woensdag 28 mei 2014

Martin van der Gaag & Thomas Volman

De luxe van genoeg : minder moeten en je leven vereenvoudigen
Simplify Life 2014, 144 pagina's - € 16,95

Korte beschrijving
De auteurs zijn beiden wetenschappers en trachten met dit boek de consumptiemaatschappij kritisch te analyseren. Aan de hand van praktijkvoorbeelden en bestaande theorieën geven ze aan dat de mens zich laat leven en feitelijk stil moet staan bij zijn ware behoeften. Luxe en overvloed worden opgedrongen alsof het de gewoonste zaak van de wereld is. Wat is nu echt belangrijk en schaadt overdaad nu daadwerkelijk? Deze en andere vragen worden beantwoord in dit interessante boekwerk. Aan de hand van opdrachten wordt de lezer gedwongen zijn daadwerkelijke verlangens en benodigdheden in kaart te brengen en dit af te zetten tegen de realiteit. De resultaten zijn bijzonderder dan verwacht. Terugkeren naar jezelf is het devies en dit boek helpt je daarbij. Een aanrader voor iedereen die zich te veel laat leiden door de consumptiemaatschappij.

Fragment uit 7. Houd het simpel
Er zijn maar weinig aankopen waar je je hele leven plezier van hebt. Meedoen aan de mode levert kasten vol achterhaalde nieuwigheden op. Veel spullen in je huis gebruik je nooit. Ze vormen een blok aan je been: je vindt niet makkelijk wat je zoekt, je bent minder blij met wat je hebt omdat het niet meer opvalt, of je bent je er steeds vaag van bewust dat je er nog wat mee moet. En schoonmaken wordt er niet eenvoudiger op.
() Dure bezittingen hebben de eigenschap dat je je er zorgen om maakt. Ze vragen om verzekeringen om je angst voor diefstal te sussen en om onderhoud. ()
Nog lastiger is als je verzamelaar bent. Dan gaat het niet altijd om het plezier van het bezit maar om de jacht en de aankoop en slibt je huis nog sneller dicht. Vóór het internettijdperk kocht ik veel platen en cd's om te horen hoe muziek waarover ik gelezen had klonk. Dus kocht ik ook de mindere albums, of albums waar maar één zeldzaam extra nummer op stond. Maar lang niet alles wat iemand op de plaat zet, is de moeite van het beluisteren waard. Met name die extra nummers zijn meestal niet voor niets zeldzaam. Op een dag bekeek ik de huiskamer en ik dacht: kan ik dit allemaal nog beluisteren terwijl ik leef? (pagina 93-94)

Terug naar Overzicht alle titels

Méér!

Méér!
Jan van Arkel 2013, 192 pagina's - € 12,95

Korte beschrijving
In een aantal artikelen worden thema's behandeld als de opwarming van de aarde, wateroverlast en watergebrek, het tekort aan fosfaten, geluk en sociale rechtvaardigheid. De auteurs zijn hoogleraren uit Nederland, de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk met als redacteur dierenactiviste en kamerlid voor de PvdD Marianne Thieme. De verschillende achtergronden van de auteurs maken het boek wel afwisselend, maar er ontbreekt daardoor voldoende lijn in het geheel. Uiteraard ontbreekt het niet aan waarschuwingen voor grote gevaren zoals te grote stijging van de temperatuur op aarde en het opraken van grondstoffen. Sommige auteurs zien de oplossing in groene economie en industriepolitiek en andere auteurs wijzen op het probleem dat de mensheid pas in actie komt als er zich een ramp voltrekt. Nieuwe ontwikkelingen zoals schaliegas ontbreken wat in het boek. Voorzien van eindnoten per artikel, enkele cartoons en andere illustraties in zwart-wit en personalia van de auteurs.

Fragment uit Groene economie: de enige uitweg uit de crisis
De huidige crisis is een systeemcrisis. De financiële en economische crisis die nu al vijf jaar duurt, is slechts het topje van de ijsberg. Het is een voorbode van komende crises: een ecologische crisis, een klimaatcrisis en een grondstoffencrisis. Deze crises zijn diep geworteld in onze productie- en consumptiesystemen. Wij produceren en consumeren om onbeperkte groei te verwezenlijken door onze natuurlijke hulpbronnen in hoog tempo uit te putten. We lenen voortdurend van de aarde, maar betalen niet terug. Dat kan lang goed gaan, maar niet onbegrensd. De uitputting van onze natuurlijke hulpbronnen en grondstoffen, en de perverse effecten van de daaruit voortvloeiende onbalans zijn niet verwerkt in de economische orde die we hebben geschapen.. De bestaande economische orde is op termijn dan ook niet houdbaar. Zonder een overgang naar een duurzame economie vervallen we snel in oude patronen en creëren we automatisch de volgende crisis. Uiteraard is een transitie naar een nieuwe, duurzame economie een opgave voor de hele wereld, maar ik richt me hier vooral op de vraag wat die opdracht betekent voor Nederland. (pagina 153) (auteur: Jan Rotmans)

Terug naar Overzicht alle titels

dinsdag 20 mei 2014

Bernard Stiegler


Per toeval filosoferen: in gesprek met Élie During

Klement 2014, 188 pagina's - € 22,95

Oorspronkelijke titel: Philosopher par accident : entretiens avec Élie During (2004)

Wikipedia: Bernard Stiegler (1952)

Korte beschrijving
Een nieuw deel in de gestaag groeiende reeks 'Filosofie in dialoog' van uitgeverij Klement. Bernard Stieger, een toonaangevend Frans filosoof, is in Nederland nog weinig bekend. Zijn thema is de relatie tussen mens en techniek, een relatie die naar zijn mening veel fundamentaler is dan doorgaans wordt begrepen. Een relatie ook die grondiger doordacht moet worden, willen wij inzicht krijgen in en greep krijgen op de moderne technologie. Dit boek begint met een inleiding van de vertaler, Pieter Lemmens, docent filosofie aan de Radboud Universiteit, en bevat vervolgens de tekst van vier radio-interviews met Siegler uit 2002 en een artikel van zijn hand uit 2012. Belangrijk en interessant. Jammer genoeg lijdt de tekst van Stiegler aan het euvel dat wel meer recente Franse filosofische teksten kenmerkt: hij is geschreven voor de wijsgerige incrowd, en de buitenstaander moet van goeden huize komen, wil hij enigszins kunnen begrijpen waar het gesprek over gaat.

Fragment uit het Voorwoord (door Pieter Lemmens)
Waar Stiegler de aandacht op wil vestigen, is dat deze elektronische media - die tezamen een nieuw technisch milieu voor de geest zijn gaan vormen dan het oudere, op het schrift en de boekdrukkunst gebaseerde geestestechnische milieu is gaan vervangen - in toenemende mate zijn geannexeerd door de kapitalistische marketing, ten behoeve van het stimuleren van de consumptie. Sinds de zogeheten  'neoconservatieve revolutie' en de opkomst van de neoliberale ideologie, waardoor de staat als het traditionele dispositief van de adoptie zo veel mogelijk werd ontmanteld en de socialisering  van technologische innovatie volledig werd overgeleverd aan de markt, is de exploitatie van het geestestechnische milieu door het kapitaal vrijwel totaal geworden, met het ongebreidelde consumentisme van onze tijd als resultaat. (pagina 12)

Interview van techniekfilosoof Pieter Lemmens met Bernard Stiegler: The system does not produce pleasure anymore (Krisis 2011, nr. 1)

Korte introductie van het boek - door Mariet van de Poppel

Per toeval filosoferen /Bernard Stiegler

Pieter Lemmens, de spreker in Veghel tijdens de Maand van de filosofie, heeft dit boek vertaald en er een uitgebreid voorwoord in geschreven. Klik hier voor een interview met Pieter Lemmens (uit het BD, voorafgaand aan zijn lezing) (Techniek helpt ons vooruit, maar kan ook onze ondergang betekenen).

Bernard Stiegler is een hedendaagse Franse filosoof (1952).

In Per toeval filosoferen komen – net als in de filosofiecursus “Oefenen voor een andere tijd” van Bart Petersen (in het begin van Lezers van Stavast seizoen 2013-2014) – de filosofen Nietzsche en Heidegger ter sprake.

Nietzsche en Heidegger vallen het humanisme aan. Dat doen zij omdat het humanisme volgens hen uitgaat van een idealistisch mensbeeld, dat “voor eeuwig” vaststaat.
Daardoor verwordt de mens, volgens Nietzsche, tot een “kuddedier”, een aangepast mens, waarin alle originaliteit onderdrukt wordt.
En Heidegger vindt dat het humanisme overtuigd is van een ideaal mensbeeld, terwijl er nooit echt naar het wezen van de mens gezocht is.

Bernard Stiegler vindt ook dat het humanisme uitgaat van de 'verkeerde' vraag, “omdat zij verhindert de vraag naar de techniek te denken” (p. 154) [als onverbrekelijk met de mens].
Stiegler zegt dat de mens vanaf het begin mens is door zijn techniek (Gr. 'techne'). De mens kan niet zonder techniek. Dit zogenaamde 'oorsprongsgebrek' wordt “door hem uitgelegd aan de hand van de mythe van Prometheus en Epimetheus. Prometheus krijgt van oppergod Zeus de opdracht de sterfelijken (dieren en mensen) kwaliteiten toe  te bedelen. Epimetheus echter, die belast is met de verdeling van die kwaliteiten, vergeet er één over te houden voor de mensen, wat Prometheus zal proberen te compenseren door het vuur – als technisch hulpmiddel (techne) – te gaan stelen. Met deze diefstal is het prothetische lot van de mens bezegeld. Voortaan is de mens gemarkeerd door een  oorspronkelijk gebrek, dat hij op technische wijze tracht te dichten, en waar hij nooit ten volle in kan slagen”.*

Techniek is daarom goed voor een mens. Maar de wijze waarop techniek ingezet wordt, kan goed of slecht zijn en volgens Stiegler wordt dat nu verkeerd gedaan, omdat hij ingezet wordt om alsmaar meer te consumeren.
Techniek is een 'pharmaca', een medicijn, met een giftige en een geneeskrachtige werking.
De neoliberale maatschappij gebruikt techniek (incl. social media) als vergif, terwijl zij ook hele goede dingen kan bewerkstelligen.
De mens moet techniek kunnen 'adopteren', maar niet gedwongen worden tot 'adaptatie'.

Citaat uit het boek: “Een mens is slechts wetend en geleerd, wanneer hij verlangt, dat wil zeggen wanneer hij fantaseert en verbeeldt”(p. 82)

De papers van Pieter Lemmens zijn te vinden op internet bij academia.edu, met titels als:
•    Nietzsches en Heideggers Offensief tegen het Humanisme
•    Dionysische wijsheid contra Socratische rationaliteit. De irrationaliteit van de rationalisering
•    Liefdeloze wereld. Bernhard Stiegler over de strijd om de geest in het hyperindustriële tijdperk.

Citaten uit de paper “Liefdeloze wereld”:
“we hebben nu een cultureel kapitalisme (aldus Jeremy Rifkin), dat de cultuur zelf in dienst heeft genomen van de economie” (p. 02/05)

“Samenzijn en samenleven met de ander [..] is slechts mogelijk op basis van 'samenvoelen' “(p.03/05)

* Deze samenvatting van de mythe van Prometheus is te vinden, als voetnoot, in het boek Als een vliegende vis : over de wording van een filosoof/Bernard Stiegler

Terug naar Overzicht alle titels



woensdag 14 mei 2014

Bram Bakker

Blijf beter! : recepten voor betere zorg en meer gezondheid
Lucht 2013, 160 pagina's - € 15,--

Wikipedia: Bram Bakker (1963)

Korte beschrijving
De gezondheidszorg verkeert in zwaar weer. De consument wil gebruik maken van alle mogelijkheden in de zorg, liefst ook nog op kosten van een zorgverzekeraar. En artsen, zorgmanagers en bedrijven die hun geld verdienen in de zorg hebben er ook geen belang bij om het eens fundamenteel anders te gaan doen. Toch zal dat moeten: onze leefwijze wordt steeds ongezonder, en die trend moet gekeerd worden.
Er zijn mogelijkheden genoeg om dat te doen. In dit prikkelende boek geeft psychiater Bram Bakker zijn visie op de toekomst van onze gezondheid, een visie die hij in twintig jaar op de werkvloer van de zorg heeft ontwikkeld. Het gaat over het onzinnige onderscheid tussen lichamelijk en psychisch, over stress en overbelasting, de noodzaak om voldoende te bewegen en om te investeren in preventie. Blijf beter! is verplichte kost voor iedereen die betrokken is bij kwesties rond gezondheid en ziekte.

Fragment uit Leren doseren
We krijgen het allemaal steeds drukker. Tien jaar geleden wandelden we op zondag nog door het bos zonder dat we gestoord konden worden. Tegenwoordig hebben we allemaal een mobiele telefoon waardoor zo'n moment van ontspanning ieder moment kan worden verstoord. Handig als een familielid een ernstig ongeluk heeft gehad. Maar is het ook prettig om te moeten horen dat de vergadering van volgende week wordt verschoven, net op het moment dat je aan de rand van het bos een hert ziet opduiken?
  En niet alleen de mobiele telefoon kan een stoorzender zijn. Hetzelfde speelt ook al jaren met werkgerelateerde e-mails die buiten kantooruren binnenkomen. En waarvan we dan vinden dat ze ook maar buiten werktijd beantwoord moeten worden. En dan hebben we er meer recent ook nog Facebook en Twitter bij gekregen. En moeten we ons netwerk onderhouden via LinkedIn. Met WhatsApp kan er gratis het hele etmaal door contact gelegd worden. We maken elkaar doorlopend wijs dat dit allemaal heel normaal is. Dat al deze technologische ontwikkelingen niets dan voordelen bieden. Er kritische vragen bij stellen gebeurt maar mondjesmaat. Toch spreken we hier over veranderingen die nog maar net zijn ontstaan en waarvan we niet weten hoe ze ons op de langere termijn gaan beïnvloeden. Dat kan en er zal ook ongetwijfeld positieve kanten hebben. Maar de negatieve invloeden zijn niet ondenkbeeldig. Of we het nu leuk vinden of niet: onze werkweken zijn door al deze technologische ontwikkelingen aantoonbaar langer geworden. (pagina 58-59)

Fragment uit Nederland preventieland
Wat er in het innovatieve Nederland zou moeten gebeuren is op zichzelf redelijk overzichtelijk en wetenschappelijk bewezen: zorg voor goede voeding, voldoende lichaamsbeweging en niet te veel stress. We gaan dan wel heel vroeg beginnen: op de basisschool of mogelijk nog eerder. Laat kinderen gewoon leren schrijven, lezen en rekenen, maar zorg ook dat ze tussendoor veel bewegen. Niet in de vorm van gymnastiekles, maar ouderwets spelen op het schoolplein. Weer suiker uit de kantines van onze onderwijsinstellingen en zorg dat er buiten de computerlessen niet wordt gespeeld met smartphones of spelcomputers. Besteed tijd en energie aan andere onderwerpen dan het verkrijgen van cognitieve vaardigheden en leg uit waarom computers geen levensgeluk opleveren, waarom bezoek aan een fastfoodrestaurant je uiteindelijk geen goed doet en dat bewegen iets is dat hoort bij mensen, zoals zwemmen bij vissen. (pagina 46-47)

