Anousha Nzume

Hallo witte mensen
Amsterdam University Press 2017, 140 pagina's -  € 14,95

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Meer informatie over Anousha Nzume (1969)

Korte beschrijving
De schrijfster is van gemengde komaf (half Russisch, half Kameroens) en brengt die situaties onder woorden, waarbij veel blanke mensen niet beseffen dat er sprake is van racisme. Een opmerking door een blanke, als compliment bedoeld, kan heel racistisch overkomen, zoals iemand als exotisch bestempelen en voorbij gaan aan de meerdere identiteiten die iemand heeft. Tegelijk vindt in Nederland ieder jaar de Zwartepietdiscussie plaats, terwijl blanken die zich achter 'blackfaces' verschuilen en zich dom gedragen, bijdragen aan een negatieve beeldvorming van zwarte mensen. Mensen die zeggen dat ze kleurenblind zijn, gaan voorbij aan het probleem. Nzume kiest voor de benaming 'wit', omdat 'blank' een superieure klank heeft, waar we vanaf moeten. Natuurlijk roept dit boek dezelfde reacties op als Sylvana Simons en daarom is het zo goed dat dit boek geschreven is. Nzume houdt de lezer een spiegel voor. Dit boek is geschreven voor 'witte mensen' (zie de titel), maar ook voor vrouwen die vergelijkbare situaties meemaken, om ze een handvat te bieden.

Korte beschrijving op website uitgever
Of we nu willen of niet, in Nederland leven we in een witte wereld. Eeuwenlang was 'wit' bepalend voor de maatschappelijke en culturele status quo. Maar sinds de hernieuwde Zwarte Piet-discussie lijkt 'wit' onder druk te staan als nooit tevoren.

Hallo witte mensen is een handleiding voor het leven in deze veranderende wereld. Vragen als: 'Waarom weer dat gezeur over Zwarte Piet?' 'Dan is blanke vla zeker ook racistisch?' 'Hoe zit het nou met het n-woord?' 'Iemand een tropische verrassing noemen is toch juist een compliment?', en: 'Waarom ga je niet terug naar je eigen land?', worden in dit boek beantwoord.

Aan de hand van persoonlijke anekdotes, wetenschappelijke publicaties ('in jip-en-janneketaal') en gesprekken met ervaringsdeskundigen, helpt Anousha Nzume witte mensen om te gaan met hun witte fragiliteit tussen de steeds mondiger wordende niet-witte mensen. En niet-witte mensen hoe om te gaan met de defensieve houding van witte mensen zodra hun privilege ter discussie staat. Dit alles brengt zij met liefde, compassie en geduld.

Brandpunt+ interviewde Anousha Nzume naar aanleiding van een optreden bij Pauw, waarbij ze met Halbe Zijlstra (VVD) sprak over de Roetpieten van RTL. In het interview gaat ze in op racisme en witte fragiliteit en legt ze uit waarom ze dit boek heeft geschreven.

In dit boek wil ik graag uitleggen hoe je als wit persoon je privilege kunt erkennen en hoe je door dat te begrijpen hopelijk ook racisme in de samenleving kunt inzien en aanvechten.- Anousha Nzume

Fragment uit 3. Witte complimenten, oftewel exotisme
Die avond in de Roxy hield ik mijn mond verder tegen de knappe jongen. Ik was 19 en zelf ook het product van een institutioneel racistische samenleving. Opgegroeid in Amsterdam-Buitenveldert, opgeleid op witte scholen en lid van een Amstelveense hockeyclub. Als een van m'n vriendinnen zei dat ik 'best' knap was voor een negerin antwoordde ik, 'dank je wel', en meende ik dat. Opgegroeid bij een witte moeder en witte stiefvader kwam ik nauwelijks met vrouwen van kleur in aanraking. Over de zwarte vrouwen die ik op tv zag of op toneel had ik ambivalente gevoelens. Want welke zwarte vrouw zag ik? Zangeressen en sporters. Veelal wat extreme types, vond ik zelf als puber, want zoals veel pubers wilde ik vooral 'normaal' en 'onopvallend' zijn.
 Ik weet nog dat witte mensen vaak tegen me zeiden dat ik op de zangeres Randy Crawford leek. Het was (neem ik aan) bedoeld als compliment, maar ik vond het verschrikkelijk! Die broeierige Randy Crawford die in een witte jurk, duidelijk zonder bh, heupwiegend en hijgerig stond te zingen over het harde leven vol seks en drugs op de straten van New York... Wat had ik daar nou mee te maken? Ik droeg een paardenstaart en zat op ballet. Wat in godsnaam had ik gemeen met die 'exotische verrassing'? Ja, lieve witte mensen, dat was een van de standaardtermen voor vrouwen van kleur in die tijd. Behalve dan m'n kleur en m'n neusbreedte? Zelfs dat niet, want ik was (gelukkig, vond ik toen) lichter en m'n neus was (helaas, vond ik destijds) nog breder dan die van haar. Als ik nu naar foto's van Randy Crawford kijk, zie ik wat mensen toen waarschijnlijk bedoelden. We hebben allebei een lieve bolle toet. Maar daar eindigt elke gelijkenis. Zo leek ik qua toet en warme glimlach ook op Julie van The Love Boat, maar met die vergelijking kwam niemand. (pagina 72-73)

