Borgerhoff & Lamberigts 2015, 460 pagina's - € 29,99
Oorspronkelijke titel: Determined : a science of life without free will (2025)
Wikipedia: Robert Sapolsky (1957)
Korte beschrijving
Tekst op website uitgever
Wat als vrije wil een illusie is? In “Determined” daagt neurobioloog Robert Sapolsky een van onze diepst verankerde overtuigingen uit: het idee dat we zelf verantwoordelijk zijn voor onze daden. Op heldere, vaak verrassend lichtvoetige wijze laat hij zien hoe ons gedrag voortkomt uit een complexe wisselwerking van biologie, omgeving en toeval – factoren waar we uiteindelijk geen controle over hebben. Aan de hand van inzichten uit de neurowetenschappen, psychologie en evolutiebiologie ontmantelt Sapolsky stap voor stap de klassieke verdedigingen van vrije wil. Wat betekent dat voor hoe we denken over schuld, straf en verantwoordelijkheid? En hoe leven we samen in een wereld waarin niemand écht vrij kiest? “Determined” is een prikkelend en toegankelijk boek dat moeilijke vragen niet uit de weg gaat, maar juist uitnodigt tot herdenken. Geen pleidooi voor existentiële wanhoop, wel voor een rechtvaardiger en menselijker samenleving.
Fragment uit 11. Zullen we amok maken?
Éen atheïst per keer versus een hele plaag
De vorige secties suggereren dat besluiten dat er geen almachtig wezen is dat overtredingen bestraft atheïsten niet in een neerwaartse morele spiraal doet belanden. Hierbij moet wel worden opgemerkt dat een enorm percentage van het besproken onderzoek betrekking had op Amerikaanse proefpersonen, uit een land waar slechts ruwweg 5 procent van de mensen zegt atheïst te zijn. We zagen dat prosocialiteit zelfs versterkt kan worden bij atheïsten door religieuze prikkels. Misschien komt de relatieve moraliteit van atheïsten doordat ze omringd zijn door de beïnvloedende moraliteit van al die theisten. Wat zou er gebeuren als de meeste mensen atheïst of niet-religieus zouden worden - wat voor samenleving zouden ze dan opbouwen, als iedereen bevrijd is van aardig zijn uit vrees voor God?
Een morele en humane samenleving, en deze conclusie is niet gebaseerd op een gedachte-experiment. Waar ik het over heb, zijn die immer betrouwbare, utopische Scandinaviërs. De religiositeit in de hele regio daalde in de twintigste eeuw en de Scandinavische landen zijn de meest seculiere ter wereld. Hoe doen ze het in vergelijking met een zeer religieus land als de VS? Onderzoeken naar levenskwaliteit en gezondheid tonen aan dat Scandinaviërs het beter doen (met maatstaven als geluk en welzijn, levensverwachting, kindersterftecijfers en sterftecijfers tijdens de bevalling); bovendien zijn de armoedecijfers lager en is de inkomensongelijkheid miniem in vergelijking. En metingen van de prevalentie van antisociaal gedrag, misdaadcijfers en percentages van geweld en schadelijke agressie - van oorlogsvoering tot crimineel geweld tot pesten op school en lijfstraffen - zijn lager. En wat sommige indicatoren van prosocialiteit betreft, geven de Scandinavische landen per capita meer uit aan sociale voorzieningen voor hun eigen burgers en aan hulp voor arme landen.
Bovendien zijn deze verschillen niet alleen Scandinaviërs die zich tegoed doen aan lutfisk versus zwetende, kapitalistische Amerikanen. In een breed scala aan landen voorspellen lage gemiddelde percentages van religiositeit hogere percentages van al deze heilzame uitkomsten. Bovendien voorspellen lagere gemiddelde percentages van religiositeit in een land (gebaseerd op een internationale vergelijking) lagere corruptieniveaus, meer tolerantie voor raciale en etnische minderheden, hogere alfabetiseringspercentages, lagere algemene criminaliteits- en moordcijfers en minder frequente oorlogsvoering.
Correlatieve studies zoals deze hebben altijd het grote probleem dat ze niets zeggen over oorzaak of gevolg. Bijvoorbeeld, leiden lagere religiositeitspercentages ertoe dat overheden meer uitgeven aan sociale voorzieningen voor de armen, of leiden overheden die meer uitgeven aan dergelijke voorzieningen tot lagere religiositeitspercentages (of zijn beide het gevolg van een derde factor)? Het is moeilijk te beantwoorden, zelfs met het goed gedocumenteerde Scandinavische profiel, aangezien de afname in religiositeit en het Scandinavische sociale welvaartsmodel parallel zijn ontstaan. Het is waarschijnlijk iets van beide. De voorkeur van atheïsten voor collectieve verantwoordelijkheid voor goede werken zou zeker helpen bij het cultiveren van Scandinavische modellen. En naarmate samenlevingen economisch stabieler en veiliger worden, daalt de mate van religieus geloof.
Los van deze complexe kip-of-ei-kwesties hebben we een duidelijk antwoord op onze vraag of minder religieuze landen wemelen van de amok makende burgers. Helemaal niet. In feite zijn ze ronduit paradijselijk!
Het is dus niet zo dat atheïsten theisten evenaren in hun moraliteit, simpelweg omdat de eersten, god(en)dank, beperkt worden door de overvloed van de laatsten. Ik denk dat op dezelfde manier ethisch gedrag van sceptici van de vrije wil geen functie is van het feit dat ze in de minderheid zijn en omringd worden door go-getters die vol zijn van ene gevoel van zeggenschap.
Dit brengt ons bij wat waarschijnlijk het belangrijkste punt is bij het evalueren of religieuze mensne prosocialer zijn dan atheïsten, en ook bij het bekijken van de vooruitzichten dat aanhagers van de vrije wil prosocialer zijn dan sceptici. (pagina 251-253)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen