Byung-Chul Han 5

De palliatieve maatschappij : pijn vandaag de dag
De Nieuwe wereld/Ten Have 2022, 95 pagina's  - € 16,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Oorspronkelijke titel: Palliativgesellschaft (2020)

Wikipedia: Byung-Chul Han (1959)

Korte beschrijving
Persoonlijk getint essay over de hedendaagse maatschappij waarin pijn in de breedste betekenis als angstaanjagend wordt ervaren en maatschappelijk vermeden wordt.. - In zijn nieuwe essay ‘De palliatieve maatschappij’ werpt Byung-Chul Han een kritisch licht op onze hedendaagse maatschappij. Dit essay gaat over ‘algofobie’ – een alomtegenwoordige angst voor pijn. Aan conflicten en controversen, die tot pijnlijke gesprekken leiden, wordt in onze samenleving steeds minder ruimte geboden. Zelfs liefdespijn is iets waar we bang voor zijn. Ook de politiek is in de greep van dit fenomeen. Conformiteitsdwang en consensusdruk nemen de overhand. Met het oog hierop analyseert Han in dit essay ook de corona-epidemie.

Tekst op website uitgever
Kritisch filosofisch essay over waarom we als samenleving niet meer met pijn en lijden kunnen omgaan.

In zijn nieuwe essay ‘De palliatieve maatschappij’ werpt Byung-Chul Han een kritisch licht op onze hedendaagse maatschappij. Dit essay gaat over ‘algofobie’ – een alomtegenwoordige angst voor pijn. Aan conflicten en controversen, die tot pijnlijke gesprekken leiden, wordt in onze samenleving steeds minder ruimte geboden. Zelfs liefdespijn is iets waar we bang voor zijn. Ook de politiek is in de greep van dit fenomeen. Conformiteitsdwang en consensusdruk nemen de overhand. Met het oog hierop analyseert Han in dit essay ook de corona-epidemie.

'Han laat zien dat we het aan moeten durven om de palliatieve sluier van ons bestaan te trekken en te accepteren dat sommige dingen niet door ons gecontroleerd kunnen worden. Dit boek is absoluut briljant' - Ewald Engelen

'Het is alsof Han een steen in de de vijver gooit en je moet er wel op reageren. Hij doet me hiermee denken aan Michel Houllebecq.' - Christiaan Weijts

Fragment uit Poëtica van de pijn
Ook Schubert is een homo doloris, een man van Smarten. Zijn Winterreise is uit pijn geboren. Zijn late werken zijn getekend door de ondraaglijke pijn die hij ook vanwege syfilis moest lijden. De kwikbehandeling waaraan hij zich onderwierp was een pure marteling, die met onnoemelijke pijn gepaard ging. Het kwik werd ingenomen en het hele lichaam werd ermee ingesmeerd. De zieke moest dagenlang in een sterk verhitte ruimte verblijven. Hij mocht zich niet eens wassen. Ook werden lange voettochten voorgeschreven. Zelfs op zijn sterfbed brengt hij nog verbeteringen aan in de drukproeven van zijn Winterreise. Zijn werken bezingen liefde en pijn. In Mein Traum, een vroeg stuk proza, schrijft Schubert: 'Liederen zong ik nu lange, lange jaren. Wilde ik van liefde zingen, dan werd zij mij tot smart. En wilde ik alleen van smart zingen, dan werd zij mij tot liefde.'
  Schoonheid is de tegenhanger van de pijn. Ten overstaan van de pijn beeldt de geest zich het schone in. Tegenover het pijnlijk misvormde stelt hij het hele. De schone schijn stilt de pijn. Pijn brengt de geest ertoe een heilbrengende tegenwereld tegenover de bestaande te stichten, een wereld waarmee te leven valt. Deze laat alles in een nieuw, verleidelijk licht verschijnen: 'De enorme spanning van het intellect dat aan de pijn weerwerk wil bieden, maakt dat alles waarop de lijdende thans het oog richt in een nieuw licht komt te staan: en de onuitsprekelijke prikkel die alle nieuwe belichtingen geven is dikwijls machtig genoeg om aan alle verlokkingen tot zelfmoord het hoofd te bieden en het verder-leven de lijdende als hoogst begerenswaardig te doen voorkomen.' Pijn stimuleert de fantasie. Voor Nietzsche is de kunst een 'reddende, heelkundige tovenares', die het ondraaglijke en ontstellende van het bestaan wegtovert.
  Ook Nietzsche zou onze maatschappij een palliatieve maatschappij noemen. Kenmerkend voor zo'n maatschappij is een sterk verminderd levensgevoel, Het leven wordt afgezwakt tot een behaaglijk overleven. Gezondheid wordt tot nieuwe godin verheven. Nietzsche zou zeggen dat het tragische, dat het leven ondanks de extreme pijn en leed beaamt, uit het leven verdwijnt: 'De psychologie van het orgiasme als een overstromend gevoel van leven en van kracht, waarbinnen zelfs pijn nog als stimulans werkt, gaf mij de sleutel tot het begrip van het tragische gevoel (...).'  
  De algehele anesthetisering van de maatschappij zorgt dat de poëtica van de pijn compleet van het toneel verdwijnt. De anesthesie verdringt de esthetica van de pijn. In de palliatieve maatschappij verleren we totaal om de pijn vertelbaar, laat staan zingbaar te maken, om er woorden aan te geven, om hem om te zetten in een narratieve structuur, hem met schone schijn te overwelven, ja te slim af te zijn. De pijn is vandaag de dag volledig van de esthetische fantasie afgesneden. Hij wordt gereduceerd tot een zaak van medische techniek. Analgetica snijden de vertelling, de fantasie de pas af en sussen haar in slaap. De voorgeschreven permanente anesthetisering leidt tot geestelijke afstomping. De pijn wordt verdoofd voordat hij een verhaal in gang zet. In de palliatieve maatschappij is hij geen bevaarbare stroom, geen vertelstroom meer die de mens naar de zee toe brengt, maar een doodlopende weg.
  De Franse auteur Michel Butor constateert een crisis in de literatuur. De literatuur is volgens hem niet meer in staat een nieuwe taal te scheppen: 'Sinds tien of twintig jaar gebeurt er bijna niets meer in de literatuur. Er is een vloed van publicaties, maar geestelijke stilstand. De oorzaak is een crisis van de communicatie. De nieuwe communicatiemiddelen zijn bewonderenswaardig, maar veroorzaken een enorme herrie.' De communicatieherrie zet de hel van het gelijke voort. Ze verhindert dat er iets volslagen anders, iets volstrekt onvergelijkbaars of nooit eerder vertoonds gebeurt. De hel van het gelijke is een palliatieve feelgood-zone. Daar wordt de pijn uitgedreven, want die stoort de te versnellen kringloop van de communicatie. De communicatie bereikt haar hoogste omloopsnelheid waar het gelijke het gelijke ontmoet. Like versnelt haar. Pijn daarentegen werkt haar tegen. Hij heeft een neiging om te verstommen, die echter toelaat dat er iets heel anders gebeurt.
  We zijn tegenwoordig niet genegen ons bloot te stellen aan pijn. Pijn is echter een vroedvrouw van het nieuwe, een verloskundige van het volslagen andere. De negativiteit van de pijn onderbreekt het gelijke. In de palliatieve maatschappij als hel van het gelijke is er geen taal van de pijn, geen poëtica van de pijn meer mogelijk. Zij laat alleen het proza van het welgevallen, namelijk het schrijven in het zonlicht toe. (pagina 53-57)

Lees ook: De vermoeide samenleving (uit 2012),Infocratie : digitalisering en de crisis van de democratie (uit 2022), De crisis van het verhaal (uit 2024) en Vita contemplativa : over inactiviteit (uit 2023).

Terug naar Overzicht alle titels