Tijdens een lezing op maandag 12 mei 2014 in de Bibliotheek Oss verwees in dit verband Bram Bakker nadrukkelijk naar het boek Digitale dementie : hoe wij ons verstand kapotmaken van Manfred Spitzer

erug naar Overzicht alle titels

vrijdag 9 mei 2014

Hans Kennepohl

We zijn nog nooit zo romantisch geweest
Lemniscaat 2014, 229 pagina's - € 19,95

Website Serious Culture (website Hans Kennepohl) (1967)

Korte beschrijving
De auteur (1967), artistiek leider van een debatcentrum, heeft door zijn studie en oud-voorzitterschap van het filosofisch café Felix & Sofie een ruime ervaring met filosofische onderwerpen. In dit eerste boek laat hij op journalistieke wijze zien hoe de Romantiek, de 'tegenhanger' van de Verlichting, als culturele stroming een toenemende invloed op ons heeft. Na een korte schets van wat onder romantiek verstaan kan worden, schetst hij in veertien hoofdstukken hoe de romantiek op zeer uiteenlopende terreinen tot gemeengoed geworden is in ons leven. Het idee van de 'goede mens', de 'goede natuur', maar ook van 'je-zelf-zijn' en van 'echt-zijn' zijn typisch romantisch. De grote verdienste van dit boek is dat het laat zien hoe achter onze dagelijkse gewoonten en opvattingen ideeën schuil gaan. En daarmee heeft de schrijver niet alleen een plezierig leesbaar boek geschreven, maar ook een boek dat voor een groot publiek filosofisch interessant is. Met illustraties in zwart-wit, een lijst van romantische denkers en literatuurverwijzingen in eindnoten.

Fragment uit hoofdstuk 20. De romantiek emancipeert
In de romantiek gaat de emancipatie een stap verder. Mensen zijn niet hetzelfde, maar verschillend. Waar in de verlichting de mensen worden opgevoed tot eerzame modelburgers die hun maatschappelijk taken goed vervullen, daar geeft de romantiek juist ruimte aan de individuele wensen Jongeren kunnen een rechtenstudie, die uitzicht biedt op een goedbetaalde baan, afwijzen voor een kunstzinnige opleiding, alleen omdat ze die 'interessanter  vinden. Kortweg gesteld emancipeert in de verlichting 'de mens' en in de romantiek 'het individu'.

In dit licht bezien is de stelling dat de romantiek een reactie is op de 'kille, rationele' verlichting, zélf een romantische bewering. Onze waardering van wetenschap en rationaliteit als 'kil' is immers al een romantisch oordeel. Ziehier de romantische bril in werking: hij vertroebelt de kijk op hoe de ontwikkelingen werkelijk waren, het verleden wordt met een romantische blik bekeken en beoordeeld. (pagina 180)

Fragment uit hoofdstuk 22 Vervreemding
De laatste decennia proberen filosofen en psychologen weer en positief ideaal van authenticiteit te formuleren. Ze gaan ervan uit dat er geen stabiel 'zelf' is dat in weerwil van alle invloeden zijn eigen pad gaat. Ze stellen in plaats daarvan voor het leven te zien als 'een verhaal'. Het gaat er niet om dat je zelf een rots in de branding bent die zich zo min mogelijk laat beïnvloeden door de omgeving, maar dat je leven een interne consistentie heeft. De beslissingen die je in je leven neemt, vloeien logisch voort uit de gebeurtenissen die je hebt meegemaakt. Als je terugkijkt op je leven, moet dit een logisch verhaal zijn met duidelijke beslissingen die te verantwoorden zijn. Deze visie doet tegenwoordig steeds meer opgang en wordt bijvoorbeeld therapeutisch ingezet om depressieve mensen te helpen om een gevoel van zinvolheid te laten beleven: 'Je leven als een verhaal'. (pagina 192-193)

Klik hier voor een Vimeo-filmpje (9:00) Hans Kennepohl - We zijn nog nooit zo romantisch geweest
Interview met Hans Kennepohl over zijn boek We zijn nog nooit zo romantisch geweest in i-Filosofie #6

Terug naar Overzicht alle titels