Michel Serres

De wereld onder de duim : lofzang op de internetgeneratie!
Boom 2014, 113 pagina's - € 12,50

Oorspronkelijke titel: Petite Poucette : le monde a tellement changé que les jeunes doivent tout réinventer  (2012)

Wikipedia: Michel Serres (1930)

Korte beschrijving
Een klein juweeltje van de hand van Michel Serres, grijze eminentie binnen de Franse filosofie en helaas in Nederland nog veel te weinig bekend. De hoofdpersoon in dit mini-essay is Petite Poucette, die in de voortreffelijke vertaling van Jeanne Holierhoek de naam Klein Duimpinnetje kreeg; zij staat voor de jeugd die zich even gemakkelijk op het internet beweegt als de jeugd van vroeger op de glijbaan en in de zandbak. Serres signaleert hier een derde grote kennisrevolutie, na de uitvinding van het schrift en de boekdrukkunst. Naar zijn mening heeft die revolutie ingrijpende gevolgen, niet alleen op het gebied van de kennis maar ook op die van de samenleving: die wordt horizontaler en flexibeler en socialer. Fraai geschreven, optimistisch en inspirerend. Pocketuitgave; normale druk.

Tekst op website uitgever Boom
‘Met hun mobieltje kunnen ze iedereen bereiken; met hun gps kunnen ze overal komen; het wereldwijde web voert hen naar alles wat er te weten valt. Ze bewegen zich dus door een topologische ruimte van nabijheden, terwijl wij leefden in een metrische ruimte die was opgebouwd uit afstanden. Hun ruimte is anders.’




Na de uitvinding van het schrift en de boekdrukkunst is de permanente toegankelijkheid van internet via smartphone en tablet de derde grote kennisrevolutie.

In De wereld onder de duim verklaart Michel Serres de liefde aan de internetgeneratie. Wars van cultuurpessimisme beschrijft hij hoe deze nieuwe mens, door hem Klein Duimpinnetje gedoopt, een betere mens is.

Enkele citaten
Op zaterdag 8 februari 2014 stond in Vrij Nederland een interview met Michel Serres. Daaruit enkele citaten:

Ik zou nu graag achttien jaar oud zijn. Het is de taak van filosofen om oplossingen te vinden, politieke oplossingen vooral. En als ik achttien was, dan zou ik daar nog genoeg tijd voor hebben. Door de digitalisering moet de hele wereld opnieuw worden uitgevonden. Kennis, politiek, onderwijs: alles zal anders worden. Maar ik ben te oud. Als ik jonger was geweest, had ik nog mee kunnen denken.

() Het feit dat we bijna allemaal via internet toegang hebben tot kennis verandert onze manier van denken en samenleven. () Ook machtsverhoudingen zullen veranderen. Macht is vaak gebaseerd op bezit van informatie die anderen niet hebben. En iedereen heeft nu met de duim waarmee hij of zij de telefoon bedient, toegang tot alle informatie.

()Vanaf mijn geboorte tot aan mijn dertigste verjaardag heb ik een aaneenschakeling van oorlogen gezien. Het komt regelmatig voor dat ik nu 's morgens opsta, bij het scheren in de spiegel kijk en zeg: ja, het is echt vrede. () Dus geweld stelt niets meer voor als doodsoorzaak. En toch staat het overal op de voorpagina's. Kranten schrijven aan de lopende band over terreur terwijl het cijfermatig niets betekent! Geloof me, de wereld is echt beter geworden.

() Kijk, natuurlijk hebben de technologische veranderingen tekortkomingen. Google kan de hele wereld bespioneren en doet dat ook. De telefoon van Angela Merkel is afgeluisterd. Maar veel van deze zaken zijn aan het licht gekomen door één man. Dat wil dus zeggen dat één persoon in feite net zo machtig is als president Obama, omdat hij die afluisterpraktijken aan het licht bracht. Éen persoon! Dat is de nieuwe democratie. Die persoon had een gek kunnen zijn. Ik had het kunnen zijn. Het had mijn vrouw kunnen zijn.

() Ik denk dat het digitale tijdperk, de democratisering van kennis, de structuur van de samenleving compleet verandert. Nauwelijks een eeuw geleden beschikte de koning of de president over informatie die de boer in de polder niet had. Nu heeft die boer elke minuut de beschikking over de graanprijzen in de hele wereld. Dat biedt zicht op meer gelijkheid. Dat móet de democratische verhoudingen wel gaan veranderen.

()Oude collectieven, sociale klassen en groepsverbanden die ons vroeger definieerden, leggen het nu af tegen het Nieuwe Individu dat zelf kiest, zelf ageert en zelf zijn stem verheft.
Landen en kerken: het waren eeuwenlang vooral oorlogsmachines. () Geef mij maar het virtuele leven: daarin wordt niemand gevraagd zijn leven voor anderen te geven.

() Génant, maar de filosoof schaamt zich er niet voor. Hij heeft al bij herhaling verteld dat hij de uitkomst niet kent van de revolutie die hij zelf beschrijft. Vroeg of laat zal een nieuw soort politiek ontstaan. Maar welke? Ik ben niet goed genoeg om dat te voorspellen.

() Ik zie de veranderingen, maar ik zie nog niet waar het toe zal leiden.

() Eén conclusie durft Serres wel te trekken: de nieuwe democratie laat op zich wachten omdat de hoeders van de oude democratie nog geen plaats willen maken.

() In zijn boek heeft Serres het over politici, universiteiten, media, bedrijven: 'dinosaurussen die op uitsterven staan' maar die maar niet willen inzien dat de machtscentra verplaatst zijn. Ze lijken nog het meest op sterren waarvan wij op aarde nog steeds het licht zien maar waarvan astronomen hebben uitgerekend dat ze al lang niet meer bestaan.

()Weet u, ik ben zeeman geweest. Ik zat in de jaren vijftig bij de marine. En als je dan op zo'n groot schip zat en je wilde naar stuurboord, dan draaide je aan het stuur  maar dan duurde het nog heel lang voor dat schip ook echt naar stuurboord draaide. Zo is het ook met de maatschappij: er moet een bocht worden gemaakt, maar voorlopig gaan we nog rechtdoor.

() Ik zie de technologische ontwikkelingen. En ik vind dat je die moet accepteren. Maar je moet ze positief beïnvloeden: technologische veranderingen zullen alleen maar de goede kant op gaan als wij ze de goede kant op sturen. Daar moeten wij over nadenken: hoe wij willen dat die nieuwe democratie eruit ziet.

() Informatie en kennis zijn niet hetzelfde.

Fragment uit II. Tot zover over het lichaam, nu over de kennis
De cultuur van hun voorouders werd afgegrensd door een tijdshorizon van enkele duizenden jaren, opgesmukt met de klassieke oudheid, de joodse Bijbel, een paar tabletten met spijkerschrift en een korte prehistorie. Intussen is er een tijdshorizon van miljarden jaren, die reikt tot aan de Muur van Planck en waarbinnen de accretie van de planeet ligt en de evolutie van de soorten, met een paleoantropologie die tot enkele miljoenen jaren teruggaat.

Die jongen en dat meisje wonen niet meer in dezelfde tijd als wij volwassenen, ze leven in een volkomen andere geschiedenis.

Ze worden geformatteerd door de media, met uitzendingen en programma's gemaakt door volwassenen die hun concentratievermogen zorgvuldig hebben afgebroken door de duur van de beelden te reduceren tot zeven seconden en de tijd waarin een vraag mag worden beantwoord tot vijftien - dit zijn de officiële cijfers. Het woord dat in de media het vaakst wordt herhaald is 'dood', het beeld dat het meest wordt vertoond is dat van lijken. Ze zijn pas twaalf als de volwassenen hen al hebben gedwongen meer dan twintigduizend moorden te aanschouwen. (pagina 15-16)

Klik hier voor een kritische recensie van Carel Peeters: Van oude en nieuwe mensen (Vrij Nederland 21-2-2014)

Fragment uit 1. Klein Duimpinnetje - III Het individu
Of nog beter gezegd: Klein Duimpinnetje en haar vriend zijn elk een individu geworden. het individu, in het begin van de jaartelling uitgevonden door de apostel Paulus, heeft pas recentelijk het levenslicht aanschouwd. Vanaf de oude tijd tot kort geleden nog, steeds bleef ons leven ingebed in groepen waar we lid van waren: Fransen, katholieken, joden, protestanten, moslims, atheïsten, Gascogner sof Picardiërs, vrouwen of mannen, onbemiddelden of gefortuneerden ...
We waren afkomstig uit een bepaalde streek, hadden een bepaalde godsdienst, een plattelands- of een stadscultuur, we speelden in een team, waren ingezetenen van een gemeente, behoorden tot een van de twee seksen, spraken een dialect, waren van een partij, voor het vaderland. Onze reis- en beeldcultuur, het internet plus een paar afgrijselijke oorlogen hebben ertoe geleid dat die collectieven vrijwel allemaal uit elkaar zijn gespat.
De resterende collectieven lossen langzaam op. Individuen slagen er niet meer in om als echtpaar door het leven te gaan, de een laat zich van de ander scheiden. Ze zijn niet meer in staat rustig in de klas te blijven zitten, ze schuiven heen en weer op hun stoel en kletsen met elkaar. Ze komen niet meer als parochie bijeen voor het gebed. In de zomer van 2010 waren onze Franse voetballers niet bij machte om als team aan te treden. En kunnen onze politici nog wel een geloofwaardige partij of een stabiele regering vormen? Alom worden de ideologieën dood verklaard, maar wat in feite aan het verdampen is , dat is de aanhang die door de ideologieën werd geworven. (pagina 21-22)

Artikel: Klein Duimpje - Daar moeten wij over nadenken: hoe wij willen dat die nieuwe democratie eruit ziet. (februari 2014)

Aanvullende leestip
In Midden in het onbewoonbare van Cyrille Offermans (De Arbeiderspers 2020, 621 pagina's) (én sterk aanbevolen) staat een artikel waarin hij stilstaat bij het overlijden van deze grote Franse filosoof, Ook Petite Poucette komt voorbij.

Terug naar Overzicht alle titels