Joseph Vogl 2

Het financiële regime
Boom 2016, 200 pagina's - € 29,90

Oorspronkelijke titel: Der Souveränitätseffekt (2015)

Klik hier voor een voorpublicatie op de website van uitgever Boom.

Wikipedia: Joseph Vogl (1957)

Korte beschrijving
De schrijver, hoogleraar literatuurwetenschap in Berlijn, beschrijft in dit historisch-speculatieve essay, zoals hij het zelf noemt, de geschiedenis van de werking en wederzijdse beïnvloeding van de politieke en de financieel-economische macht. De schrijver constateert daarbij een verschuiving naar dominantie van het financiële regime. Aanleiding voor dit historisch essay was de financiële drive achter veel politieke beslissingen na de crisis van 2008. Dit boek probeert deze machtsverschuiving te verklaren via hoofdstukken over aspecten als economie en regering, de apotheose van de financiering en soevereiniteitsreserves. Het betoog vergt veel voorkennis; wetenschappelijk taalgebruik. De eindnoten en de bibliografie beslaan 45 van de driehonderd pagina's. Gezien de complexiteit van het onderwerp en het taalgebruik zal het boek door een klein publiek gelezen worden.

Korte beschrijving op website uitgever
Een belangwekkend boek over de toenemende verstrengeling van economische en politieke macht die uitmondde in de financiële crisis. Voor iedereen die wil weten hoe het zo ver kon komen.

De groeiende macht van private ondernemingen ten opzichte van natiestaten lijkt een recent probleem, gevoed door alsmaar groeiende banken en multinationals. In Het financiële regime plaatst Joseph Vogl deze trend echter in een systematisch en historisch perspectief. In deze geschiedenis is een belangrijke rol weggelegd voor Nederland, waar deze verwevenheid van macht volgens Vogl voor het eerst aan het licht kwam met de opkomst van de VOC. Inmiddels ontstaan steeds meer nieuwe vormen van soevereine macht die zich aan de sturing van de staat onttrekken. Het financiële regime werd al voor publicatie genomineerd voor de non-fictieprijs van de Leipziger Buchmesse.

Fragment uit hoofdstuk 1. Het functionele onderscheid verdwijnt
Als we dat weekend in september 2008 toch willen blijven zien als een belangrijk moment in de recente economische ontwikkeling, dat wil zeggen als een kritieke stand van zaken waarin belangrijke bepalende factoren samen deze situatie veroorzaakten, dan is dat niet in de laatste plaats omdat we daarin dezelfde processen, handelswijzen en spelers aan het werk zien die ook direct verantwoordelijk zijn voor de inrichting van de politiek-economische regeringsmacht. Ongeacht hoe men de gebeurtenissen achteraf ook wil zien, als ongelukkig toeval, aanleiding of onverwachte veroorzakers van de recentste wereldwijde financiële crisis, ze mogen in elk geval niet slechts als een bizarre gebeurtenis met onoverzienbare gevolgen worden beschouwd.
Wat er in september 2008 gebeurde, moet veeleer worden gezien als een voorbeeld van hoe het wel moest aflopen, een schets van het te verwachten verloop van de dingen, het consequente resultaat van de logica van de besluitvormingsprocessen van het financieel-economische regime. Een samenspel van publieke en private spelers, geïmproviseerde bijeenkomsten, geheime afspraken en de tijdsdruk die wordt opgelegd door de beweging van de financiële markten – dit alles lijkt toch minstens sinds 2008 het model te zijn geworden dat het handelen van regeringen bepaalt, en daarmee ook het lot van moderne nationale economieën en samenlevingen. In de loop van de tijd, van de hectische onderhandelingen over de redding van Lehman Brothers tot de Europese crisispolitiek enkele jaren later, heeft er een aanwijsbare informalisering plaatsgevonden van de relevante beslissingen in het grijze gebied tussen economie en politiek. Die informalisering zien we zowel in de gevolgde procedures als in de betrokken instanties. Comités van experts, overheidsgremia, overheidscommissies, werkgroepen, zogenaamde ‘Troika’s’, ‘Merkozy’ enzovoort
hebben de facto het werk van de regering overgenomen en vinden hun enige legitimatie in de uitzonderingssituatie, in buitengewone gebeurtenissen, noodgevallen of uitzonderingstoestanden. (pagina 15-16)

Enkele citaten uit een interview in het Financieele Dagblad van zaterdag 18 juni 2016 ("De ECB is een politiek instituut, met grote politieke macht")

Vraag: Heeft dat op stabiele prijzen gerichte beleid om investeerders een aantrekkelijk klimaat te bieden niet ook een hogere welvaart opgeleverd?
Nee, die redenering gaat niet op. Dat is het duidelijkst zichtbaar in landen als het Verenigd Koninkrijk en de VS, waar de financiële markten het sterkst ontwikkeld zijn. Er wordt daar veel geld verdiend door een hele kleine groep, terwijl de onderkant van de arbeidsmarkt een hoge prijs betaalt, zoals je kunt zien in voormalige industriesteden als Manchester en Liverpool. In de VS doet 14% van de bevolking een beroep op voedselbonnen om in leven te blijven. Als je uit een arm gezin komt, zijn je kansen om rijk te worden nergens zo klein als in de VS. Zelfs in een fantastisch land als Duitsland zie je nu gemeenten waar Griekse toestanden heersen. De infrastructuur is in verval, bibliotheken en zwembaden gaan dicht, sociale voorzieningen worden versoberd. De verzorgingsstaat als middel om het rauwe kapitalisme te verzachten, vinden we onder invloed van het neoliberale denken blijkbaar steeds minder nodig. Het huidige systeem heeft een oligarchie voortgebracht die een radicale politiek van de verdediging van de eigen rijkdom bedrijft.

Vraag: Wat moet er gebeuren?
De politiek moet haar greep op de economie versterken, maar dat doel kan niet via de nationale staten worden bereikt. Daarvoor is de financiële verwevenheid van de wereld te groot. We hebben Europa daarom harder nodig dan ooit, maar dan wel een ander Europa. Burgers moeten weer het gevoel krijgen dat hun mening ertoe doet. Dat is mogelijk door het politieke debat veel meer te richten op fiscaal beleid. De manier waarop belasting wordt geheven, is wezenlijk voor de toekomstige inrichting van onze maatschappij. Daarnaast ontkomen we er niet aan om de politieke structuren in Europa te versterken, inclusief grotere bevoegdheden voor het Europese Parlement.
Door de eurocrisis en de vluchtelingencrisis weten we nu allemaal hoe rampzalig het is dat Europa niet slagvaardig kan optreden. Als het niet lukt om dat te veranderen, is dat het einde van Europa. Dat is de keuze waar we nu voor staan.

Lees ook van Joseph Vogl: Het spook van het kapitaal (uit 2013) en En de zwakken ondergaan wat ze moeten ondergaan? : hoe Europa de stabiliteit in de wereld bedreigt van Yanis Varoufakis (uit 2016)

Terug naar Overzicht alle titels