Ten Have 2025, 128 pagina's - € 14,99
Oorspronkelijke titel: Vom Verschwinden der Rituale. Eine Topologie der Gegenwart (2019)
Lenen als E-book via bibliotheek.nl
Korte beschrijving
Een filosofische analyse over het verdwijnen van rituelen in de moderne, door neoliberalisme beïnvloedde samenleving. De Koreaans-Duitse filosoof Byung-Chul Han onderzoekt de impact van het verdwijnen van rituelen op de moderne samenleving. Het boek stelt dat mensen zich ondanks de overvloed aan communicatietechnieken steeds geïsoleerder voelen. Han legt uit dat met het verlies van gedeelde rituelen de verbinding met de gemeenschap verdwijnt, waardoor mensen zich gevangen voelen in zichzelf, afgesneden van iets groters. Han biedt een scherpe analyse van wat er verloren is gegaan en wat de gevolgen hiervan zijn, niet alleen voor individuen, maar ook voor de samenleving als geheel. Het boek pleit voor een herwaardering van rituelen die ons weer als mens laten voelen. Zeer intelligent geschreven. Geschikt voor een geoefende lezersgroep.
Tekst op website uitgever
Een van de meest spraakmakende en mysterieuze filosofen van de huidige tijd over de teloorgang van gemeenschappelijkheid en rituelen.
Communicatietechnieken te over, toch voelden we ons nog nooit zo alleen. Han toont hoe we met gedeelde rituelen ook onze band met de gemeenschap zijn kwijtgeraakt. Wat rest: een cultus van authenticiteit en narcisisme volledig gedreven door commercie.
Han’s analyse is scherp en confronterend. Hij toont, zonder te vervallen in zoetsappige nostalgie naar rituelen uit het verleden, wat we hebben verloren en wat dit uiteindelijk voor ons betekent.
Fragment uit Productiedwang
Rituelen stabiliseren het leven. In een variatie op de woorden van Antoine de de Saint-Exupéry kunnen we zeggen: rituelen zijn in het leven wat dingen zijn in de ruimte. Voor Hannah Arendt is het de houdbaarheid van de dingen die ze een 'onafhankelijkheid van het menselijk bestaan verleent. De dingen hebben 'de functie het menselijk leven te stabiliseren'. Hun objectiviteit is erin gelegen dat mensen de 'snelle verandering van het natuurlijke leven trotseren' door er 'een menselijk "hetzelfde blijven" tegenover te stellen', namelijk een stabiliserende identiteit, die 'daaruit voortkomt dat dezelfde stoel en dezelfde tafel de telkens veranderende mensen met gelijkblijvende vertrouwdheid tegemoet treden.' De dingen zijn stabiliserende rustpunten van het leven. Rituelen hebben dezelfde functie. Doordat ze steeds hetzelfde zijn, door hun herhaling, verlenen ze het leven stabiliteit. Ze maken het leven houdbaar. De huidige productiedwang ontneemt de dingen hun houdbaarheid. Die dwang vernietigt doelbewust de duurzaamheid om maar meer te kunnen produceren, om meer consumptie af te dwingen. Het verwijlen daarentegen veronderstelt dingen die duren. Worden de dingen alleen verbruikt en geconsumeerd, dan is er geen verwijl mogelijk. En dezelfde productiedwang destabiliseert het leven door het duurzame in het leven af te breken. Op die manier vernietigt hij de houdbaarheid van het leven, zelfs als de levensduur wordt verlengd.
De smartphone is geen ding in de zin van Hannah Arendt. Hij mist juist 'hetzelfde blijven' dat het leven stabiliteit verleent. Erg houdbaar is hij ook niet. Hij verschilt van dingen als een tafel, die mij als steeds hetzelfde tegemoet treden. De content die dit medium levert, en die onze aandacht voortdurend in beslag neemt, is allesbehalve steeds hetzelfde. De razendsnelle verandering daarvan laat geen verwijl toe. De inherente onrust van het apparaat maakt het tot een on-ding. Bovendien wordt je steeds gedwongen om ernaar te grijpen, terwijl van een ding geen dwang zou mogen uitgaan.
Rituele vormen maken net als hoffelijkheid niet alleen een aangename omgang tussen mensen mogelijk, maar ook een aangename, behoedzame omgang met de dingen. Binnen een ritueel kader worden de dingen niet geconsumeerd of verbruikt, maar gebruikt. Op die manier kunnen ze ook oud worden. Onder de productiedwang daarentegen gedragen we ons tegenover de dingen, ja tegenover de wereld verbruikend in plaats van gebruikend. Als reactie verbruiken ze ons. Het nietsontziende verbruik omringt ons met dingen die verdwijnen, wat het leven van zijn stabiliteit berooft. Rituele praktijken zorgen ervoor dat we niet alleen aangenaam met andere mensen omgaan, maar ook met de dingen, en dat we ermee resoneren; 'Met hulp van de mis leren priesters op een mooie manier met de dingen om te gaan: het zachtjes vasthouden van beker en hostie, het op zijn dooie gemak reinigen van het vaatwerk, het omslaan van de bladzijden in het boek; en als resultaat van de mooie omgang met de dingen: hartverheffende vrolijkheid.'
Vandaag de dag consumeren we niet alleen dingen, maar ook de emoties waarmee ze worden opgeladen. Dingen kun je niet eindeloos consumeren, emoties wel. Zo openen ze een nieuw consumptieveld, dat nooit uitgeput raakt. De emotionalisering en de daarmee verbonden esthetisering van waren staan in dienst van de productiedwang. Ze moet helpen de consumptie en productie op te voeren. Bijgevolg wordt het esthetische door het economische gekoloniseerd.
Emoties zijn vluchtiger dan dingen. Ze verlenen het leven geen stabiliteit. Tijdens het consumeren van emoties is men bovendien niet met de dingen, maar met zichzelf bezig. Men zoekt naar emotionele authenticiteit. Zo versterkt de consumptie van emotie de narcistische gerichtheid op zichzelf. De betrokkenheid op de wereld, die de dingen tot stand moesten brengen gaan daardoor steeds verder verloren.
Ook waarden dienen vandaag de dag als voorwerp van individuele consumptie. Ze worden zelf waren. Waarden als rechtvaardigheid, menselijkheid en duurzaamheid worden economisch uitgebuit. 'Theedrinkend de wereld veranderen', luidt de slogan van een fairtrade onderneming. De wereld veranderen middels consumptie, dat zou het einde zijn van de revolutie. Ook schoenen of kleding moeten veganistisch zijn. Binnen afzienbare tijd zullen er wel veganistische smartphones zijn. Op alle mogelijke manieren buit het neoliberalisme de moraal uit. Morele waarden worden als onderscheidingskenmerk geconsumeerd. Ze worden op het conto van het ego geschreven, wat de eigenwaarde vergroot. Ze versterken het narcistische zelfrespect. Via waarden zijn we niet betrokken op de gemeenschap, maar op het eigen ego. (pagina 11-14)
Lees ook:
De vermoeide samenleving / De transparante samenleving / De terugkeer van Eros (2011-2013),
Psychopolitiek : neoliberalisme en de nieuwe machtstechnieken (uit 2015),
De palliatieve samenleving : pijn vandaag de dag (2022),
Infocratie : digitalisering en de crisis van de democratie (2022)
Vita contemplativa : over inactiviteit (uit 2023),
De crisis van het narratieve (uit 2024)
Artikel: De filosoof van het feest (Marian Donner) (De Groene Amsterdammer, 2 april 2025)
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen