Bruno Latour

Oog in oog met Gaia : acht lezingen over het Nieuwe Klimaatregime
Octavo 2017, 432 pagina's - € 27,-50

Oorspronkelijke titel: Face à Gaïa: Huit conférences sur le Nouveau Régime Climatique (2015)

Wikipedia: Bruno Latour (1947)

Korte beschrijving
De Franse filosoof en wetenschapssocioloog Bruno Latour (1947) heeft een lange rij invloedrijke publicaties op zijn naam staan. Centraal thema daarin is zijn fundamentele kritiek op het moderne westerse denken dat nu al vier eeuwen ten onrechte uitgaat van een veronderstelde kloof tussen subject en object, tussen cultuur en natuur. Voer voor filosofen, zou men kunnen zeggen, ware het niet dat deze misvatting aan de basis ligt van ons huidige onvermogen om het klimaatprobleem aan te pakken. In 2013 hield Latour hierover een reeks van zes Giffordlezingen aan de Universiteit van Edinburgh. Dit boek is daar een uitvoerig uitgebreide en bewerkte versie van. Belangrijk, zeer leesbaar, breed georiënteerd en uitvoerig gedocumenteerd. Met noten en literatuuropgave.

Tekst op website uitgever
In Oog in oog met Gaia stelt de Franse filosoof en wetenschapsantropoloog Bruno Latour dat de natuur niet langer de stabiele achtergrond vormt van ons doen en laten. We zijn toegetreden tot het tijdvak van het Antropoceen. In dat tijdvak dringen de ecologische gevolgen van het menselijk handelen zich hardhandig op de voorgrond. We meenden dat er vrede heerste, maar we zijn in oorlog.
De ecologische mutatie die zich voltrekt, betitelt Latour als het Nieuwe Klimaatregime. De oude natuur wijkt voor een wezen in beweging, waarin menselijke activiteit en natuurlijke wereld talloze onverwachte verbindingen aangaan: Gaia.
Latour neemt de controversiële Gaia-hypothese van James Lovelock als uitgangspunt, en zet daarnaast rechtsfilosofie en kunst in om de politieke, religieuze en wetenschappelijke dimensies van het verouderde natuurbegrip te ontwarren. Zo legt hij in dit ongemeen rijke en verrassende boek de basis voor een hoogst noodzakelijke politisering van de ecologie – voor onze terugkeer op Aarde.

Dit boek is voortgekomen uit een cyclus van lezingen in Edinburgh. De lezingen zijn uitgebreid en volledig herschreven, met behoud van de oorspronkelijke toon en stijl. Latour koppelt denken-in-actie en humor aan een fabelachtige eruditie, maar schuwt de polemiek niet.

Bruno Latour is als hoogleraar verbonden aan Sciences Po in Parijs.

Fragment uit Tweede lezing - Niet bezielen en niet ontzielen, hoe doe je dat?
Ik overdreef dus niet toen ik zei dat de klimaatkwestie ons gek maakt. De 'berichten van het front' zijn inderdaad om van te duizelen: ze geven een beeld van de enorm complexe wetenschappelijke voorzieningen die worden gebruikt om over zulke grote tijdspannes betrouwbare metingen te verrichten, om nog te zwijgen over het verbluffende palet aan vakgebieden - paleontologie, archeologie, geochemie - die gezamenlijke modellen weten op te leveren waarmee wordt voorspeld wanneer we precies drempelwaardes overschrijden. Maar het duizelingwekkendst is het samenvoegen van de lange geschiedenis van de planeet en de korte geschiedenis van de mensen in één diagram, niet meer om zoals vroeger de onbeduidendheid van het mensdom in de onmetelijke geschiedenis van de aarde te benadrukken, maar integendeel om datzelfde mensdom ineens met een ongezien zware geologische macht te belasten. En daar blijft het niet bij: nadat de dwerg - of het wormpje - dat we dachten te zijn in een reusachtige Atlas is gemetamorfoseerd, wordt ons doodleuk meegedeeld, dat we onze ondergang tegemoet snellen als we er niets aan doen, én dat het bovendien waarschijnlijk sowieso te laat is om wat dan ook te doen.
  We kunnen toch niet anders dan radeloos worden van zulke voorheen onvoorstelbare kortsluitingen tussen het tempo van de geschiedenis en dat van de geogeschiedenis, die net zo 'full of sound and fury' is als het mensenverhaal? We hadden wel gehoord dat de geschiedenis steeds sneller gaat, maar dat die geschiedenis ook de geologische geschiedenis in een stroomversnelling kan brengen, verbijstert ons. Gevoelsmatig, intellectueel, moreel, politiek, cultureel zijn we slecht toegerust om dat nieuws te verwerken - we spreken geen kwaad over de mensheid als we dat nog eens beklemtonen. Het zou veel verstandiger en zelfs rationeler zijn om zulke berichten volledig te negeren - als dat de niet de zekerste manier was om helemáál door te slaan! (pagina 71-72)

Draadje (januari 2023)

Fragment uit een interview
Vraag: Hoe kan die instelling helpen? Wat betekent het, oog in oog met Gaia te staan?
Bruno Latour: "Je realiseren dat er niet langer een toekomst is voor de idealen van de modernisten, omdat er geen grond, geen aarde is die daarmee correspondeert. Dat kan in zekere zin een opluchting zijn. Ik twijfel niet aan de menselijke vermogen som de CO2 terug te dringen, of alle auto's die er tijdens mijn leven zijn gebouwd te vervangen. Wat me stoort is dat wij zo blind blijven voor alle irrationele kanten van het verhaal. Hoe langer we wachten, hoe meer mensen uiteindelijk getroffen zullen worden, en dan vooral in minder ontwikkelde landen.
  Het is van belang om de religieuze patronen in het denken over de toekomst te herkennen, stelt Latour, omdat wat voorheen het 'einde der tijden' heette is verworden tot de moderne utopie van een gehele getechnologiseerde wereld, waar we het met een paar zonnepanelen, dijken en een Tesla zullen redden. Het oneindig georganiseerde universum van de modernisten moet worden ingeruild voor de oneindig complexe, lokale, vergankelijke wereld.
Artikel: 'Hoop is nu een laffe uitvlucht' (NRC november 2017)

Lees ook: Per toeval filosoferen: in gesprek met Élie During van Bernard Stiegler (uit 2014)


Youtube - Bruno Latour: Why Gaia is not the Globe (juni 2016)

Enkele dagen nadat James Lovelock overleed kwam Bruno Latour met onderstaande Tweet: https://twitter.com/BrunoLatourAIME/status/1552642578062970888

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels