Zo prikkelt u uw brein

José van der Sman
José van der Sman schrijft in Elsevier regelmatig over resultaten van wetenschappelijk onderzoek. Ze heeft het vaak over hersenonderzoek en wat mensen kunnen doen om 'beter' te worden. Op 23 februari 2013 verscheen het korte artikel Zo prikkelt u uw brein.
José van der Sman ontving al in 2003 van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen een oeuvreprijs voor haar journalistieke werk. Ze is als wetenschapsjournalist in staat kort en krachtig 'haar lezers' op een bepaald terrein bij te praten. En - nog belangrijker - om hen aan het denken te zetten. In dit artikel wordt kort ingegaan op haar stuk, de relevantie daarvan voor Lezers van Stavast, Openbare Bibliotheken en andere mensen die over hetzelfde onderwerp ook iets te melden hebben. Ze begint haar artikel als volgt:

Om uit de crisis te komen, moeten we innoveren. Maar hoe doe je dat? Door kennis en ervaring te paren aan nieuwsgierigheid, bevlogenheid en lef.

Om uit onze huidige crises (meervoud) te komen hebben we behoefte aan innovatie. Vernieuwing. Andere modellen. Inventiviteit.

Maar de vraag die zich opdringt bij ieder die wil bijdragen aan innovatie is natuurlijk: 'Hoe verzin ik iets nieuws?

Welnu, daarvoor is creativiteit nodig, een eigenschap die we vooral toedichten aan romanschrijvers, beeldend kunstenaars en componisten, maar niet zo snel bij onszelf vermoeden. Onterecht misschien, want als we kijken naar wat wetenschappelijk onderzoek heeft te zeggen over creativiteit, dan wordt al snel duidelijk dat wie uit zijn comfort zone durft te stappen, tot meer in staat is dan gedacht.

Eerst even de definitie van creativiteit. Iemand is, simpel gezegd, creatief als hij of zij in staat is iets te bedenken of te maken wat voorheen nog niet was bedacht of gemaakt. Dat kan een kunstwerk zijn, een boek, een muziekstuk, een nieuwe wetenschappelijke theorie, maar ook een stoel, een gerecht of een winkelformule. Creativiteit beperkt zich dus niet tot bepaalde domeinen. Het is natuurlijk wel prettig als de nieuwe vondst toepasbaar is.

José van der Sman noemt in haar artikel geen namen. Dus kunnen we alleen gissen naar welke wetenschappers ze verwijst. Twee namen komen bij bovenstaande zinnen meteen bovendrijven. Twee Lezers van Stavast-auteurs: sir Ken Robinson en Seth Godin

Sir Ken
Ken Robinson definieert creativiteit als: the process of having original ideas, that have value. Creativiteit is het proces waarin originele ideeën ontstaan, die zinvol zijn. Waarde hebben. Waardevol zijn. Of om een andere zin te gebruiken (niet van Robinson, maar gebruikt in een filmpje om 'de' MBA Oath te illustreren): create real value. Het doel van MBA-ers (zeg: directeuren) is om bij te dragen aan het proces om échte waarde te creëren. Slaagt zo'n baas daarin niet dan zou die meneer of mevrouw zich achter de oren behoren te krabben: "Waar ben ik mee bezig?!"
Helaas zijn dat soort bazen schaars. Maar er zijn uitzonderingen.

Marqt
Een voorbeeld van zo'n MBA-er is Quirijn Bolle (37 jaar oud), oprichter van Marqt. Die in het NRC van zaterdag 23 februari uitlegt waar zijn (kleine) supermarktketen voor staat. Kort gezegd: voor kwalitatieve producten, van het seizoen, uit de buurt, zonder hulpstoffen , geen bio-industrie.

Vraag: Wat stemden uw ouders?

Quirijn Bolle: "Ik denk VVD. En zelf..."hij lacht, ... stem ik geen VVD. Ik geloof in liberalisme, maar we moeten onder ogen zien dat het systeem faalt. Iedereen weet dat er echte hervormingen nodig zijn en de politiek zou daar een plan voor moeten hebben: waar willen we over twintig jaar zijn? Dan weet je welke maatregelen je moet nemen. Dat plan is er niet. De maatregelen komen neer op blind snijden in een gekrompen taart die daarmee echt niet groter wordt."

Vraag: Moet die wel groter worden?

QB: "Hij moet kwalitatief groter worden. Maar waarom zou je dat aan de politiek overlaten? je kunt het ook zelf doen. In de hoop dat ik met Marqt een blueprint heb gemaakt van de supermarkt zoals die over twintig jaar zou kunnen zijn. En dan heb je een andere samenleving, waarin mensen die iets maken of produceren normaal betaald krijgen en waarin de winsten niet naar een kleine bovenlaag vloeien, die er vervolgens macht mee uitoefent. Nu is het voordelig om een machine die bediend wordt door twee technici vijfduizend broden per uur te laten uitspugen. Ik denk dat het voor de samenleving in alle opzichten beter is als je twee bakkers zeshonderd echte broden per dag laat bakken. Dan heb je een product dat met aandacht gemaakt is, dus waardevoller is, er waar meer werkgelegenheid uit voortkomt."

Vloeken in de economische kerk?
Dat doet Quirijn Bolle. Niet ten kost van alles de winst steeds maar blijven opschroeven. Nog meer rendement halen. Ten koste van werkgelegenheid én minder plezier in je werk voor de overblijvende werknemers. En trots op het feit dat je iets presteert. Maakt. Creëert. Voorspelling: dit interview én de daarin verwoorde levenshouding zal de komende jaren steeds nadrukkelijker op de agenda komen. Meer naarmate onze politici doorgaan op het jaren geleden ingeslagen traject om de samenleving als een bedrijf te runnen.

Een alternatief
José van der Sman heeft het in haar artikel níet over Quirijn Bolle. Noch over dit debat. Dat zal ook niet zo snel gebeuren, want Elsevier is hét blad dat in Nederland gelooft dat onze maatschappij wél als een onderneming zou moeten worden gerund. Met als ultiem doel: zo veel mogelijk rendement, met minimale inspanningen. En dat dit ten koste gaat van mensen die niet meekunnen. Soit.

Een beter alternatief
José van der Sman noemt niet sir Ken Robinson. Noch Seth Godin. Terwijl vooral de laatste onlangs een boek heeft uitgebracht dat bijna naadloos aansluit op haar artikel. Seth Godin is een Amerikaans marketeer die zich al jaren nadrukkelijk in het maatschappelijke debat manifesteert. Hij publiceert dagelijks een miniblog (gratis), schrijft veel boeken en houdt vaak toespraken. Kern van zijn verhaal is dat we in de 21e eeuw (de connected age) allemaal kunstenaar zullen moeten worden of zijn. Iedereen heeft in zijn visie kwaliteiten en zou daar binnen zijn werk iets mee moeten (gaan) doen. De tijd waarin je als werknemer veertig jaar bij een baas kon blijven 'hangen' en alleen dat te doen waarvoor je opdracht had gekregen is voorbij. Komt ook niet meer terug. In de meeste beroepen en banen zul je in de 21e eeuw doorlopend in staat moeten zijn om te vernieuwen, met verfrissende ideeën te komen. Dat is aan de ene kant heel vervelend (want brengt onzekerheid met zich mee, frustratie als het mislukt e.d.) maar levert aan de andere kant ook veel positiefs op.