klimaatcrisis en presenteert oplossingen. De auteur, een datawetenschapper, toont aan dat er al veel vooruitgang is geboekt in de aanpak van klimaatproblemen en dat duurzaamheid haalbaar is. Het boek behandelt onderwerpen zoals lokaal geproduceerd voedsel, leven op het platteland, overbevolking, plastic en palmolie, en biedt inzicht in wat werkt en waar de focus zou moeten liggen. De problemen zijn groot, maar oplosbaar. Helder en met diepgang geschreven, met ruimte voor persoonlijke passages. Met ondersteunende diagrammen in zwart-wit. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Hannah Ritchie (1993) is senior researcher Global Development aan de Universiteit van Oxford. Ze is tevens als hoofdonderzoeker verbonden aan het invloedrijke online onderzoeksplatform Our World in Data. Haar werk verschijnt regelmatig bij de BBC, in WIRED, The New York Times, The Economist en The Financial Times.

Tekst op website uitgever
Op basis van de meest recente research zet dit boek vol praktische tips en verhelderende illustraties ongeveer alle doemscenario’s in een ander licht. De problemen zijn groot. Maar ze zijn oplosbaar.

Voel je je angstig, machteloos en verward over de toekomst van onze planeet? Dit boek zorgt ervoor dat je op een andere manier naar onze grootste klimaatproblemen gaat kijken – en naar de oplossing daarvan. We worden gebombardeerd met sombere berichten die ons vertellen dat de aarde uitgeput raakt, dat de vissen uit de oceanen gaan verdwijnen, dat we maar geen kinderen meer moeten krijgen. Maar in het briljante en hoopvolle Niet het einde van de wereld laat datawetenschapper Hannah Ritchie zien dat er een heel ander beeld ontstaat als we uitzoomen. We hebben namelijk al zoveel en zo snel vooruitgang geboekt bij de aanpak van de klimaatproblematiek, dat het ernaar uitziet dat we voor het eerst in de geschiedenis in staat zijn werkelijk duurzaam met de aarde om te gaan. Op basis van de meest recente research zet dit boek vol praktische tips en verhelderende illustraties zo ongeveer alle doemscenario’s in een ander licht. Van de deugden van lokaal geproduceerd voedsel tot leven op het platteland, van de gevaren van overpopulatie tot plastic en palmolie: Ritchie biedt inzicht in wat werkt, wat niet, en waar we ons als eerste op moeten richten om een duurzame planeet te kunnen achterlaten voor de generaties na ons. De problemen zijn groot. Maar ze zijn oplosbaar. We zijn niet gedoemd. We zijn in staat iedereen een betere toekomst te bieden. Laten we die kans waarmaken.

Fragment uit (de) Inleiding
Zes dingen om in gedachten te houden
De kwesties die we gaan onderzoeken zijn complex. Ze zijn ongemakkelijk. Bovendien kunnen sommige argumenten of data die ik noem helaas worden misbruikt als ze door de verkeerde persoon worden aangehaald. Hieronder staan zes punten om tijdens het lezen in gedachten te houden.

1. We staan voor belangrijke uitdagingen op milieugebied ()

2. Het feit dat onze milieukwesties niet de grootste bedreiging voor de mensheid zijn, betekent niet dat we er niets aan moeten doen ()

3. Je moet verscheidene gedachten tegelijk volgen
Dit is essentieel om de wereld duidelijk te zien en oplossingen te bedenken die echt verschil maken. Als we bepaalde dingen verbeteren, wil dat nog niet zeggen dat ons werk erop zit.
  Een voorbeeld: sinds 1990 is het aantal kinderen dat jaarlijks sterft meer dan gehalveerd. Dat is een geweldige prestatie. Maar als je dit belangrijke feit online zet, krijg je vaak de volgende reactie: 'O, dus jij vindt het prima dat er elk jaar vijf miljoen kinderen sterven?' Natuurlijk niet. Dat is een van de ergste dingen op onze wereld. Maar die twee feiten spreken elkaar niet tegen. We hebben indrukwekkende vooruitgang geboekt, maar we hebben nog veel te doen. Mijn collega Max Roser zegt het als volgt: 'De wereld is enorm verbeterd, de wereld is nog steeds verschrikkelijk; de wereld kan veel beter.' De drie uitspraken zijn allemaal waar. 
  Door de eerste te ontdekken - dat we vooruitgang hébben geboekt - verliezen we belangrijke lessen uit het oog over hoe we verder vooruit kunnen komen. het berooft ons ook van de inspiratie dat verandering ook echt mogelijk is.
  Als ik elke positieve trend moet opmerken dat 'ik niet wil zeggen dat alles volmaakt is', wordt dit boek vermoeiende leesstof die voortdurend in herhaling valt. Ga er maar van uit fat dit altijd het geval is. Als ik zeg dat dingen vooruitgaan, bedoel ik niet dat ze daarmee in kannen en kruiken zijn. 

4. Niets hiervan is onvermijdelijk, maar het is mogelijk ()

5. We kunnen ons geen passiviteit veroorloven ()

6. Je staat er niet alleen voor () (pagina 19-23)

Artikel waarin veel vergelijkbare boeken worden genoemd, beschreven: The time is now – Optimisme (april 2020). Uiteraard wordt ook Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt van Hans Rosling (uit 2018) aangestipt.

Terug naar Overzicht alle titels

Rob Riemen

Mens worden is een kunst : vier etudes
Athenaeum 2023, 232 pagina's - € 25,--

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Wikipedia: Rob Riemen (1962)

Korte beschrijving
Een filosofisch boek over ‘mens worden'. Riemen beziet mens worden als een kunst, geen wetenschap. Er zijn geen eenduidige antwoorden of handleidingen voor het leven. Hij biedt vier etudes in de kunst van het mens worden: een etude met oorlog als leerschool, een etude in het overwinnen van domheid en leugens, een etude in moed en compassie en een etude in de verlossing van angst door het scheppend vermogen van de mens en ware liefde. Deze etudes gaan in op de twee grote vragen die Socrates stelde: Wat is de juiste wijze van leven? En wat is een goede maatschappij? Beschouwend en met diepgang geschreven. Geschikt voor een geoefende lezersgroep. Rob Riemen (Nederland, 1962) is een bekende Nederlandse schrijver en filosoof. Hij is oprichter van het Nexus Instituut. Zijn werk wordt in meerdere landen uitgegeven.

Tekst op website uitgever
Mens worden is een kunst. Geen wetenschap. Indien het een wetenschap zou zijn dan zouden er bewezen theorieën, eenduidige antwoorden, protocollen en handleidingen voor het leven bestaan. Die zijn er niet. Ieder individu zal met alle verlangens, onzekerheden, twijfels, angsten, nederlagen die inherent zijn aan ons bestaan zijn eigen weg moeten vinden om de menselijkheid te bereiken die ons in staat moet stellen in waarheid te leven, schoonheid te scheppen, compassievol en rechtvaardig te zijn.

Rob Riemen (1962) is essayist en oprichter-directeur van het internationaal gerenommeerde Nexus Instituut in Tilburg. 

Als variaties op een thema biedt Rob Riemen vier etudes in de kunst van het mens worden. Een etude met oorlog als leerschool, een etude in het overwinnen van domheid en leugens, een etude in moed en compassie en ten slotte een etude in de verlossing van angst door het scheppend vermogen van de mens en ware liefde. Vier etudes voor ieder die zich bekommert om de twee grote vragen die Socrates ons voorhield: ‘Vertel me, wat is nu de juiste wijze van leven? En wat is een goede maatschappij?’

Fragment uit

Lees ook: Adel van de geest : een vergeten ideaal (uit 2009)

Terug naar Overzicht alle titels

Isolde Charim

Narcisme : over vrijwillige onderwerping
Athenaeum 2023, 223 pagina's  -  € 23,99--

Oorspronkelijke titel: Die Qualen des Narzissmus (2022)

Wikipedia: Isolde Charim (1959)

Korte beschrijving
Een maatschappijkritisch boek over narcisme. Het boek stelt dat mensen zich vrijwillig onderwerpen aan omstandigheden die hen onderdrukken, met een focus op narcisme als een maatschappelijke eis. Het stelt dat individuen zich gedwongen voelen om toe te werken naar en samen te vallen met hun ideaal. Het boek onderzoekt de maatschappelijke gevolgen van narcisme als heersende ideologie. Complex en diepgaand geschreven. Geschikt voor een geoefende lezersgroep. Isolde Charim (Wenen, 1959) is een Oostenrijkse filosoof. Ze studeerde filosofie in Wenen en Berlijn en werkt als journalist en columnist voor de TAZ en de Falter. In 2006 ontving ze de prijs voor journalistiek van de stad Wenen. Haar boek 'Ich und die Anderen' werd bekroond met de Philosophical Book Prize 2018. In 2022 ontving ze de Oostenrijkse staatsprijs voor culturele journalistiek.

Tekst op website uitgever
Hoe komt het dat we onszelf ondergeschikt maken aan de omstandigheden? Of om het met Spinoza te zeggen: hoe komt het dat ‘mensen vechten voor hun knechting als vechten ze voor hun redding’? Die vraag moet telkens opnieuw worden gesteld, en des te meer in tijden van crisis en onzekerheid. Het antwoord moet zijn: het is narcisme, als maatschappelijke eis aan ieder individu. Je moet meer worden dan je bent, je moet samenvallen met je ideaal.

Maar wat betekent het voor de samenleving als dat antimaatschappelijke principe de heersende ideologie wordt? Indrukwekkend helder legt filosofe Isolde Charim uit wat ervoor zorgt dat we ons vrijwillig onderwerpen aan deze kwellingen van het narcisme.

Fragment uit 3. De neoliberale trompet
Een samenleving met twee logica's
We staan dus voor de vraag: wat betekent het dat een samenleving functioneert door middel van een antisociaal principe als het narcisme?
  Om deze vraag te kunnen benaderen, moeten we een omweg maken. Ons uitgangspunt hierbij is een tekst van Helmut Dubiel. In 'Der nachliberale Sozialcharakter' beschrijft deze Duitse socioloog het functioneren van de burgerlijke samenleving. In tegenstelling tot wat je zou kunnen denken, kende deze samenleving, die immers hand in hand ging met het kapitalisme, geen exclusieve, onbeperkte geldigheid van de wetten van de markt. Historisch gezien functioneerde ze nooit slechts op één, maar eerder op twee manieren. Anders gezegd: zelfs in de klassieke kapitalistische samenleving volgde niet alles de logica van het kapitaal. Er waren altijd ook gebieden die er los van stonden. Volgens Dubiel waren dat onderwijs, kunst, cultuur, familie en liefde. Deze gebieden hadden hun eigen logica - ze hadden dus hun eigen manier van functioneren, gebaseerd op niet-economische principes. Deze dubbele manier van functioneren was allesbehalve toevallig. Dat is nu net het punt.
  Dubiel verwijst naar een lange traditie van burgerlijke auteurs voor wie het noodzakelijk leek het destructieve karakter van de vrije concurrentie van zijn scherpe kantjes te ontdoen door een culturele, morele of politieke afbakening. Wat op de markt nodig was - egoïsme, streven naar eigenbelang, assertiviteit - moest dus in de andere sferen worden beperkt door beginselen als altruïsme, loyaliteit of billijkheid. Bijvoorbeeld binnen de familie, die bij elkaar blijft en in dat opzicht niet doet aan vrije concurrentie. Maar dit beperkte de logica van het kapitaal niet alleen, het werkte die zelfs tegen. Dit organisatieprincipe stond namelijk niet alleen op zichzelf, het was in feite tegengesteld aan het economische principe. In die zin was de burgerlijke marktsamenleving volgens Dubiel dus een 'paradoxale formatie'. Ze verenigde niet alleen twee verschillende logica's, twee manieren van functioneren in zich, maar stabiliseerde zich juist door haar antikapitalistische principes. Alleen die compenseerden namelijk de maatschappelijke destructieve gevolgen. Ze had een dergelijke tegenlogica nodig om als marktsamenleving te kunnen functioneren. 
  De argumentatie luidt dus: als het in de economie heersende beginsel van egoïstische maximalisering van het nut niet in de hand wordt gehouden, zal dit destructieve maatschappelijke gevolgen hebben. Daarom moet dit worden aangevuld met een beginsel van solidariteit en wederkerigheid dat ertegen ingaat, dat het afremt, beteugelt, beperkt. Bijvoorbeeld door middel van een moraal, cultuur of samenhang van een gezin. Dergelijke compenserende beginselen stabiliseren het kapitalistische winstbejag, de rationaliteit van de markt in de samenleving, júist door deze te beperken. Simpelweg omdat de ongehinderde ontwikkeling, de onbeperkte uitbreiding ervan destructief is voor de samenleving en haar asociaal maakt. De paradox van stabilisatie door tegengesteldheid. (pagina 51-52)

Terug naar Overzicht alle titels

Peter Mertens 2

Muiterij : hoe onze wereld kantelt
EPO 2023, 240 pagina's -  € 20,--

Wikipedia: Peter Mertens (1969)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
'Muiterij' boekstaaft de opwinding van het wereldgebeuren vandaag. Bij ons in Europa staat het leven ook na de pandemie in rep en roer. De energie, het dure en onzekere leven, het gegraai en de overwinsten, de uitholling van wat eerlijk en

sociaal is: alles rommelt en kreunt en ratelt. De Britse summer of discontent beukt als een van de grote golven op rotsen die zij lange tijd niet hebben bereikt. Intussen botst de oude wereldorde met het zuiden. ‘Muiterij!’, roept Washington nu landen zelf kiezen met wie en hoe hun economie uit te bouwen en weigeren kamp te kiezen in een nieuwe ronde van koude oorlog, bommen en bloed. Intussen groeit de economie van de BRICS-landen die van de G7 boven het hoofd. De muiterij van het zuiden en die van het noorden keren zich tegen dezelfde wereldorde, dezelfde monopolies. Als zij elkaar vinden, keert de hoop terug. We beleven de kanteling van onze wereld. 'Muiterij' kijkt met nieuwe ogen naar die nieuwe wereld en giet dat in een vorm die even dichtbij en persoonlijk is als collectief en internationaal.

Fragment uit

Lees ook: Graailand : het leven boven onze stand (uit 2016)

Terug naar Overzicht alle titels

Vinciane Despret 2

Leven als een vogel
Octavo 2023, 190 pagina's - € 23,50

Oorspronkelijke titel: Habiter en oiseau (2019)

Wikipedia: Vinciane Despret (1959)

Korte beschrijving
Een filosofische beschouwing van het territoriaal gedrag van vogels. Het boek behandelt de manieren waarop vogels hun wereld vormgeven. Ze vertonen agressief gedrag als andere vogels de voor ons onzichtbare grens van hun territorium passeren, en maken met uitbundig gezang of theatraal vertoon hun aanwezigheid kenbaar. Het boek bevraagt of dit gedrag samenhangt met de verdediging van het territorium, met paren, of dat het een sociaal spel is. De auteur bespreekt ook de uiteenlopende wijzen waarop wetenschappers, ornithologen en filosofen het gedrag van vogels proberen te doorgronden. Helder en met diepgang geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep.Vinciane Despret (Anderlecht, 1959) is een Belgische wetenschapsfilosoof, verbonden aan de universiteit van Luik. In haar werk combineert ze filosofie met ethologie. Zij publiceerde onder andere 'Penser comme un rat' (2009), 'Au bonheur des morts' (2015) en 'Autobiographie d'un poulpe' (2021).Het boek maakt deel uit van de serie: 'Wisselwerkingen'.

Tekst op website uitgever
In het vroege voorjaar ondergaan vogels een spectaculaire metamorfose: ze worden territoriaal. Ze vertonen agressief gedrag als andere vogels een voor ons onzichtbare grens van hun territorium passeren, en maken met uitbundig gezang of theatraal vertoon hun aanwezigheid kenbaar. Hangt die metamorfose samen met de verdediging van het territorium, met baltsen of is het een sociaal spel? Vinciane Despret geeft geen eenduidig antwoord. Met een liefdevolle blik verdiept ze zich in de vele manieren waarop vogels en andere dieren een wereld creëren, én in de uiteenlopende wijzen waarop wetenschappers, ornithologen en filosofen die proberen te doorgronden. Het begrip 'aandacht' keert daarbij steeds weer terug, en leidt uiteindelijk tot de vraag wat er gebeurt als die aandacht zou verdwijnen. Vinciane Despret (1959) is een Belgische wetenschapsfilosoof, verbonden aan de universiteit van Luik. In haar werk combineert ze filosofie met ethologie. Zij publiceerde onder andere Penser comme un rat (2009), Au bonheur des morts (2015) en Autobiographie d'un poulpe (2021).

Fragment uit 1. Het territorium
Zoogdieren moeten een probleem oplossen dat voor vogels veel minder lastig is: ze moeten overal aanwezig zijn. Vogels hebben het voordeel van hun veel grotere mobiliteit; ze kunnen in hun territorium razendsnel van het ene punt naar het andere. Die mogelijkheid hebben zoogdieren niet, temeer daar ze verborgen willen blijven. Het probleem van het circuleren in de ruimte - wel of niet overal kunnen zijn - en van de noodzaak om gezien te worden of juist onzichtbaar te blijven, is opgelost door middel van verschillende relaties tussen aanwezigheid en tijd: door te zingen en zich opzichtig te vertonen verkeert de vogel in een systeem van actuele aanwezigheid; door sporen achter te laten heeft het zoogdier gekozen voor een systeem van historische aanwezigheid. De sporen die zoogdieren achterlaten, blijven, in vergelijking met hun feitelijke aanwezigheid, betrekkelijk lang effectief: het zoogdier is overal tegelijk aanwezig, ook al was het eerder op een bepaald plek en niet op het moment zelf. In die zin kunnen uitwerpselen worden gezien als bedrieglijke schijn, omdat ze in de afwezigheid een aanwezigheid creëren, maar dan wel een schijn waar niemand zich door laat beetnemen. Het effect is desondanks doeltreffend, want elke boodschap zegt 'opgepast!', 'kijk uit!' En die boodschap komt aan. De sporen zou je kunnen onderbrengen in het proces van 'stigmergie' of 'het niet-lokaal reguleren van interacties', op basis waarvan het gedrag van sommige dieren op afstand - in ruimte of in tijd - invloed kan uitoefenen op het gedrag van andere dieren, bijvoorbeeld mieren die feromonen afscheiden en daarmee soortgenoten die hen volgend de weg wijzen. Het is een wijze van aanwezig zijn die bepaalde vormen van aandacht creëert. Overigens is het tamelijk treurig dat Serres - die er juist zo goed in was geslaagd om in zijn uiteenzetting over het algemeen verbeide schrijven de sporen van dieren te duiden als ongelofelijk verfijnde schrijfmechanismen waarin kwaliteiten en berichten kunnen worden vertaald - er niet aan heeft gedacht, of veeleer doelbewust heeft vergeten dat de jager niet de enige is die sporen leest, dat dieren dat ook voortdurend doen en waarschijnlijk veel vaker en veel beter dan de mens. In plaats daarvan heeft Serres in Le mal propre die sporen gereduceerd tot één functie: iets bevuilen om het zich toe te eigenen. (pagina 28-29)

Lees ook: Wat zouden dieren zeggen als we ze de juiste vragen stelden? (uit 2022)

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Johannes Visser

Is het voor een cijfer? : hoe jongeren meer kunnen leren met minder stress
De Correspondent 2023, 116 pagina's - € 15,--

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Korte bio van Johannes Visser (198?)

Korte beschrijving
Een kritische analyse van het Nederlandse onderwijs en een pleidooi voor verandering. Het boek belicht de toenemende stress onder jongeren veroorzaakt door de huidige onderwijsstructuur, die meer gericht is op cijfers dan op het welzijn en de motivatie van de leerlingen. De auteur pleit voor vernieuwing van het onderwijssysteem. Bevlogen en toegankelijk geschreven, met ruimte voor het persoonlijke perspectief van de auteur. Met een infographic over de verschillende soorten motivatie bij studenten. Johannes Visser is oud-leraar Nederlands en schrijft over onderwijs voor De Correspondent. Hij won tweemaal de Nationale Prijs voor Onderwijsjournalistiek.

Tekst op website uitgever
Jongeren ervaren steeds meer stress door school. Niet zo gek, want scholen zijn cijferfabrieken geworden. En dat is rampzalig voor de motivatie en het welzijn van leerlingen. In dit bevlogen pleidooi laat Johannes Visser zien hoe scholen in de ban raakten van cijfers en hoe het onderwijs jongeren beter kan motiveren. Een must-read voor iedereen die zich zorgen maakt over de toekomst van het onderwijs. Johannes Visser is oud-leraar Nederlands en schrijft over onderwijs voor De Correspondent. Hij won tweemaal de Nationale Prijs voor Onderwijsjournalistiek. Reacties:
'Het Nederlandse onderwijs is veel te veel een wedstrijd geworden in plaats van een plek waar je nieuwsgierig mag zijn en leert vanuit intrinsieke motivatie. Johannes legt dat feilloos bloot. Hij krijgt van mij een 10 voor zijn betoog!' -Marjolein Moorman, politicus
‘Dit. Precies dit. Verplicht (en grappig) leesvoer voor iedereen die kinderen heeft.’ -Kluun, schrijver Help, ik heb een puber!

Fragment uit 4. Ieder oordeel heb se nadeel
Van cijfer naar cijfer leren
102 cijfers per jaar zijn het meest in het oog springende symptoom van onderwijs dat autonomie verandert in controle, competentie in competitie en verbondenheid in verwaarlozing. Is het voor een cijfer dan voelen leerlingen zich minder vrij, zijn ze banger om afgewezen te worden door klasgenoten en ervaren ze meer faalangst. Als klassen kassen zijn, kun je cijfers zien als kunstmest. Kunstmest laat planten sneller groeien, maar verpest op de lange termijn de bodem. Cijfers kunnen even motiveren, maar op de lange termijn tasten ze de intrinsieke motivatie aan. Ieder voordeel heb se nadeel.
  Tussen hun elfde en zestiende neemt de intrinsieke motivatie van leerlingen om naar school te gaan dan ook af. Natuurlijk heeft dat te maken met de puberteit, maar school speelt ook een belangrijke rol. Wanneer jongeren zich autonoom, competent en verbonden voelen, bijvoorbeeld omdat ze op een school zitten waar ze feedback krijgen in plaats van cijfers, raken ze hun intrinsieke motivatie tijdens hun puberteit namelijk niet kwijt. 'Gezien het risico dat cijfers de psychologische basisbehoeften en academische motivatie heroverwegen wanneer en in welke programma's cijfers gepast of noodzakelijk zijn', schrijven onderzoekers. 
  En in Nederland verliezen leerlingen hun motivatie nog net iets meer dan over de grens, zo lijkt het. In geen ander land hebben 15-jarigen zo weinig plezier in wiskunde en vinden ze het zo oninteressant. Bijna de helft van de Nederlandse leerlingen leest nooit voor zijn plezier. In vergelijking met scholieren in andere landen zijn Nederlandse leerlingen minder bereid om complexe problemen op te lossen, gaan ze moeilijke opdrachten liever uit de weg en maken ze taken waar ze aan zijn begonnen minder vaak af.
  Naarmate kinderen in Nederland langer naar school gaan, worden ze negatiever over het onderwijs dat ze krijgen. Van de kinderen op de basisschool vindt 86 procent school 'een beetje' of 'heel' leuk, maar dat percentage daalt gestaag naarmate ze ouder worden; van de 16-jarigen in het voortgezet onderwijs vindt nog maar 62,8 procent school leuk. (pagina 51-52)

Terug naar Overzicht alle titels