Tim Fransen

Het leven als tragikomedie : over humor, kwetsbaarheid en solidariteit
Maand van De Filosofie 2019, 155 pagina's -  € 4,95

Wikipedia: Tim Fransen (1988) en zijn website

Korte beschrijving
Tim Fransen is filosoof en bekroond cabaretier. 'Het leven als tragikomedie' is een zeer leesbaar essay, dat verscheen als 'Essay voor de Maand van de Filosofie' in 2019. In het eerste deel laat hij de tragiek van het menselijk tekort zien door vijf dimensies te bespreken (lichamelijk, psychisch, epistemisch, moreel en existentieel). In het middenstuk ('intermezzo') beschrijft hij beknopt hoe de mens zich in verleden en heden tot zijn kwetsbare bestaan verhouden heeft. In het tweede deel voert Fransen vervolgens een pleidooi voor een grotere rol voor humor, niet als vlucht voor de tragiek, maar juist als mogelijkheid om afstand te nemen en zo te leren omgaan met de tragische kanten van het leven. Humor schept ook solidariteit tussen mensen onderling. De opgave voor de hedendaagse mens is om het leven te leren zien als tragikomedie. Fransen weet een lichte toon en humoristische observaties te mengen met een opvallend diepgravend en gelaagd betoog dat feitelijk draait om zingeving na de dood van God. De totale balans is erg knap; het boek is een aanrader.

Tekst op website uitgever
In 2019 staat het thema ‘Ik stuntel, dus ik ben’ centraal. Tim Fransen neemt hierin het voortouw als schrijver van het essay van de Maand van de Filosofie met zijn essay Het leven als tragikomedie.

Het menselijk dier wordt bepaald door een aantal tragische beperkingen. Hij is sterfelijk, kwetsbaar, gemankeerd; hij leeft in een wereld waarin verschillende waarden met elkaar botsen; en hij heeft het eigenaardige vermogen om vragen te stellen waar hij geen antwoord op krijgt.

In Het leven als tragikomedie betoogt Tim Fransen dat het komische niet een tegenpool is van het tragische, maar dat humor juist een alternatief perspectief biedt op ons onvermijdelijke falen. Een perspectief dat ons in staat stelt om het tragische onder ogen te komen, in plaats van een uitvlucht te zoeken in de vaak destructieve ontkenning ervan. En bovendien een perspectief dat een voedingsbodem kan vormen voor een gevoel van solidariteit met onze medestuntelaars.

Fragment uit Het tragische bestaan als beste van alle mogelijke werelden
Het immuunsysteem van de psyche
De levenshouding waarvoor ik in dit essay een pleidooi wil houden, is er een waarbij we het tragische in al haar oncontroleerbaarheid onder ogen zien. De redenen hiervoor zal ik nog uitgebreid uit de doeken doen, maar voor de goede orde: ik denk niet lichtzinnig over de mogelijke consequenties. Het is namelijk niet voor niks dat we ons vasthouden aan dit soort troostende illusies; er bestaat een reële mogelijkheid dat we slechter af zijn zonder.

  De Eerste Wereldoorlog toont een schrijnend beeld van wat er op het spel staat. De Britse psychiater Henry Head behandelde tijdens en na de oorlog onder anderen piloten.Geavanceerde bommenwerpers bestonden destijds nog niet, dus waren er voor een luchtbombardement twee opties. De eerste optie bestond uit simpele vliegtuigjes waar iemand uit een groentekistje een bom pakte en die boven de frontlinie op de vijand wierp. De andere optie bestond uit luchtballonnen aan een koord, als een soort vliegers. Als de wind goed stond, lieten ze die 's nachts vieren boven de vijandelijke linie, en gooide de bemanning vanuit de rieten mand een paar bommen naar beneden.
  De vliegtuigjes waren kwetsbaar en werden bij bosjes uit de lucht geschoten. De ballonnen waren in zekere zin nog vele malen kwetsbaarder, omdat ze veel trager waren en de bemanningsleden niet konden sturen. Desondanks waren de overlevingskansen veel groter, omdat de luchtballonnen 's nacht vlogen en geluidloos waren.
  Onder de overlevenden van de twee soorten piloten was er interessant genoeg een groot verschil in het aantal mensen met shellshock, wat we nu posttraumatische stressstoornis noemen. De meeste piloten van de vliegtuigjes liepen binnen de kortste keren weer vrolijk rond, maar veel van de ballonvaarders waren zo gek als een deur.
  Wat was het verschil? Het verschil was dat de piloten een stuurknuppel hadden waarmee ze het vliegtuig konden besturen. Ze hadden een gevoel van controle. De ballonvaarders voelden daarentegen totale machteloosheid. Als ze zouden worden beschoten was er niks wat ze konden doen.
  Met andere woorden: wat er op het spel staat is dus niks minder dan onze geestelijke gezondheid. De genoemde positieve illusies hebben een belangrijke functie. De illusie van controle, het onderschatten van noodlottige gebeurtenissen, en de eerder genoemde overschatting van onze positieve eigenschappen - ze lijken te dienen als een soort immuunsysteem van de psyche. Ze houden onze eigenwaarde op peil en geven ons een gevoel van veiligheid en vertrouwen. Hoewel het moeilijk te bepalen is wat oorzaak en wat gevolg is, blijkt inderdaad dat bij mensen met een depressie deze positieve illusies het laten afweten. We moeten dus de woorden van Sigmund Freud serieus nemen: misschien is het leven wel te moeilijk om onverdoofd tot ons te nemen. (pagina 78-79)

Terug naar Overzicht alle titels