Erich Fromm

De angst voor vrijheid : de vlucht in autoritarisme, destructivisme, conformisme
Bijleveld 1999, 270 pagina's - € 19,50

Oorspronkelijke titel: Escape from freedom (1941)

Wikipedia: Erich Fromm (1900-1980)

Korte beschrijving
De actualiteit van 'De angst voor vrijheid' van de maatschappelijk filosoof Erich Fromm (1900-1980) was bij het verschijnen ervan in 1941 maar al te duidelijk: fascisme, nazisme en stalinisme hadden de westerse wereld in hun totalitaire greep. De ontwikkeling naar steeds meer vrijheid voor de mens was drastisch en bruut gestuit, en zeker niet alleen onder dwang. Er heerste immers ook een hang naar autoritarisme en conformisme. Anno nu oefenen deze, samen met populisme en fundamentalisme op velen nog steeds en opnieuw grote aantrekkingskracht uit. Fromm verkent in zijn verrassend helder geschreven, maatschappelijk-filosofische klassiek geworden werk deze menselijke paradox: drang naar en vlucht voor vrijheid. Een dus (helaas) wederom maar al te actuele uitgave.

Fragment uit VII - Vrijheid en democratie
Wij kunnen aan deze nieuwe orde de naam 'democratisch socialisme' geven, al doet de naam er weinig toe. Waarop het aankomt, is dat wij een rationeel economisch systeem opbouwen dat de doeleinden van het volk dient. Heden ten dage bezit de grote meerderheid van het gehele volk niet alleen geen enkele controle op de totaliteit van de economische machine, bovendien heeft ze weinig kans om in de arbeid die men verricht echt initiatief en spontaniteit te ontwikkelen. Men is 'werknemer' en er wordt niets meer verlangd dan dat men doet wat bevolen wordt. Alleen in een maatschappij, waarin de hele natie de economische en sociale krachten op rationele wijze onder controle weet te houden, kan het individu in de verantwoordelijkheid delen en zijn creativiteit bij zijn werk benutten.
  Waar het om gaat, is dat het individu de gelegenheid tot echt handelen terugkrijgt, dat de doeleinden van samenleving en individu niet slechts ideologisch maar ook in werkelijkheid samenvallen, en dat de mens de inspanning en zijn rede actief in de arbeid die hij verricht kan toepassen als iets waarvoor hij zich verantwoordelijk voelt omdat het een zin en een doel heeft in het licht van zijn menselijke bestemming. Wij dienen kortom de manipulatie van mensen te vervangen door een doeltreffende en intelligente samenwerking en door het beginsel van 'de regering van het volk, voor het volk' uit te breiden van alleen het formele politieke terrein tot dat van de economische structuur als geheel.
  De vraag in hoeverre een economisch en politiek systeem de zaak van de menselijke vrijheid bevordert, kan niet alleen in politieke en economische termen worden beantwoord. Het enige criterium voor de verwerkelijking van vrijheid is of het individu wel of niet daadwerkelijk deelneemt aan het bepalen van zijn eigen leven en dat van de samenleving, en dat dit dan niet alleen door de formele daad van het stemmen, maar in zijn dagelijkse bezigheden, in zijn werk en in zijn verhoudingen tot anderen.
  Als de moderne politieke democratie zich beperkt tot het zuiver politieke gebied, dan kan zij de gevolgen van de economische onbeduidendheid van de gemiddelde mens onvoldoende tenietdoen. Maar ook uitsluitend economische opvattingen, zoals de socialisatie van productiemiddelen, zijn onvoldoende. Hierbij denk ik niet zozeer aan het bedrieglijk gebruik van het woord socialisme zoals die uit overwegingen van louter tactiek bij het nationaalsocialisme het geval was, maar aan de Sovjet-Unie, alwaar socialisme een volstrekt misleidend woord geworden is. Want hoewel hier de socialisatie van de productiemiddelen heeft plaatsgevonden, wordt de grote massa der bevolking in feite geheel en al gemanipuleerd en onderdrukt door een machtige bureaucratie; dit verhindert noodzakelijkerwijs de ontplooiing van vrijheid en individualisme, ook al zou theoretisch gesproken gezien het regeringstoezicht de economische belangen van de meerderheid der bevolking doeltreffend behartigen. (pagina 235-236)

Terug naar Overzicht alle titels