Terug naar Overzicht alle titels

George Akerlof & Robert J. Shiller

De economie van list & bedrog : hoe de vrije markt ons voor de gek houdt
Amsterdam University Press 2017, 284 pagina's -  € 22,95

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Phishing for Phools: The Economics of Manipulation and Deception (2015)

Wikipedia: George Akerlof (1940) en Robert J. Shiller (1946)

Korte beschrijving
De oorspronkelijke titel van dit fascinerende boek luidt 'Phishing for phools', waarin onomwonden doorklinkt wat er aan de hand is. De Nederlandse titel is klassieker, maar de ondertitel 'Hoe de vrije markt ons voor de gek houdt' compenseert dat. De auteurs van dit boek zijn twee Amerikaanse economen; beiden ontvingen de Nobelprijs. In de economische theorie wordt uitgegaan van rationeel handelen. Deze auteurs laten zien dat die opvatting achterhaald is. Kopers laten zich misleiden door list en bedrog van verkopers die inspelen op de psychische zwakheid van mensen als kopers, die zich uit in gevoeligheid voor manipulatie en ontkenning. Kortom: we gedragen ons als domme vissen die zich door slimme vissers laten verleiden om toe te happen. Hoe? Dat wordt duidelijk in een aantal uiteenlopende cases over hoe we ons laten verleiden en hoe we dus irrationeel gedrag vertonen. Na deze toch wel onthutsende cases volgt een leerzame afsluitende conclusie met algemene leerlessen. Dit confronterende boek sluit af met een uitgebreide bibliografie voor wie het na lezing nóg niet wil of kan geloven.

Tekst op website uitgever
Al sinds Adam Smith luidt een van de basisregels van de economie dat vrije markten ons als door een onzichtbare hand voorzien van materieel welzijn. In De economie van list en bedrog plaatsen Nobelprijswinnaars George Akerlof en Robert Shiller bij dit idee een paar fundamentele vraagtekens. Zolang er winst kan worden gemaakt, spelen bedrijven via manipulatie en misleiding systematisch in op de psychologische zwakheden en onwetendheid van ons als consument. De vrije markt is niet inherent goedaardig en leidt niet vanzelf tot algemeen heil. Integendeel, hij zit vol valkuilen, trucs en prikkels om ons in de val te lokken.

Akerlof en Shiller illustreren dit idee met tientallen verhalen waaruit blijkt dat list en bedrog iedereen raakt, in bijna alle facetten van het leven. Meer dan ooit worden we door reclames verleid. We geven ons geld uit tot op de laatste cent, en vragen ons dan af hoe we de rekeningen voor de volgende maand moeten betalen. We betalen te veel voor sportscholen, auto's, huizen en creditcards. Farmaceutische bedrijven brengen dure ingenieuze producten op de markt waar we weinig aan hebben, en die soms ronduit gevaarlijk zijn.

De economie van list en bedrog geeft fascinerende details hoe manipulatie en misleiding in al deze gebieden werkzaam zijn. Daarnaast vertelt het boek over mensen die zich tegen economisch bedrog verzetten, en hoe dat bedrog met meer kennis, hervormingen en wetgeving kan worden teruggedrongen.

Fragment uit Conclusie: voorbeelden en algemene lessen
Phishing for Phools is zelf een verhaal
Daarmee zijn we aangekomen bij de meest fundamentele boodschap van Phishing for Phools. We hebben dit boek geschreven als tegenwicht tegen wat wij als een ander voorbeeld van verkeerd gerichte aandacht beschouwen. Er bestaat een verhaal over vrije markten waar in de Verenigde Staten in brede kring geloof aan wordt gehecht, en dat ook daarbuiten grote invloed heeft. Dit verhaal is afgeleid van een grove interpretatie van gangbaar economisch denken. Het stelt dat vrijemarkteconomieën, afgezien van zaken als inkomensverdeling en externaliteiten, tot de beste van alle mogelijke werelden leiden. Geef gewoon iedereen de mogelijkheid om 'vrij te kiezen', zo luidt de mantra, en ons zal een paradijs ten deel vallen dat zo dicht in de buurt van de oorspronkelijke Hof van Eden komt als we met onze bestaande technologie, menselijke mogelijkheden en verdeling van inkomen kunnen komen.
  Wij (de auteurs) erkennen dat die vrije markten ons de hoorn des overvloeds hebben opgeleverd waar we nu de vruchten van plukken. Maar net als munten hebben vrije markten ook hun keerzijde. Dezelfde menselijke vindingrijkheid die voor die overvloed heeft gezorgd, wordt ook ingezet door de verkoper. Vrije markten produceren goed-voor-mij-goed-voor-jou dingen, maar ook goed-voor-mij-slecht-voor-jou producten. Ze doen beide, zolang er maar winst gemaakt kan worden.. De vrije markt is misschien wel het krachtigste gereedschap waar mensen over beschikken. Maar zoals alle krachtige gereedschappen is het ook een tweesnijdend zwaard.
  Dat betekent dat we moeten worden beschermd tegen de problemen. Iedereen die over een computer beschikt weet dit. De computer zet allerlei deuren naar de buitenwereld open. We weten allemaal dat we voorzorgsmaatregelen moeten nemen tegen phishing en tegen virussen. We weten ook allemaal dat anderen ons e-mails sturen die ons vragen om dingen te doen die niet goed zijn voor ons, maar wel goed voor hen. We weten allemaal dat wij, in omgekeerde richting, hetzelfde doen. We weten ook allemaal dat we verslaafd kunnen raken aan de computer met al zijn verlokkingen, zoals games, Facebook en wie weet welke verleidingen nog meer. Vanwege de voordelen die ze bieden, hebben we onszelf blootgesteld aan deze keerzijden, die een vorm van vrije markt zijn, maar alleen een echte dwaas zou doen alsof er geen nadelen aan kleven, of zich er niet  met voorzorgsmaatregelen tegen wapenen.
  In contrast daarmee is het prominente (en misschien wel dominante) economische verhaal in de Verenigde Staten al sinds de jaren tachtig dat vrije markten - met de genoemde voorbehouden, die doorgaans meer aandacht krijgen wanneer ze genegeerd worden dan wanneer ze in acht worden genomen - altijd goed voor ons, zolang we maar de vrijheid hebben om te kiezen. (pagina 218-219)

Lees vooral ook De grootste show op aarde : de mythe van de markteconomie van Koen Haegens (uit 2015) en Animal spirits : hoe instincten in de mens de economie sturen van Akerlof en Shiller (uit 2009)

Terug naar Overzicht alle titels

Willem Middelkoop & Rembrandt Koppelaar

De Tesla-revolutie : waarom de olie-industrie haar macht verliest
Amsterdam University Press 2017, 292 pagina's - € 19,95

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Wikipedia: Willem Middelkoop (1962) en Rembrandt Koppelaar (19?)

Korte beschrijving
Bijna tien jaar na hun vorige boek over de aanstaande oliecrisis ('De permanente oliecrisis', 2008)* komen de auteurs met een actualisatie van hun gedachtegoed, waarin tien jaar extra kennis en maatschappelijke veranderingen verwerkt zijn. De titel is ontleend aan het succes van het Amerikaanse Tesla Motors, dat binnen een week 300.000 elektrische auto’s bij voorintekening verkocht, want dit achten de auteurs tekenend voor hoe snel de wereld verandert. In 64 gemakkelijk toegankelijke vraag- en antwoordteksten wordt de lezer bijgepraat over de actuele situatie rond thema's als de nieuwe energierevolutie, de geleidelijk afnemende dominantie van fossiele brandstoffen, peak oil en de geopolitiek van olie, de relatie tussen klimaatverandering en de veranderende energiewereld en de energiemix van de toekomst. Hoewel de subtitel ('Waarom de olie-industrie haar macht verliest') ánders doet verwachten, wordt er opvallend veel teruggeblikt, wat op de lezer als een déjà vu overkomt. Dat de auteurs diep in de materie gedoken zijn, blijkt uit de zeventig pagina's tellende verwijzingen naar geraadpleegde literatuur.

Korte beschrijving op website uitgever
Een modern leven zonder elektriciteit en transport is ondenkbaar. Het grootste gedeelte van de energie die wij gebruiken, komt tot nu toe uit de fossiele brandstoffen aardgas, aardolie en steenkool. Maar door het succes van onder andere zonne- en windenergie is er sprake van een nieuwe energierevolutie. Het verkoopsucces van Tesla Motors laat zien hoe snel de wereld verandert. De Tesla-revolutie is begonnen.

Toch kunnen we nog lang niet zonder olie. De vraag naar het zwarte goud stijgt nu al 150 jaar. De olieconflicten en de geopolitieke spanningen zijn daarom nu groter dan ooit. Maar door het enorme succes van vooral zonne-energie zal de macht van oliegiganten minder worden.

In 'De Tesla-revolutie' gidsen Willem Middelkoop en energie-expert Rembrandt Koppelaar je door het snel veranderende energielandschap. In korte Q&A-hoofdstukken vertellen ze het complete verhaal: helder, optimistisch en snel. Vragen als 'Waarom worden er in 2030 vrijwel alleen nog elektrische auto's verkocht?' en 'Waarom raakt de goedkope olie op?' komen aan de orde.

Fragment uit 6. Is goedkope zonne-energie de andere aanjager van deze revolutie?De grootste doorbraak in deze energierevolutie zijn de snel dalende kosten van zonne-energie. Als een na grootste zonne-energieland van de wereld staat Duitsland nu midden in deze revolutie. De kosten van een zonnepaneelsysteem van 4 kilowatt (kW) - voldoende voor een gezinshuishouden in West-Europa - is gedaald van ruim $22.000 in 2009 naar $7500 begin 2016. Dat maakt een particulier zonne-energiesysteem voor de meeste huishoudens in Duitsland (en dus ook Nederland) nu al aantrekkelijk. Zelfs zonder subsidie betalen zij nu een lager tarief voor hun elektriciteitsverbruik - een keerpunt dat ook wel netpariteit genoemd wordt. De totale kosten van een zonnepaneelsysteem in Duitsland bedragen circa $0,10 per kWh gerekend over de hele levensduur, tegen $0,13 voor aansluiting op het elektriciteitsnet plus productiekosten voor elektra. Hou je ook rekening met de hoge belastingen en heffingen, dan valt de vergelijking nog gunstiger uit, aangezien een Duits gezin in 2016 normaal gesproken in totaal $0,29 betaalde voor elektra van het net. Voor die prijs worden zelfs accu's om de elektriciteit op te slaan aantrekkelijk, zoals het populaire Sonnen Eco 4-systeem; worden deze samen met zonnepanelen aangeschaft, dan komen de elektriciteitskosten voor zonne-energie + accu's neer op $0,25 per kWh.  (pagina 44)


Een ander boek van Rembrandt Koppelaar:  De permanente oliecrisis : waarom benzine, gas en voedsel steeds duurder worden (2008)

Terug naar Overzicht alle titels

Jan-Werner Müller

Wat is populisme?
Nieuw Amsterdam 2017, 128 pagina's - € 14,99

Oorspronkelijke titel: Was ist Populismus? (2016)

Wikipedia: Jan-Werner Müller (1970)

Tekst op website uitgever
Wat is populisme? biedt een overtuigende analyse van wat er nu eigenlijk aan de hand is en is een must read voor eenieder die de oorzaken en het succes van dit snelgroeiende fenomeen wil begrijpen. Populisten als Donald Trump, Marine Le Pen en Geert Wilders drukken steeds duidelijker hun stempel op de mondiale politiek. Het fenomeen verspreidt zich razendsnel over heel Europa en de rest van de wereld. Maar wat ís populisme eigenlijk precies? In dit essay geeft Jan-Werner Müller antwoord op deze zeer actuele en dringende vraag. Brengt populisme regering en volk nader tot elkaar of is het een bedreiging voor de democratie? Wat is het verschil tussen links en rechts populisme? Uit wie bestaat ‘het volk’ eigenlijk en wie kan namens dat volk spreken? Aan de hand van deze en andere prangende vragen zet Jan-Werner Müller in zijn baanbrekende boek een heldere theorie over het populisme uiteen. Ook stelt hij met behulp van concrete strategieën voor hoe we het best met dit oprukkende verschijnsel om kunnen gaan en de claims van populisten kunnen weerleggen.

Voorpublicatie op website Knack: 'De claim van het populisme? Alleen bepaalde leden van het volk zijn echt het volk' (februari 2017)

Interview: ‘Populisten denken dat alleen zij ‘het volk’ zijn’ (NRC, november 2016)

Fragment uit Inleiding - Is iedereen een populist?
Dit boek vertrekt vanuit de observatie dat ondanks al het gepraat over populisme – de Bulgaarse politicoloog Ivan Krastev, een van de scherpzinnigste analisten van de hedendaagse democratie, spreekt zelfs van een ‘populistisch tijdperk’ – verre van duidelijk is of we wel weten waarover we het hebben. We hebben domweg geen theorie over het populisme en geen coherente criteria om te bepalen wanneer een politicus een populist in de ware zin des woords wordt. Alle politici willen immers ‘het volk’ aanspreken, vooral in democratieën die zich door opiniepeilingen laten sturen; ze willen allemaal een verhaal vertellen dat zo veel mogelijk burgers kunnen begrijpen; ze willen allemaal openstaan voor wat ‘de gewone mensen’ denken en vooral voelen. Is een populist dan misschien gewoon een succesvolle politicus die jij onsympathiek vindt? Geeft iemand van ‘populisme’ betichten misschien zelf blijk van populisme? Of is het populisme echt ‘de authentieke stem van de democratie’, zoals Christopher Lasch heeft beweerd?

Dit boek heeft ten doel ons te helpen bij het herkennen van en omgaan met populisme. Dat doet het op drie manieren. Ten eerste wil ik uiteenzetten welk type politicus een populist genoemd kan worden. Ik betoog dat het een noodzakelijke maar geen afdoende voorwaarde is dat iemand de elites bekritiseert om een populist te mogen heten. Anders is iedereen met kritiek op de status-quo in bijvoorbeeld Griekenland, Italië of de Verenigde Staten per definitie een populist – en wat je verder ook mag vinden van Syriza, de rebelse MoVimento 5 Stelle (Vijfsterrenbeweging) van Beppe Grillo of zelfs van Bernie Sanders, het valt moeilijk te ontkennen dat hun aanvallen op de elites vaak hout snijden. Ook zou vrijwel elke presidentskandidaat in de Verenigde Staten een populist moeten heten als populisme louter bestond uit het bekritiseren van de bestaande elites: ze voeren immers allemaal campagne ‘tegen Washington’.

Behalve anti-elitair, zijn populisten altijd antipluralistisch. Populisten beweren dat zij, en alleen zij, het volk vertegenwoordigen. Neem de Turkse president Recep Tayyip Erdoğan, die tijdens een partijcongres zijn talrijke binnenlandse criticasters tartte met de uitspraak: ‘Wij zijn het volk! Wie zijn jullie?’ Hij wist natuurlijk best dat zijn tegenstanders ook Turken waren. De claim op exclusieve vertegenwoordiging is niet empirisch maar altijd uitgesproken moreel van aard. Op campagne schilderen populisten hun politieke tegenstanders af als leden van de immorele, corrupte elite; als ze aan de macht zijn gekomen, erkennen ze niet eens het bestaansrecht van de oppositie. De populistische logica impliceert ook dat wie de populistische partijen niet steunt, niet echt behoort tot het volk – dat steeds als rechtschapen en moreel zuiver wordt voorgesteld. Simpel gezegd, beweren populisten niet: ‘Wij zijn de 99 procent.’ Ze impliceren eerder: ‘Wij zijn de 100 procent.’ (pagina 16-17)

Youtube - Jan-Werner Müller & Torsten Jansen - POPULISM - The Art of Conversation  (1:00:41)



Terug naar Overzicht alle titels

Ferdinand Grapperhaus

Rafels aan de rechtsstaat
Prometheus 2017, 128 pagina's - € 16,99

Wikipedia: Ferdinand Grapperhaus (1959)

Korte beschrijving
Volgens de Fragile States Index Score is Nederland een van de stabielste landen ter wereld. Toch lijkt het of de Nederlandse samenleving ontwricht raakt. Maatschappelijke verbanden vallen uit elkaar. Verschillen tussen bevolkingsgroepen worden groter. Kansen worden steeds minder gelijk verdeeld. De politiek versplintert. De auteur beschrijft een korte zoektocht die onder meer langs Montesquieu, het Nieuwe Testament en Paaseiland voert. Hij signaleert groeiende ongelijkheid en verlies van legitimiteit door de overheid. Vervolgens beantwoordt hij de vraag op welke manier er nog een toekomst is voor de Nederlandse rechtsstaat en samenleving. De charme van het boek is dat de auteur op heldere, beknopte en op vrij normatieve wijze zijn ideeën schetst over hoe Nederland in brede zin toekomstbestendig moet blijven. Politici moeten meer uitgaan van een visie op het geheel dan van one issue-punten. Met als doel een rechtvaardige samenleving voor iedereen. Een kort literatuuroverzicht is bijgevoegd. Een lezenswaardig boek om de eigen ervaringen en gedachten aan te scherpen.

Tekst op website uitgever
Volgens de Fragile States Index Score is Nederland een van de stabielste landen ter wereld. Toch lijkt het of de Nederlandse samenleving ontwricht raakt. Maatschappelijke verbanden vallen uit elkaar. Verschillen tussen bevolkingsgroepen worden groter. Kansen worden steeds minder gelijk verdeeld. De politiek versplintert.
Na een zoektocht die onder meer langs Montesquieu, het Nieuwe Testament en Paaseiland voert, beantwoordt Ferdinand Grapperhaus de vraag of er nog een toekomst is voor de Nederlandse rechtsstaat en samenleving.

Ferdinand Grapperhaus (1959) is advocaat in Amsterdam en hoogleraar Europees arbeidsrecht in Maastricht. Hij schreef in 2013 Terug de polder in, en heeft een wekelijkse column in Het Financieele Dagblad.

Fragment uit 7 - De werkelijke ontwrichting
Het is opmerkelijk dat populistische bewegingen de onvrede die ze opwekken niet omzetten in de klinkende munt van ene nieuwe richting. Er zijn voldoende bewijzen dat de middenklasse en onderklasse achterblijven bij de hogere segmenten van de maatschappij: daar zouden voor een populistische beweging flinke kansen moeten liggen. Dan zou die beweging zich moeten richten op de verheffing van de achterban, door middel van opleiding, gezondheid, welvaart en in het algemeen een goed toekomstperspectief.
  Het opvallend contraproductieve van populisten is dat ze, als echte middeleeuwers bij een heksenjacht, geen perspectief presenteren, maar immigranten, asielzoekers, vreemdelingen zonder aanzien des persoons de schuld geven. In hun ijver om mensen met een bepaalde achtergrond te verketteren maken ze bovendien geen onderscheid tussen echt gevaarlijke, terroristische fundamentalisten en gewone moslims - waarmee ze uiteindelijk ook de door hen zo gewenst 'veiligheid' louter compromitteren. Ook vallen ze, zoals ik eerder aangaf, de instituties aan die voor werk, welvaart en vrede hebben gezorgd, waarmee ze de belangen van de midden- en onderklasse op het spel zetten. Opmerkelijk is bovendien dat anderen, niet-populisten, ondertussen wel een plan hebben. Daardoor snijden de kiezers die op populisten stemmen zichzelf steeds meer de pas af naar een beter perspectief. In elk geval missen ze de kans om mee te beslissen. Terwijl populisten vasthouden aan retroactieve stilstand, maken de ontwikkelingen met betrekking tot wereldeconomie, bevolkingssamenstelling, technologie en milieu coherent en consistent op de toekomstgericht beleid onvermijdelijk. Een stem voor het populisme veroorzaakt alleen een emmer achter de boot; het populisme levert niet de gewenste terugkeer op naar een bijna mythische goeie ouwe tijd, die hoe dan ook geostrategisch en technologisch niet meer terug te halen is. (pagina 106-107)

Begin artikel in het FD
Ferdinand Grapperhaus behoort onmiskenbaar tot de Nederlandse elite. Een vooraanstaande advocaat en hoogleraar, bestuursvoorzitter van het prestigieuze advocatenkantoor Allen & Overy en tot nog niet zo lang geleden kroonlid van de SER. Toch schreef hij een boek waarin hij fel stelling neemt tegen de groeiende ongelijkheid, voedingsbodem voor het populisme.
  'Ik heb het goed, ik behoor tot de bovenlaag wat betreft opleiding, inkomen, vermogen en macht. Ik ben ook nog eens een witte man van boven de 50. Kan het nog erger? Maar mijn boek komt niet voort uit een soort beschaafde bezorgdheid over mijn eigen positie, maar uit ergernis dat we het in Nederland aan de ene kant zo goed hebben, maar dat er aan de ander kant zoveel onrust en onmin is.'
 Grapperhaus is CDA-lid, over hem wordt soms beweerd dat hij een rol zou kunnen spelen mocht het CDA weer tot een kabinet toetreden. Dat maakt zijn analyse, en de oplossingen die hij aandraagt, des te interessanter. Hij ontkent overigens dat Rafels aan de rechtsstaat uit politieke ambitie is geboren. 'Los van mijn ergernis is dit boek geschreven als therapeutische afleiding.' Hij scheef het boek deels tijdens het ziekbed van zijn vrouw, ze overleed eind vorig jaar.

Interview in het FD van zaterdag 18 februari 2017: 'Nederland is steeds minder een land van gelijke kansen en gelijke toegang'

Lees ook: Wat is populisme? van Jan-Werner Müller (uit 2017), Paniek in de polder : polytiek in tijden van populisme van Jos de Mul (2017), De nieuwe revolutionaire golf : waarom burgers zich van hun leiders afkeren van Rob de Wijk (2016), Voettocht naar het hart van het land : hoe sociaal en democratisch zijn we nog? van Jan Schuurman Hess (uit 2014), Pleidooi voor populisme : pamflet van David Van Reybrouck (uit 2008) of Onbehagen : nieuw licht op de beschaafde mens van Bas Heijne (september 2016)

Terug naar Overzicht alle titels

Armèn Hakhverdian & Wouter Schakel

Nepparlement? : een pleidooi voor politiek hokjesdenken?
Amsterdam University Press 2017, 184 pagina's -  € 19,95

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Wikipedia: Armèn Hakhverdian (19?) en Wouter Schakel (19?)

