Van Gennep 2015, 95 pagina's - € 14,95
Lenen als E-book via bibliotheek.nl
Oorspronkelijke titel: Psychopolitik: Neoliberalismus und die neuen Machttechniken (2014)
Wikipedia: Byung-Chul Han (1959-)
Korte beschrijving
Over vrijheid en vormen van dwang die de individuele vrijheid beperken. Soms vrijwillige dwang, zoals de zelfuitbuitende arbeider die zich onderwerpt aan zijn eigen onderneming, of het individu die vrijwillige data prijsgeeft aan de 'digitale controlemaatschappij'. De like-button als het amen in een machtscontext. Andere vormen van dwang zijn de emotiedwang, die tegen iedere reflectie ingaat of communicatiedwang, die verslavend is. Het werk en de school zijn disciplineringsruimtes. Verlossing, bevrijding en verzet zijn mogelijk door zelf het verhaal te schrijven en zelf betekenis te geven. Lezen en schrijven maakt mondig. Het boek bestaat uit los leesbare, korte hoofdstukken met veel samenhang. Met eindnoten. Deze actuele maatschappelijke analyse vormt een goede kennismaking met deze nog onbekende Duits-Koreaanse filosoof.
Tekst op website uitgever
Vrijheid is niet absoluut, maar roept nieuwe vormen van dwang en discipline op. Niet langer worden we gedisciplineerd door machten van buitenaf, maar door onszelf. Prestatiedwang en het gevoel transparant te moeten zijn brengen nieuwe onvrijheden met zich mee. Deze stelling wordt in het nieuwe boek van de Koreaans-Duitse schrijver Han in verband gebracht met recente economische en maatschappelijke ontwikkelingen binnen het neoliberalisme. Zo bekritiseert Han de imperatieven (constant never ending improvement!) van Amerikaanse goeroes op het terrein van persoonlijke ontwikkeling en coaching, en zet hij vraagtekens bij de theorie van Big Data. Na zijn eerdere essays over vermoeidheid, transparantie en liefde, geeft het briljant geschreven PSYCHOPOLITIEK een grandioze en veelomvattende kritiek op de belangrijkste ontwikkelingen in de huidige samenleving. Byung-Chul Han is hoogleraar filosofie. Momenteel is hij verbonden aan de Universität der Kunste Berlin.
Fragment uit Gewiekste macht
Macht heeft zeer uiteenlopende verschijningsvormen. Haar meest directe, meest ongezoutene vorm uit zich als negatie van de vrijheid. Ze stelt de machthebbende in staat zijn wil tegen de wil van de aan zijn macht onderworpene ook met geweld door te zetten. Maar de macht blijft niet beperkt tot het breken van verzet en het afdwingen van gehoorzaamheid. Ze hoeft niet per se de vorm van dwang aan te nemen. De macht die aangewezen is op geweld, vertegenwoordigt niet de hoogste macht. Dat zich zelfs maar een tegengestelde wil vormt en dat die de confrontatie met de machthebber aangaat, getuigt van de zwakte van zijn macht. Juist daar waar de macht niet tot speciaal thema wordt verheven, is ze onbetwijfelbaar aanwezig. Hoe groter de macht, hoe stiller ze werkt. Ze is er, zonder dat ze veel ophef over zichzelf hoeft te maken.
De macht kan weliswaar tot uiting komen als geweld of repressie, maar ze berust er niet op. De macht is niet per definitie buitensluitend, verbindend of censurerend. En ze is niet het tegenovergestelde van de vrijheid. Ze kan zelfs gebruikmaken van die vrijheid. Alleen in haar negatieve vorm manifesteert de macht zich als nee-zeggende kracht, die de wil breekt en de vrijheid negeert. Tegenwoordig neemt de macht in toenemende mate een permissieve vorm aan. In haar permissiviteit, sterker: in haar vriendelijkheid, doet ze afstand van haar negativiteit en doet ze zich voor als vrijheid.
De disciplinaire macht wordt nog helemaal geregeerd door negativiteit. Ze uit zich inhibitief en niet permissief. Op grond van haar negativiteit kan ze geen beschrijving geven van het neoliberale regime, dat schittert van positiviteit. De machtstechniek van het neoliberale regime neemt een subtiele, soepele, gewiekste vorm aan en onttrekt zich aan elke vorm van zichtbaarheid. Het onderworpen subject is zich hier niet eens bewust van zijn onderworpenheid. Voor het subject blijft de machtscontext compleet verborgen. Zo denkt het vrij te zijn.
Inefficiënt is een disciplinaire macht die met een grote inzet van kracht mensen met geweld in een korset van geboden en verboden perst. Aanzienlijk efficiënter is de machtstechniek die ervoor zorgt dat mensen zich vanuit zichzelf ondergeschikt maken aan de machtscontext. Ze wil activeren, motoveren, optimaliseren en niet remmen of onderdrukken. Haar bijzondere efficiëntie vindt haar oorsprong in het feit dat ze niet werkt door middel van verbod en ontzegging, maar door te behagen en te vervullen. In plaats van mensen volgzaam te maken, probeert ze hen afhankelijk te maken.
De gewiekste, vriendelijke macht opereert niet frontaal tegen de wil van de onderworpen subjecten in, maar stuurt hun wil in haar voordeel. Ze zegt eerder ja dan nee, ze is eerder verleidend dan onderdrukkend. Ze doet haar best positieve emoties op te wekken en die uit te buiten. Ze verleidt in plaats van te gebieden. In plaats van zich tegen het subject te keren, komt ze het subject tegemoet.
De gewiekste macht schurkt tegen de psyche aan, in plaats van haar te disciplineren en te onderwerpen aan dwang of verboden. Ze legt ons geen zwijgen op. Ze spoort ons permanent aan mee te delen, te delen, deel te nemen, onze meningen, behoeften, wensen en voorliefdes te communiceren en over ons leven te vertellen. Deze vriendelijke macht is als het ware machtiger dan de repressieve macht. Ze onttrekt zich aan alle zichtbaarheid. De huidige crisis van de vrijheid houdt in dat we met een machtstechniek te maken hebben die de vrijheid niet negeert of onderdrukt, maar haar uitbuit.
De vrije keuze als zodanig wordt vernietigd ten gunste van de vrije keuze uit verschillende aanbiedingen.
Gewiekste macht met een vrijheidlievend, vriendelijk voorkomen, die stimuleert en verleidt, is effectiever dan macht die voorschrijft, dreigt en verordent. De like-button is haar symbool. Je onderwerpt je aan de machtscontext terwijl je consumeert en communiceert, ja, terwijl je like-buttons aanklikt. Het neoliberalisme is het kapitalisme van het bevalt-me. Het onderscheidt zich fundamenteel van het kapitalisme van de negentiende eeuw, dat met disciplinaire dwangmiddelen en verboden werkt.
De gewiekste macht leest en evalueert onze bewuste en onbewuste gedachten. Ze zet in op vrijwillige zelforganisatie en zelfoptimalisering. Zo hoeft ze geen weerstand te overwinnen. Deze macht heeft geen behoefte aan grote krachtsinspanning, geweld, want ze is er gewoon. Ze wil heersen doordat ze probeert te behagen en afhankelijkheid creëert. Tot het kapitalisme van het bevalt-me behoort de volgende waarschuwende boodschap: Protect me from what I want. (pagina 21-23)
Protect me from what I want is het motto van dit boek, en afkomstig van beeldend kunstenares Jenny Holzer.
Lees ook: De crisis van het narratieve (2024), De palliatieve samenleving : pijn vandaag de dag (2022), De vermoeide samenleving (2012), Infocratie : digitalisering en de crisis van de democratie (2022), Over het verdwijnen van rituelen (2025) en Vita contemplativa : over inactiviteit (2023).
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen