Thea Veken over vier gelezen boeken

Nicholas Carr Het ondiepe. Hoe onze hersenen omgaan met internet.
Ook gezonde, normaal functionerende zenuwstelsels lieten grootschalige en blijvende plasticiteit zien zodat neurowetenschappers tot de conclusie kwamen dat onze hersenen altijd in beweging zijn en dat ze zich aanpassen aan zelfs de kleinste veranderingen in onze omstandigheden en ons gedrag. De evolutie heeft ons hersenen gegeven die letterlijk van karakter, en van gedachten kunnen veranderen, steeds maar weer. Onze wijze van denken, waarnemen en handelen wordt, zoals we nu weten, niet geheel en al bepaald door onze genen, noch door ervaringen in de jeugd. Wij veranderen de gedachtengangen door onze manier van leven en zoals Nietsche terecht observeerde, door de hulpmiddelen die wij gebruiken. De hersenen worden ingrijpend beïnvloed door technologie.

Onderzoek toont aan dat bepaalde cognitieve vaardigheden sterker worden, soms substantieel, door het gebruik van de computer en internet. Deze vaardigheden hebben vaak betrekking op de primitievere hersenfuncties zoals de oog-handcoordinatie, reflexgedrag en het verwerken van visuele aanwijzingen.  Maar naar mate we beter kunnen multitasken raakt ons vermogen om diep en creatief te denken verstoord. Wat het net doet afnemen is het vermogen om zelf, diepgaand, een onderwerp te kennen, om binnen onze geest rijke en persoonlijke verbanden te ontwikkelen die leiden tot een geheel eigen intelligentie.

A.J. Kruiter, E.Blokker: In ons belang Pleidooi voor publieke waarden.
Het punt is dus niet dat mensen hun eigenbelang nastreven: dát is de mens eigen. Het punt is dat ze hun eigenbelang verkeerd begrijpen, omdat ze het gemeenschappelijk belang niet meewegen.
Vanaf eind jaren tachtig vervingen efficiency, concurrentie en kostenreductie rechtvaardigheid, vrijheid, gelijkheid en broederschap als fundamentele waarden binnen onze democratische verzorgingsstaat.
Marktmechanismen versterken dat de nadruk nog meer komt te liggen op het individu en zijn voorkeuren.
Alles wat niet van financiële waarde is, is weerloos om Lucebert te parafraseren.
De overheid zien we niet meer als hoeder van de publieke zaak, maar als individuele  hulpverlener. De overheid is er om je rechten te claimen, om diensten van af te nemen, om als winkelier te bejegenen en ons als klant te bedienen. En dus kijken we naar de overheid als onze kinderen te druk zijn, als we geen tijd meer hebben voor oma, en als we te hard werken en overspannen raken. Dus kijken we naar de overheid als we ons spaargeld op de verkeerde rekening van de verkeerde bank hebben gezet, te veel geld hebben geleend voor die prachtige designkeuken, of als de buren te veel lawaai maken tijdens de jaarlijkse barbecue. Dus wijzen we naar de overheid als onze ouders in bejaardentehuizen te weinig aandacht krijgen, als onze kinderen vervelend zijn in de klas, en we te hard rijden. Als het mis gaat wijzen we naar de overheid.
Er bestaat geen instelling, politieke partij of belangengroep meer die het algemeen belang representeert, verdedigt, op de kaart zet of voedt.
De oplossing moet liggen in het herdefiniëren van de rol die ieder in de samenleving moet spelen. En vooral in een herdefiniëring van de functies die we in de toekomst van de democratie en verzorgingsstaat nodig hebben. Efficiency (zuinig omgaan met maatschappelijke middelen), effectiviteit (doeltreffend omgaan met maatschappelijke middelen), legitimiteit (draagvlak en rechtsstaat), vrijheid, gelijkheid en broederschap zijn immers ook vereist in de verzorgingsstaat van de toekomst. Samen constitueren ze publieke waarde. Het is van belang dat we over de schaduw van ons verkeerd begrepen eigenbelang heen springen.

Dick Swaab: Wij zijn ons brein.
Met de evolutie van de moderne mens zijn er vijf karakteristieke gedragingen ontstaan die je in alle culturen terugvindt nl taal, het maken van gereedschappen, muziek, kunst en religie. Van al deze kenmerken zijn voorlopers gevonden in het dierenrijk behalve voor religie. Het evolutionaire voordeel van religie voor de mens is echter duidelijk. Het houdt de groep bijeen etc.

David Brooks, Het sociale dier
Pag 419 Recent onderzoek heeft uitgewezen dat senioren heel goed in staat zijn om te leren en te groeien. Het brein blijft gedurende zijn hele bestaan in staat om nieuwe connecties te leggen en zelfs neuronen te vormen. Hoewel sommige mentale processen zoals het werkgeheugen, het vermogen om afleidingen te negeren en het vermogen om snel wiskundige problemen op te lossen duidelijk minder worden, geldt dat niet voor andere mentale processen. Hoewel veel neuronen afsterven en veel  connecties tussen verschillende gebieden van de hersenen langzaamaan verdwijnen, reorganiseren de hersenen van oudere mensen zich om de gevolgen van het ouder worden te compenseren. Oudere mensen zijn beter in staat om hun emoties in balans te houden en zich sneller te herstellen van negatieve gebeurtenissen. Onbewust hebben ze de kracht van positief waarnemen ontwikkeld.

Thea Veken