Wereldbibliotheek 2006, 415 pagina's - € 29,95
Oorspronkelijke titel: Das Handwerk der Freiheit (2001)
Wikipedia: Peter Bieri (1944-2023)
Korte beschrijving
Lees ook: Is er een absolute vrijheid van de wil of heeft de mens nauwelijks of geen speelruimte? Om die tegenstelling tussen wilsvrijheid en determinisme draait deze studie van de Berlijnse (1944 in Zwitserland geboren) filosoof. Het boek is alleen al een verademing doordat Bieri zelf hardop denkt in plaats van eerst op te lepelen wat er sinds de oudheid over het onderwerp geschreven is. Bieri besteedt de nodige ruimte aan het doornemen van alle voors en tegens, en als analytisch filosoof besteedt hij veel aandacht aan het denken over vrijheid en de bijbehorende redeneringen. Maar de centrale vraag blijft: wat is er voor nodig om de 'auteur' van het eigen leven te zijn? Is kiezen misschien zelfs een vaardigheid die men kan verwerven? Met het begrip 'voorwaardelijke vrijheid' komt Bieri een eind. Hij vertelt soepel en in plaats van geleerde verwijzingen kiest hij voorbeelden uit de literatuur. Onder de naam Pascal Mercier schreef Bieri een grote roman over hetzelfde thema: 'Nachttrein naar Lissabon'
Eigenzinnigheid
Vrij zijn betekent eigenzinnig zijn. Het betekent dat je kunt onderscheiden tussen een wil die je door anderen is ingeprent en een wil waarin je eigen individualiteit en unieke karakter tot uitdrukking komen. Het zou hinderlijk zijn - hinderlijk voor ons vrijheidsgevoel - iemand tegen te komen die tot in de laatste vertakkingen dezelfde wil zou hebben als wij. Dat we dit hinderlijk zouden vinden, ligt ook wel aan het feit dat dubbelgangers hoe dan ook irritant zijn. We zijn niet graag iemands pendant. Maar een verdubbeling van onze wil zou extra onrustbarend zijn, omdat zoiets de vraag zou opwerpen of datgene wat wij steeds voor onze allereigenste, echte wil hielden, uiteindelijk toch slechts een exemplaar is van een wil die, omdat hij gereproduceerd kan worden, de schematische algemeenheid van een cliché bezit.
Je kunt op allerlei manieren eigenzinnig zijn: door wat je doet, door de wijze waarop je jezelf presenteert, door de bijzondere waardering die je aan dingen toekent. Maar er zijn twee varianten van eigenzinnigheid die extra veel met de vrije wil te maken hebben: de eigenzinnigheid van de fantasie en de eigenzinnigheid van het taalgebruik. Onze ervaringen zijn duizend keer talrijker dan uit onze biografie blijkt. Wie we zijn en hoe ons leven verloopt, heeft met deze verzwegen ervaringen minstens evenveel te maken als met onze daden. En de textuur van deze ervaringen wordt bepaald door de textuur van onze fantasieën, die alles wat we doen voortdurend parafraseren en aan onze daden een betekenis en dichtheid verlenen die alleen wijzelf kennen. Ook in deze producten van de fantasie komen vrijheid en onvrijheid tot uitdrukking. Ze kunnen ten prooi vallen aan het cliché en dus kitscherig zijn, en ze kunnen de uitdrukking zijn van ene eigenzinnigheid die er gene behoefte aan heeft zichzelf te bejubelen en daardoor haar echtheid op het spel te zetten. Wanneer de fantasie tot toegespitste uitdrukking van vrijheid wordt, gaat het om ene fantasie van eigen fabricaat en eigen stempel, die een rol speelt bij het proces van de toe-eigening van de wil.
Lees ook: Hoe willen wij leven? (2012) en Een manier van leven : over de vele vormen van menselijke waardigheid (uit 2015)
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen