Daniël Dennett 2

Van bacterie naar Bach en terug : de evolutie van de geest
Atlas Contact 2017, 518 pagina's - € 34,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds (2017)

Wikipedia: Daniël Dennett (1942)

Korte beschrijving
Ontstaan, ontwikkeling en ‘opbrengst‘ van menselijk denken is hier het onderwerp van de beroemde (2012 Erasmusprijs) auteur, bewustzijnsfilosoof (1942). Zijn theorie volgt Dawkins’ idee over het belang van informatie-eenheden (‘memes’) die zich vermenigvuldigen (naar analogie van genen). Deel I beschrijft hoe leven ontstaat en hoe vervolgens uit handelingen communicatie ontstaat. Die communicatie levert vervolgens taal op, die intentioneel gebruikt kan worden. Deel II beschrijft het ontstaan van een handelingswerkelijkheid met een hoofdrol voor communicatie. De werkelijkheid die je ziet, echter, verhult de onderliggende, veroorzakende factoren. Deel III constateert dat menselijke reflectie uniek is maar niet nodig voor handelingsvaardigheid, aldus de auteur ('competence without comprehension'). Hij beschrijft uitdagingen voor de toekomst op het gebied van robotica. Goed opgebouwd betoog, interessante voorbeelden. Niet onomstreden, wel gerespecteerd. Vergt filosofische voorkennis..

Tekst op website uitgever
Hebben we een vrije wil? Wat betekent bewustzijn? Wat gebeurt er wanneer iemand denkt? Over deze grote vragen buigt filosoof Daniel C. Dennett zich al zijn hele carrière. In 1991 verscheen van hem Het bewustzijn verklaard, een boek dat wetenschappelijke zorgvuldigheid paarde aan aangename brutaliteit. Een verklaring, voor minder deed hij het niet. Dit boek vestigde zijn naam en reputatie en Dennett is sindsdien niet meer weg te denken uit het intellectuele landschap. Dat is ook te danken aan het feit dat hij altijd bereid is om in publieke fora na te denken over die grote, filosofische begrippen waarop het zo moeilijk is vat te krijgen. ‘Ja, we hebben een ziel, maar die bestaat uit talloze kleine robots,’ zegt Dennett, een mooi beeld om uit te leggen dat, hoe ongrijpbaar de ‘ziel’ of het ‘bewustzijn’ ook is, er wel exacte, controleerbare zaken aan ten grondslag liggen. Even ongrijpbaar is de vrije wil: ja, die bestaat volgens Dennett, en dat die tot stand komt in talloze chemische processen is daarmee niet in tegenspraak: lichaam en geest werken altijd samen, je kunt zeggen dat ze samenvallen. Dennetts veelzijdigheid blijkt uit het feit dat hij deze ideeën niet alleen prachtig heeft opgeschreven, maar dat hij ook in staat is die voor een groot publiek over het voetlicht te krijgen, waarbij hij altijd speciaal oog voor Nederland heeft gehad, getuige zijn optredens in de vpro-series Een schitterend ongeluk en Beagle. In het kielzog van Darwin. Logisch ook dat hij in Amsterdam in 2012 de Erasmusprijs in ontvangst mocht nemen.

Fragment uit 4. Twee vreemde omkeringen van het denken
Hoe Darwin en Turing een ban verbraken
De wereld vóór Darwin werd niet bij elkaar gehouden door de wetenschap maar door de traditie. Alle dingen in het universum, van de meest verhevene (de mens) tot de nederigste (een mier, een kiezelsteen, een regendruppel) waren de schepping van iets nóg verhevener, God, een alwetende en almachtige intelligente schepper - die een opvallende gelijkenis vertoonde met het op-één-na meest verheven wezen. Laten we dit de trickle-down scheppingstheorie noemen. Darwin heeft die vervangen door de bubble-up scheppingstheorie. Robert MacKenzie Beverley, een van Darwins negentiende-eeuwse critici, heeft dit levendig verwoord:

In de theorie waarmee we ons nu moeten verstaan, is absolute onwetendheid de handwerksman; zodat we het volgende kunnen verwoorden als het fundamentele principe van het hele systeem: om een perfecte en mooie machine te maken hoef je niet te weten hoe je die maakt. Als we deze stelling zorgvuldig bestuderen, zullen we merken dat ze een korte samenvatting is van de essentiële strekking van de Theorie, en dat ze in slechts enkele woorden volledig onder woorden brengt wat de heer Darwin bedoelt; in ene vreemde omkering van het denken lijkt hij te denken dat Absolute Onwetendheid geheel in staat is om de plaats van Absolute Wijsheid in te nemen in alle triomfen van het scheppend vermogen.

Dit was inderdaad een 'merkwaardige omkering van het denken', en in de eenentwintigste eeuw vindt Beverleys ongeloof nog steeds weerklank onder een ontmoedigend groot deel van de bevolking.
  Als we onze aandacht op Darwins bubble-up-scheppingstheorie richten, kunnen we alle creatieve ontwerpwerk in overdrachtelijke zin beschouwen als hijswerk in wat ik de Ontwerpruimte noem. Het moet beginnen met de eerste onbeholpen replicatoren, zoals we in hoofdstuk 3 hebben gezien, en kan geleidelijk aan, door de ene gold natuurlijke selectie na de andere, op ene steeds hoger plan gekrikt worden, op weg naar het meercellige leven in al zijn vormen. Kan zo'n proces werkelijk alle wonderen voortgebracht hebben die we in de biosfeer waarnemen? Sinds Darwin hebben sceptici voortdurend pogingen gedaan om aan te tonen dat het ene wonder na het andere via deze bewerkelijke en onintelligente route simpelweg niet te bereiken is. Ze zijn op zoek naar iets wat leeft maar niet-evolueerbaar is, dat wil zeggen niet door evolutie ontstaan kan zijn. Ik noem zo'n verschijnsel een luchthaak, een term die ik ontleend heb aan het mythische maar uiterst handige gebruiksvoorwerp dat je in de lucht hangt om een takel en blok of iets anders wat je wilt ophangen aan vast te maken. Een luchthaak zweeft hoog in de Ontwerpruimte, niet ondersteund door voorouders, en is het directe resultaat van een speciale, intelligente scheppingsdaad. Telkens weer blijken de sceptici echter geen wonderbaarlijke luchthaak ontdekt te hebben, maar een prachtige hijskraan: een niet-wonderbaarlijke innovatie in de Ontwerpruimte waarmee de mogelijkheden van het ontwerpen steeds efficiënter verkend kunnen worden en in de ontwerpruimte steeds zwaardere dingen opgehesen kunnen worden. (pagina 70-71)

Lees ook van Daniël Dennett
Darwins gevaarlijke idee (1995)
Het bewustzijn verklaard (1993)
De betovering van het geloof : religie als ene natuurlijk fenomeen (2006)
Gereedschapskist voor het denken (2013)

Terug naar Overzicht alle titels