Henk van der Waal 2

Mystiek voor goddelozen
Querido 2017, 431 pagina's - € 19,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Website van Henk van der Waal (1960)

Korte beschrijving
Volgens de meermaals bekroonde dichter en filosoof Henk van der Waal is de hedendaagse mens als 'laatkomer' per definitie het sluitstuk van de geschiedenis van de kosmos vóór hem. De mens is als sluitstuk ook een nieuw begin. En dat nieuwe begin kan een nieuw élan krijgen wanneer de mens weer een 'aanhaker' wordt, een wezen dat zich op grond van een late komst voegt naar het omvattende dat hem draagt. Een existentieel-mystiek besef dus van hoe het wezen van de mens samenhangt met al wat bestaat en bestaan heeft en van hoe kosmos en mens allerlei 'tijdvertragende' technieken en technologieën hebben uitgevonden om het bestaan te rekken. Opgebouwd als een dialoog tussen de 'welwillende' en de 'raadselachtige' neemt de auteur de mens mee op een diepgravende zoektocht naar een modern, aansprekend seculier-mystiek inzicht in de werkelijkheid die ons draagt, omvat en verbindt. Filosofie van zeer hoog literair niveau. Wel voor doorzetters want erg moeilijk, mede door Van der Waals eigenzinnige jargon (met verklarende woordenlijst). Inspirerend en erg knap gecomponeerd. Een aanrader voor mensen die geïnteresseerd zijn in moderne filosofie en seculiere spiritualiteit en mystiek.

Een lang citaat uit een recensie
Laat ik het maar meteen bekennen: ik weet niet goed wat ik met dit boek aan moet. Het is een van die zeldzame boeken waarin getracht wordt het hele universum in zijn samenhang te begrijpen, maar wel met de nadruk op het aardse en menselijke leven. Van der Waal biedt zijn lezers een alomvattende theorie van de geschiedenis van de mensheid, en een perspectief op haar mogelijke toekomst.
  Een dergelijke universele aanpak doet nog het meest denken aan de filosoog Georg Hegel, die ruim twee eeuwen geleden soortgelijke boeken schreef. Met veel bravoure onderneemt Van der Waal iets wat filosofen lange tijd niet meer hebben aangedurfd. Zijn denken, waarin het thema 'tijd' centraal staat, is overigens meer dan door Hegel beïnvloed door Heidegger, de Franse denkers die op diens denken hebben voortgeborduurd en, zeker in het laatste deel, door hedendaagse tijdfilosofen als Joke Hermsen.
  Maar daar blijft het niet bij: de voetnoten en de literatuurlijst getuigen van een schier universele belezenheid, die zich ook uitstrekt tot de nieuwste ontwikkelingen in de wetenschappen. Deze voetnoten zijn heel nuttig, maar hebben ook iets merkwaardigs, omdat het boek is geschreven in de literaire dialoogvorm. Het is een tweespraak tussen gesprekspartners van onbestemd geslacht, de 'raadselachtige' en de 'welwillende' genoemd, die niet zozeer opponenten zijn, maar elkaar veeleer als geestverwanten aanvullen en stimuleren in de ontvouwing van hun filosofie.
  In het laatste deel schetsen zij het perspectief van een mystiek, kosmisch, 'posthumaan' bewustzijn, waarin het geloof in een scheppende, almachtige God een gepasseerd station is, evenals het nationalisme of andere ideologieën. Een bewustzijn van individuele openheid en vrijheid, dat pas mogelijk wordt na alle stadia die de mensheid tot nu toe heeft doorlopen, inclusief dat van de technologie van de moderne communicatiemedia.
  Is dit het eindstadium van de geschiedenis? Dat is nog de vraag, want het is 'niet waarschijnlijk dat de hele evolutie en de hele geschiedenis een van tevoren gegeven doel in zich dragen'. Zo hegeliaans is Van der Waal ook weer niet.

Fragment uit (de) Proloog
Wel, we zijn met z'n tweeën, en afwisselend is de welwillende aan het woord en de raadselachtige.

Hoe die welwillende en raadselachtige elkaar hebben ontmoet, is niet bekend. Wel is duidelijk dat ze nog maar kort in elkaars nabijheid verkeren en willen weten wie de ander is. Er wordt daarom een naam gefluisterd, want een naam is nu eenmaal het begin van alles. Van onze gang door de wereld en van onze gang door ons leven. En vroeg of laat ook van onze gang naar de spiegel om onszelf eens recht in het gezicht te kijken en te vragen: wat doe ik hier?

Wees gerust: de raadselachtige en de welwillende schieten niet direct in een kramp als die vraag hun voor de voeten wordt geworpen Integendeel. Ze worden er vrolijk van en geven er zelfs hoopvolle antwoorden op. Het gaat te ver om te zeggen dat ze een bestemming voor je in petto hebben of dat ze je over de zin van het leven zullen informeren. Niettemin zullen ze je er wel op wijzen dat je heel veel verleden in je verzameld houdt en dat je daar best zuinig op mag zijn. Ook zullen ze je voorzichtig en schoorvoetend rijp proberen te maken voor het inzicht dat je een tijdbloem bent. En wat doet een tijdbloem? Inderdaad, een tijdbloem bloeit tijd.

Je zult je wel afvragen wat je met zo'n antwoord kunt. Heel veel en heel weinig, zoals met alle grote antwoorden. Maar wat belangrijker is: dit antwoord houdt ook een plaatsbepaling in. Dat is heel letterlijk bedoeld. Een bloem moet immers ergens zijn om te kunnen bloeien. Zo is het ook met jou. Jij moet ook ergens zijn, compleet met een naam en een identiteit, om te kunnen bloeien en om je diepste en mooiste ervaring in de wereld te kunnen ontvouwen. Je naam en je identiteit zijn met andere woorden een voorwaarde voor het laten bloeien van die diepste en mooiste ervaring, die volgens de raadselachtige en welwillende in de grond ook nog eens mystiek van aard is. (pagina 8)

Lees ook van Henk van der Waal: Denken op de plaats rust (2012)

En van Joke Hermsen: Stil de tijd : pleidooi voor een langzame toekomst (2009) & Kairos : een nieuwe bevlogenheid (2014).

Lees ook: Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst van Yuval Noah Harari (uit 2016/2017).

Terug naar Overzicht alle titels