De Bezige bij 2020, 142 pagina's - € 17,99
Oorspronkelijke titel: Das grosse Welttheater : von der Macht der Vorstellungskraft in Zeiten des Umbruchs (2020)
Wikipedia: Philipp Blom (1970)
Korte beschrijving
Philipp Blom, die het verhaal van de Franse achttiende-eeuwse encyclopedisten op meesterlijke wijze vereeuwigde in 'Het verdorven genootschap' (2010)*, laat in 'Het grote wereldtoneel' de gedachten dwalen over de worstelingen van de hedendaagse maatschappij. Nu staan we hier, ruim tweede jaar na de radicale breuk met het ancien régime en werpt de vraag zich op: leven we daadwerkelijk in de best mogelijke wereld? Nét niet pessimistisch, maar met een daaraan grenzende terughoudendheid laat Blom de twijfel tussen de regels dansen. De mensenrechten, die als universeel mochten doorgaan, staan ter discussie. De realiteiten van vandaag, waaronder de dramatische staat waarin het klimaat zich bevindt, worden met lange tanden naar binnen gewerkt en, wanneer niemand kijkt, eigenlijk liever onder de tafel geveegd. Schrijvers als Lyotard pinkten al eerder een traan weg bij het nakende einde van de grote verhalen; Blom tracht in dit essay alvast weer wat zuurstof in die uitdovende sintels te blazen en hoopt vurig op de geboorte van een nieuw groot verhaal. Met leeslijst en bronnenpopgave. Een interessante bijdrage aan het debat over democratie, de wereldproblematiek, crisistijd en universalisme..
Tekst op website uitgever
We leven in de best mogelijke wereld: we hebben nog nooit zo lang vrede gekend, we waren nooit eerder zo rijk of zo veilig. Dit verhaal houden we onszelf in elk geval voor. Maar wat nou als dit niet in overeenstemming is met de realiteit? Wat nou als democratieën ondertussen aan het afbrokkelen zijn, de haat tussen groepen toeneemt, de economische groei stagneert en het gevaar van klimaatrampen stijgt?
In dit grootse filosofische essay – met een speciaal voor de Nederlandse lezer geschreven nawoord over de coronacrisis – laat Philipp Blom zien hoe het mogelijk is dat het Westen niet ondanks, maar juist vanwege vrede en welvaart in een crisis verkeert. Daar zijn we door ons verleden geenszins op voorbereid. De strijd voor de toekomst wordt ook een strijd om een nieuw groot verhaal, voor eenieders ogen, op het podium van het wereldtoneel.
Fragment uit Vloeibare moderne tijd
Het is moeilijk in tijden van overvloed na te denken over indammen, juist omdat het niet strookt met de logica van een tijd die steeds meer stijging van de groei zoekt. Markten en technologieën hebben de neiging die logica van het exces te ondersteunen, en dus is het noodzakelijke buiten die logica na te denken over de verhouding tussen homo sapiens en de rest van de natuur. In het ideale geval zou het erom gaan andere behoeften, andere doelen en een ander concept over die verhouding te ontwikkelen.
Diderots Aotourou had niet de hoop dat hij zijn mensen een kwalitatief andere werkelijkheid begrijpelijk zou kunnen maken, maar het is in de loop van de geschiedenis steeds weer mogelijk geweest; en er hebben zich steeds weer intellectuele en filosofische revoluties voorgedaan die het mogelijk maakten een wereld te denken waarvan de principes anders waren dan die van de eigen tijd.
Ook de industriële beschaving schiep mogelijkheden die ze pas langzamerhand leerde begrijpen en benutten, in eerste instantie naar het beeld van haar eigen tijd. De eerste auto's, die met een verbrandingsmotor reden, waren ontworpen koetsen zonder paard. Ze waren als het ware hun gespan kwijtgeraakt, en ook de dissel, eerder een nalatigheid dan een schoonheidsfactor. De overgang naar een autonoom voertuig waarvan het design rekening hield met de technische mogelijkheden en de behoeften van de gebruiker, duurde een generatie.
Ingenieurs dachten dus uit het verleden, en bij wetenschappers was het al niet anders. Tegen het eind van de negentiende eeuw gold de natuurkunde als een kennisbouwsel dat op enkele detailkwesties na volledig geduid en afgerond was. Op fundamenteel niveau viel er niets meer te onderzoeken, hoorden studenten tijdens hun inleidende colleges. Newtons theorie en wereld waren beschreven en berekend, bepaalde onverklaarbare effecten en tegenstrijdigheden konden rustig verwaarloosd worden, want er viel in de natuurkunde volgens de belangrijkste exponenten ervan niets fundamenteels meer te ontdekken.
Toen kwam Einstein. (pagina 74-75)
Draadje (september 2020) en Draadje (januari 2021)
Citaat uit een recensie
Uitgangspunt van Bloms reis door de geschiedenis is dat wij van verhalen zijn gemaakt, meer en sterker dan wij denken. Zowel ons familieleven als ons maatschappelijk leven wordt gedragen door collectieve verhalen, die wij elkaar vertellen en die de sleutels tot onze 'groep' bevatten. Waa wij goed in zijn. Wat wij vrezen. Wat wij ontvluchten. Wat wij liefhebben. Wat wij verzwijgen. In een tijd van crisis komen we in onbekend gebied en bezitten we nog niet de woorden om de nieuwe realiteit te beschrijven of ons de weg naar oplossingen, veranderingen, verbeteringen voor te stellen. Dat zorgt voor een gevoel van onzekerheid en leidt tot twisten, menselijk gemodder. (uit: Nieuw crisis, nieuwe taal in VK, zaterdag 29 augustus 2020)
Lees ook: Wat op het spel staat (uit 2017).