Korte beschrijving
Om meer over auteur Armen Hakhverdian te vernemen wordt op de achterflap verwezen naar: stukroodvlees.nl. Dat blijkt een blog te zijn van wetenschappers die politicologisch onderzoek onder de aandacht willen brengen van een breder publiek. Zij noemen zich 'Gigantische nerds die het leuk vinden om in onze vrije tijd over ons werk te schrijven'. En dat is precies de indruk die Hakhverdian en Schinkel met dit boek wekken: prima gedocumenteerd, maar hoogdravend en gelardeerd met academisch jargon. De auteurs bespeuren een vrijwel volledige afwezigheid van middelbaar en lager opgeleiden in onze belangrijkste vertegenwoordigende organen. Dat gemis aan afspiegeling beperkt zich niet alleen tot opleiding en inkomen, maar ook tot factoren als geslacht, etniciteit en leeftijd. Gestaafd door onderzoeksresultaten en andere waarnemingen bepleiten zij herziening van ons kiesstelsel. De steriliteit van de talloze tabellen, het regelmatige gemis aan nuance en de droge schrijfstijl maken het boek voor het grote publiek saai. Dat is jammer, want juist voor die groep potentiële lezers houden de schrijvers hun pleidooi.

Korte beschrijving op website uitgever
Vertegenwoordigen onze volksvertegenwoordigers wel echt het volk, of is — in de woorden van PVV-leider Geert Wilders — ons parlement een ‘nepparlement’? Geen enkele gekozen volksvertegenwoordiging ter wereld vormt een getrouwe demografische afspiegeling van het electoraat. Op heel veel punten — geslacht, leeftijd, inkomen, opleiding, etniciteit — wijken volksvertegenwoordigers af van de gemiddelde burger. Maar is dit eigenlijk wel een probleem?

Nepparlement? Een pleidooi voor politiek hokjesdenken? laat zien dat het gebrek aan afspiegeling belangrijke gevolgen heeft voor de kwaliteit van de vertegenwoordigende democratie in Nederland. Uitvoerig onderzoek onder Kamerleden, gemeenteraadsleden en burgers wijst op een politieke elite die op tal van belangrijke onderwerpen, van herverdeling tot immigratie, van Europese integratie tot misdaad, vooral hoger opgeleide, rijkere burgers vertegenwoordigt en mijlenver afstaat van andere groepen in de samenleving. De vanzelfsprekendheid waarmee een kleine sociaal-economische toplaag van de samenleving zich het ambt van volksvertegenwoordiger heeft toegeëigend, is drastisch toe aan herziening.

Fragment hoofdstuk 7. Hokjesdenken
We hebben in dit boek laten zien dat Nederlandse volksvertegenwoordigers een electoraal stuk grond braak laten liggen dat zich het beste laat omschrijven als economisch links en cultureel rechts. Deze ondervertegenwoordiging is het waarschijnlijke gevolg van de gebrekkige sociaal-economische gelijkenis tussen burgers en politici, en dan vooral Tweede Kamerleden, met name op het punt van opleidingsniveau. De opkomst van de SP in de jaren negentig en haar consolidatie in de jaren daarna heeft de oververtegenwoordiging van de voorkeuren van rijkere burgers op economische thema's niet kunnen stoppen, terwijl ondanks de opkomst van Pim Fortuyn en het deels overnemen van diens culturele agenda door andere partijen, de voorkeuren van volksvertegenwoordigers en electoraat op culturele thema's nog steeds behoorlijk uiteenlopen.
  Maar onze analyses met betrekking tot de landelijke politiek stamden uit 2006 en daarvoor. Zijn de resultaten dan niet achterhaald? Geert Wilders heeft sindsdien het stokje overgenomen van Fortuyn en in de tussentijd aanzienlijke electorale successen geboekt. Dankzij het gedogen van het kabinet Rutte-1 heeft hij zelfs directe invloed op het regeringsbeleid gehad. We hebben in hoofdstuk 2, met veel recenter enquêteonderzoek onder raadsleden, laten zien dat de aanwezigheid van lokale partijen, die gemiddeld genomen een gematigd rechts-populistisch profiel kennen en konden rekenen op de steun van meer dan een kwart van het electoraat, de ideologische aansluiting tussen kiezers en gekozen weliswaar vergroot, maar dat dit effect uiteindelijk behoorlijk beperkt is. De verwachting dat de PVV na de verkiezingen van 2017 met tien tot twintig procent van de Kamerzetels de verschillen tussen burgers en Kamerleden zal weten te overbruggen, lijkt ons dus ongegrond. (pagina 134-135)


Terug naar Overzicht alle titels

Elias Canetti

Massa en macht (vertaling Jenny Tuin)
Athenaeum, Polak & Van Gennep 2017 (heruitgave), 637 pagina's - € 39,99

Verscheen in 2022 in de Paradigma reeks.

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Massa und Macht (1960)

Klik hier voor de 2e herziene druk uit 1983.

Wikipedia: Elias Canetti (1905-1994) en Massa en macht

Korte beschrijving
Dit is een ongewijzigde heruitgave van het standaardwerk over de psychologie van de massa uit 1960. De Duitstalige auteur ontving in 1981 de Nobelprijs voor literatuur. Zijn diepte- en massapsychologische analyse gaat over het gedrag van mensen in groepsverband. In zijn breed uitwaaierende verhandeling verwijst hij onder meer naar de geschiedenis en de antropologie. Hij beschrijft het gedrag van mensen in uiteenlopende groepen, zoals hooligans, theaterpubliek, feesten, politieke manifestaties, demonstraties, stakingen, maar ook religieuze bijeenkomsten, openbare terechtstellingen en veldslagen. Het is een literaire reflectie op de negatieve aspecten van massagedrag en de rol van macht van de alleenheerser en zijn bevelen, zoals zich dat met name in de eerste helft van de twintigste eeuw heeft geopenbaard. Geen gemakkelijk boek, maar in het licht van de nieuwe zorgen over de kracht van massale bewegingen nog steeds een potentiële bijdrage aan het actuele politieke debat.

Korte beschrijving op website uitgever
Elias Canetti, die beroemd werd met Het Martyrium, schreef in een weergaloze stijl een wetenschappelijk hoofdwerk dat ook buiten de wetenschap iconisch werd. Het geeft in bijzonder beeldende taal en met vele voorbeelden een diepte- en massapsychologische analyse van groepsvorming. Canetti toont hoe uit een schijnbaar heterogene groep mensen één nieuw en onheilspellend brullend wezen kan ontstaan.


Wat is de wil tot macht? Hoe beheers je massa’s? Canetti’s beschouwingen over grote gevolgen van massaliteit in het verleden en onverminderde massavorming, overal waar mensen samenleven, maken Massa en macht tot een standaardwerk. Naast een boeiend caleidoscopisch beeld van het verschijnsel macht is het óók een pleidooi voor het individu.

Fragment uit Hezemassa's 
De hetzemassa vormt zich met het oog op een snel bereikbaar doel. Dit is haar bekend en nauwkeurig omlijnd, het is ook dichtbij. Ze is op doden uit, en ze weet wie ze wil doden. Met een ongeëvenaarde vastberadenheid gaat ze op dit doel af; het is onmogelijk haar daaromtrent te misleiden. Om zo'n massa in het leven te roepen is het genoeg dat dit doel bekend wordt gemaakt, dat het bericht verspreid wordt wie gedood moet worden. De concentratie op het doden is er een van bijzondere aard en wat intensiteit betreft door geen enkele andere te overtreffen. Ieder wil er deel aan hebben, ieder slaat toe. Om zijn slag te kunnen toebrengen, dringt iedereen tot zo dicht mogelijk bij het slachtoffer. Als hij het zelf niet kan treffen, wil hij zien hoe het door anderen getroffen wordt. Alle armen komen als uit een en hetzelfde schepsel. Maar de armen die raken hebben meer waarde en gewicht. Het doel is alles. het slachtoffer is het doel, maar het is ook het punt van de grootste dichtheid: het verenigt de handelingen van allen in zich. Doel en dichtheid vallen samen.
  Een belangrijke reden voor het snelle aangroeien van de hetzemassa is de ongevaarlijkheid van de handeling. Er is geen enkel gevaar aan verbonden, want de superioriteit aan de kant van de massa is enorm. Het slachtoffer kan hun niets doen. Het vlucht of is vastgebonden. Het kan niet toeslaan; in zijn weerloosheid is het alleen nog maar slachtoffer. Het is bovendien voor zijn ondergang vrijgegeven. Zijn lot is bezegeld, voor zijn dood heeft niemand een sanctie te vrezen. De vrijgegeven moord neemt de plaats in van alle moorden die men zich moet ontzeggen, voor de uitvoering waarvan men zware straffen te duchten zou hebben. Een ongevaarlijke, toegestane, aanbevolen en met vele anderen gedeelde moord is voor verreweg het grootste deel der mensen onweerstaanbaar. Hierbij moet gezegd worden dat de doodsdreiging, waaronder alle mensen zelf staan en die onder velerlei camouflages altijd werkzaam is, ook als ze niet onophoudelijk onder ogen wordt gezien, een afwenteling van de dood op anderen tot een behoefte maakt. De vorming van hetzemassa's komt aan deze behoefte tegemoet. (p. 59-60)

Artikel van Albert de Booij over Massa en Macht

Terug naar Overzicht alle titels