Ambo Anthos 2025, 308 pagina's - € 23,99
Lenen als E-book via bibliotheek.nl
Korte bio van Roderick Nieuwenhuis (1982)
Korte beschrijving
Een diepgravende verkenning van de relatie tussen mens en technologie in heden, verleden en toekomst, aan de hand van feiten en verhalen uit de techniekgeschiedenis, de kunsten en de filosofie. Roderick Nieuwenhuis stelt de vraag of moderne technologieën de mens daadwerkelijk vooruit helpen. Hij beschrijft de geschiedenis van techniek en laat zien dat machines zowel fysieke hulpmiddelen als veranderlijke ideeën zijn. Aan de hand van de filosofie van verschillende schrijvers, denkers en kunstenaars poogt Nieuwenhuis te achterhalen of machines de mensheid vervangen of slechts helpen. Bevlogen en onderhoudend geschreven, soms op ietwat serieuze, informatieve toon.
Roderick Nieuwenhuis (1982) is historicus, journalist en auteur. Hij schreef onder andere voor NRC en De Groene Amsterdammer. Eeder verscheen van hem het boek ‘Een simpel leven’* (2022).
Tekst op website uitgever
Onderzoek naar de opmars van de machine door de eeuwen heen. Komt de machine ons helpen of gaat hij ons vervangen?
Nu de mens voor het eerst in de geschiedenis rondloopt met een machine in de broekzak, in de vorm van een smartphone, rijst de vraag of dit ooit de bedoeling was. Kunnen we de gevolgen wel overzien? En waar komt die menselijke behoefte naar de machine eigenlijk vandaan? Welke hoop had en heeft de mens voor de machine? En worden die verwachtingen waargemaakt?
In Mens en machine gaat journalist en historicus Roderick Nieuwenhuis terug tot de eerste machinedenkers uit de vroege zestiende eeuw, om via de industriële revolutie weer in het nu te belanden. Hij onderzoekt hoe de ogenschijnlijk onstuitbare opmars van de machine in de afgelopen eeuwen door de mens is beoordeeld en verwerkt. Daarbij maakt hij gebruik van de vele verschillende cultuurproducten die in de afgelopen vierhonderd jaar door schrijvers, filosofen en kunstenaars over de machine zijn gemaakt. Het doel is antwoord te krijgen op de vraag die de mensheid bezighoudt sinds de klassieke oudheid en de mythe van Prometheus: komt de machine ons helpen of gaat hij ons vervangen?
Fragment uit 8. Apollonisch of dionysisch? Rond 1900 stelt een Duitse filosoof de machinemens voor een keuze
Schiller en Novalis lijden aan het eind van de achttiende eeuw gekscherend gezegd aan klokangst, een emotie die in de geschiedenis vaker terugkomt. Rond 1900 duikt de officieel bestaande aandoening ('chromomentrofobie') weer op. Daar zijn meerdere redenen voor, waardoor de opening van een treinverbinding. Door 's werelds eerste transcontinentale treinspoor, dat vanaf 1869 de Amerikaanse oostkust met de westkust verbindt, krijgen de Verenigde Staten aan het eind van de negentiende eeuw een nationale markt, kortere reistijden en verser, ingeblikt voedsel. Om alle reistijden goed op elkaar aan te laten sluiten, krijgt het land bovendien een gestandaardiseerde tijd. En met name die laatste ontwikkeling wordt vanuit Europa nauwlettend in de gaten gehouden. Mede door de invoering van het Engelse Greenwich als internationaal ijkpunt in 1884 gaat in plaats van seizoenen of gewoontes de klok het menselijke dagritme op steeds meer plekken in de wereld bepalen. En dat niet overal in goede aarde. Het is alsof de romantiek van Schiller en Novalis een eeuw later plots weer nieuw leven wordt ingeblazen.
Duitsland staat dan ook wederom centraal in dat verhaal. In de Weimarrepubliek, sinds de eenwording in 1871 de eerste Duitse parlementaire democratie uit de geschiedenis, worden er twijfels geuit over de veramerikanisering van het Duitse leven. In de jaren nadat Max Weber spreekt over die 'stalen kooi', is er in het land onvrede over de massaconsumptie, vermeend triviaal vermaak en de rationalisering van het werkende leven. Men krijgt het gevoel in rap tempo (en zonder overleg) onderdeel te zijn geworden van een op hol geslagen machine. Met Amerika als hoofdschuldige. De kritiek komt niet alleen uit conservatieve hoek. Ook een liberale en kosmopolitische schrijver als de in Oostenrijk geboren Stefan Zweig komt in 1925 tot de conclusie dat de wereld om hem heen een bepaalde 'gelijkvormigheid' heeft gekregen. In een artikel schrijft hij dat zijn medemens 'atomen in de deining van een gigantische markt' zijn geworden, een kracht die de mensheid naar een arbitraire wereld voert. De in 1918 beëindigde Eerste Wereldoorlog is volgens Zweig uiteraard de eerste grote vernietigingsslag voor Europa geweest. Maar die vermoeide amerikanisering is een goede tweede.
De cultuur van de Weimarrepubliek staat stijf van de kritiek op de Amerikaanse invloed. En een van de beroemdste uitvloeisels daarvan is de film Metropolis (1927) van de Duitse regisseur Fritz Lang. Zijn film past uiteraard in de debatten die in de jaren twintig in de Weimarrepubliek worden gevoerd over de rationalisering en veramerikanisering van het leven. Lang laat zich voor zijn invloedrijke film sterk beïnvloeden door zijn bezoek in 1924 aan New York. Het maakt een 'verpletterende indruk' op hem. 'Ik wist toen,' stelt Lang, 'dat ik een film moest maken over al zijn sensaties.'
Het mondt dus uit in Metropolis, een film over een welgestelde en feestvierende elite wier luxueuze en comfortabele bestaan door mechanisch bewegende en onder de grond levende slaafgemaakten mogelijk wordt gemaakt. Het levensritme van die ondergrondse mens wordt volledig bepaald door het ritme van enorme machines. De film wordt voer voor dictators. Het idee van een anonieme mensenmassa die wordt aangestuurd door gewetenloze heersers valt ook in de smaak bij iemand als Adolf Hitler. Hoewel Lang uiteindelijk niet wordt aangesteld als hoofd van de Duitse filmindustrie (een idee waar de nazi's enige tijd mee spelen), komen de in formatie marcherende massa's uit Metropolis duidelijk terug in Triumph des Willens, de documentaire die nazi-regisseur Leni Riefenstahl in 1935 maakt over een partijcongres van Hitlers politieke partij. Die slaafse machinemens is in het Derde Rijk duidelijk in trek. (pagina 107-109)
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen