Bas Heijne 6

Mens/Onmens : essay
Prometheus 2020, 128 pagina's - € 19,99

Bas Heijne kondigde op 1 april via een Tweet dit nieuwe boek aan. 

Korte beschrijving
In dit essay heeft Bas Heijne zijn bijdragen aan NRC Handelsblad en lezingen 'als grondstof gebruikt voor een doorlopend betoog'. Voor sommige lezers bevat dit boekje dus weinig nieuwe inzichten. Aanstichters van zijn verontruste bedenkingen bij de actualiteit zijn het populisme in steeds meer landen, de aanvallen op het liberalisme, de toenemende onverdraagzaamheid, de identiteitspolitiek van groepen, de kritiek op de elites. De auteur woont al weer enige tijd in Parijs, maar zijn intellectuele bronnen blijven vooralsnog voornamelijk van Britse en Amerikaanse komaf. Daarbij lijkt hij voorbij te gaan aan het feit dat in Frankrijk en ook in andere landen een aantal sociale kwesties speelt, zoals massawerkloosheid, verpaupering en implosie van de middenklasse, wat de belangrijkste voedingsbodem vormt voor een veranderde kijk op de politiek, het liberalisme, de mainstream media, de globalisering en de voortgaande modernisering, kortom een nieuwe tegencultuur. Heijne legt de nadruk op hoe mensen denken, het psychologische, en niet op hun concrete ervaringen in het dagelijks leven. Een essay, kortom, dat binnen beperkte kaders blijft, zonder aandacht voor sociale kwesties en de illiberale stromingen onder juist de zo bekritiseerde liberale elites.

Al in 2015 werd dit boek aangekondigd. Er was zelfs een aanbiedingstekst
Nog niet zo lang geleden leek de toekomst van de mensheid een rechte lijn. De volledige ?onttovering van de wereld?, zoals Max Weber het uitdrukte, leek een onomkeerbaar proces. De mens zou, met behulp van wetenschap en technologie, steeds meer in staat zijn de wereld te beheersen. Ook de mens zelf zou steeds beter in staat zijn het lot in eigen hand te nemen en zijn eigen schepper kunnen worden. In Mens of onmens onderzoekt Bas Heijne waar het misging. Wie het nieuws volgt ziet dat grote delen van de wereld in de ban zijn van emoties die met een rationeel wereldbeeld niets te maken hebben, negentiende-eeuwse? fenomenen als nationalisme en racisme hebben onverwacht een moderne gedaante aangenomen. Grenzen die verdwenen leken worden ijverig opnieuw getrokken. Nieuwe technologie dreigt de mens in veel opzichten overbodig te maken. In zijn Huizinga-lezing van eind 2013 stelde Bas Heijne zich de vraag hoe de mens, bedreigd door zowel redelijke als onredelijke krachten, overeind zou kunnen blijven. In dit persoonlijke en bevlogen essay keert hij terug naar dit thema en stelt hij zich de vraag of de mens zichzelf kan overleven.

In zijn tweet van 1 april 2019 suggereert Bas Heijne dat het 'de opvolger' van Onbehagen : Nieuw Licht op de beschaafde mens is.

Wikipedia: Bas Heijne (1960)

Fragment uit Deel 3. Mens/Onmens
21.
De woorden van Jezus in de Bergrede beschouw ik niet als een recept voor een ethisch goed leven, en ook niet als een morele opdracht die ergens in een hiernamaals beloond zal worden met zaligheid. Met goedzijn en goeddoen heeft het weinig te maken.
  Ik beschouw die woorden als een existentiële aansporing.
  Ga in tegen het begrijpelijke verlangen naar wat King de 'verdovende veiligheid' noemt.
  Socrates zei dat het leven dat niet onderzocht is niet waard is om geleefd te worden. Jezus, althans zoals ik zijn woorden interpreteer, lijkt te zeggen dat een mens die het zichzelf niet werkelijk moeilijk maakt, niet tegen zijn eigen aandriften durft in te gaan, die zijn eigen opvattingen, zelfs zijn eigen 'identiteit', niet wil bevragen, niet echt een waardevol leven leidt - niet echt mens is, eerder een onmens.
  Zelfverlies is een manier om zinvol te kunnen leven, om relaties met anderen aan te gaan, om die felbegeerde gemeenschap te kunnen vormen.
  In die extreem tegendraadse betrokkenheid die Jezus in de Bergrede bepleit, ligt dan de echte betekenis van het mens-zijn. Een mens is nooit méé mens dan wanneer hij zichzelf geweld aandoet, wanneer hij tegen zijn eigen instincten van veiligheid en zelfbehoud in handelt, wanneer hij zijn natuurlijke streven naar veiligheid, trots en roem eigenhandig onderuithaalt, wanneer hij zijn vijand tegemoetkomt en wanneer hij opzoekt wat hij haat.
  Wanneer hij zijn eigen beeld van de wereld aan gruzelementen durft te slaan.
  Het andere, het vreemde, dat wat buiten jezelf ligt, is dan niet langer louter gevaarlijk en ondermijnend. Het is noodzaak geworden. (pagina 115-116)

Artikel: 'Wees je bewust van de tijdelijkheid van je eigen opvattingen' - Elsie Vermeer (Human, 6 februari 2022)

Enkele andere boeken van Bas Heijne
Staat van Nederland : een pleidooi (2017)
Onbehagen : Nieuw Licht op de beschaafde mens (2016)
Wereldverbeteraars : Gandhi, King, Mandela - hun erfenis (2017)
Kleine filosofie van de volmaakte mens (2015)
De betovering van de wereld (2013)
Vrijheid, gelijkheid, broederschap (2018)

Lees ook: Waarom zou je volwassen worden? van Susan Neiman (uit 2014). Bas Heijne noemt haar niet, noch dit boek, maar er zit deels eenzelfde 'boodschap' in.

Op zondag 15 maart 2020 zou bas Heijne over dit boek spreken in de Groene Engel in Oss. Maar vanwege de coronacrisis ging dit niet door. Aankondiging van deze Next-lezing.

Artikelen over o.a. dit boek: Onze eigen levens zullen dan even comfortabel als nietszeggend zijn. (februari 2020), Bas Heijne: Ga in tegen het begrijpelijke verlangen naar wat King de ‘verdovende veiligheid’ noemt. (februari 2020) en Ik ging naar Voorlinden om een muisje te zien. (maart 2020)

Artikel waarin naar veel boeken wordt verwezen die Bas Heijne aanstipt (zonder ze te noemen: Invloed : de zes geheimen van het overtuigen (november 2019), een artikel over Hans Rosling, waarna hij ook impliciet verwijst: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018) en een artikel over De meeste mensen deugen (februari 2019)

Terug naar Overzicht alle titels