Arjen Kleinherenbrink

Alles is een machine
Boom 2018, 275 pagina's - € 20,00

Arjen Kleinherenbrink (1984)

Korte beschrijving
In 2014 verscheen van de Duitse filosoof Markus Gabriel het boek 'Waarom de wereld niet bestaat'* waarin hij een nieuwe, dinggerichte filosofie ontwierp. Nu komt de jonge Nederlandse filosoof Kleinherenbrink met een verwante ontologie, waarin hij 'dingen' als machines opvat, die niet herleid kunnen worden tot hun externe relaties, maar een interne ordening hebben. Stapsgewijs neemt hij de lezer mee in zijn vreemde, speculatief-realistische ontologie. Hij laat zien welke aspecten (kern, oppervlak, kwaliteiten en essentie) machines hebben en hoe uit hun onderlinge verbanden de 'dingenzwerm' van onze leefwereld ontstaat. Voortbouwend op het werk van onder anderen Bergson, Deleuze, Serres en Latour beschrijft Kleinherenbrink een nieuw materialistisch wereldbeeld en geeft ook aan hoe dit raakt aan het denken over de mens. Ondanks dat voorbeelden ontleend zijn aan het leven van alledag, vermengd met een mild-ironische schrijfstijl, is dit een lastig boek. Origineel maar ook buitengewoon speculatief, waarbij je je af en toe afvraagt hoe serieus Kleinherenbrink zelf zijn ontologie neemt. Een van de originelere Nederlandstalige filosofieboeken van de afgelopen jaren, dat inspeelt op nieuwe trends in de filosofie.

Korte beschrijving op website uitgever
Arjen Kleinherenbrink deinst niet terug voor de Grote Vragen. In dit kraakhelder geschreven boek laat hij eens en voor altijd zien hoe onze realiteit écht in elkaar zit.

Reductionisme
Al eeuwenlang proberen filosofen, theologen en wetenschappers de veelheid aan dingen te rangschikken en organiseren om grip te krijgen op de werkelijkheid. Dat doen zij via een terugkerend patroon: telkens wordt één ding verheven tot ordeningsprincipe van veel of zelfs alle andere dingen. Deze entiteit geldt als reëel, terwijl alle andere objecten en gebeurtenissen secundair zijn. Beroemde voorbeelden zijn God, het Subject, de Markt en recenter Genen en het Brein. In Alles is een machine laat Arjen Kleinherenbrink overtuigend zien waarom dit reductionisme een foutieve en rampzalige denkwijze is.

Machinisme
Vervolgens presenteert Kleinherenbrink een alternatieve metafysica die de dingen centraal stelt. Daarmee breekt hij radicaal met een eeuwenoude filosofische traditie. In plaats van alles te reduceren tot één centraal mechanisme, beargumenteert hij dat ieder ding zelf een machine is: een actieve en zelfwerkzame kracht die niet te reduceren is tot iets anders. Alles is een machine zet deze gedachte systematisch uiteen, maar de resulterende metafysica is allesbehalve droge kost. De lezer zal merken dat zelfs de meest vertrouwde objecten stukken vreemder zijn dan we normaal denken. In deze meeslepende gedachteoefening verandert Kleinherenbrink onze kijk op de werkelijkheid.

Fragment uit Ongrijpbaar spul
Filosofie begint met het besef dat de werkelijkheid absurd is. We worden iedere dag wakker in een wereld vol oceanen, schoenzolen, orgasmes, vergaderingen, zilver, insecten, zendmasten en andere entiteiten die eigenlijk niets met elkaar te maken hebben. Bovendien vallen al die zaken uiteen in een onthutsende diversiteit aan types en schalen: gigantische sterren bestaan tegelijk met nederige zandkorrels, hypercomplexe mensen met doodsimpele amoebes, enzovoorts. Ten derde zijn al deze objecten vergankelijk. Ongeacht verschillen in levensduur zijn ze allemaal verwikkeld in een spel van ontstaan en vergaan. Desalniettemin maakt al dat spul toch deel uit van één en dezelfde realiteit. Er zijn nergens  stukken 'niets' die dingen van elkaar scheiden. Op de een of andere manier lijken impala's, websites, loempia's, emoties en Alpha Centauri dus bij elkaar te horen, maar hoe? Kennelijk zorgt iets voor hun onderlinge samenhang, maar wat? Voor de eerste filosofen waren de dingen zelf geen serieuze kandidaten voor die functie. Normale objecten leken te zwak, tijdelijk, lokaal en veranderlijk om te dienen als grond of lijm voor alles wat bestaat. Er moest daarom iets anders worden gevonden, iets wat de ultieme realiteit zou vormen waaraan de wereldse dingen hun bestaan konden ontlenen. Dat idee leidde tot een oorlogsverklaring aan de dingen, die tot op de dag van vandaag de filosofie domineert: (pagina 31)

Brainwash-radio: Filosoof Arjen Kleinherenbrink over het post-fact tijdperk (april 2017)

Terug naar Overzicht alle titels