Maand van de Filosofie / Lemniscaat 2021, 84 pagina's - € 4,99
Website Eva Meijer (1980)
Korte beschrijving
De kunstenares en filosofe Eva Meijer (1980) is de schrijfster van dit essay dat verschijnt ter gelegenheid van de Maand van de Filosofie, april 2021. Tijdens een bezoek aan Vlieland denkt zij over het Waddengebied en het unieke ecosysteem daarvan, dat aan alle kanten wordt bedreigd. Aan de hand van het gedachtegoed van schrijvers, filosofen en kunstenaars, maar ook naar aanleiding van haar persoonlijke geschiedenis die is verbonden met Vlieland, mijmert zij over uitstervende diersoorten en verdwijnende ecosystemen. Dat dieren en ook mensen verdwijnen, ligt in de loop der natuur, maar zij vraagt zich af wat daarvoor in de plaats komt en wat de mens er tegenover kan stellen. Een fraai thema dat aansluit bij de rest van haar oeuvre.
Tekst op website uitgever
‘Ik kan de zeepokken niet vinden.
Het is een warme zaterdagnamiddag in september, ik ben net aangekomen op het eiland en loop langs het water in de haven. Ik ben hier bijna twintig jaar niet geweest.’
De natuur verdwijnt. Diersoorten sterven uit, ecosystemen gaan eraan, de permafrost smelt, onze winters worden herfst. Maar wat is de natuur eigenlijk? En is het denken over een natuur die losstaat van de mens niet juist de oorzaak van veel van onze problemen, zoals de klimaatcrisis en de coronapandemie? In het essay ‘Vuurduin’ gaat Eva Meijer een week naar Vlieland. Het ecosysteem van de Wadden staat onder druk, maar er liggen ook delen van haar eigen geschiedenis op het eiland, tijd die nooit meer terugkomt. Met behulp van schrijvers, filosofen, kunstenaars en hond Doris gaat Meijer op zoek naar wat er nu precies verdwijnt en wat we ertegenover kunnen zetten.
Fragment uit 2. Dennen
Natuurcultuur
Dit essay schrijf ik voor de Maand van de Filosofie. Het moet gaan over de natuur die verdwijnt. Eerder schreef ik al dat ik weinig heb met de natuur. Natuur is een vaag begrip, ideologisch geladen, en het heeft de neiging bepaalde verschillen te verbloemen en andere juist te versterken.
Allereerst is het belangrijk om te begrijpen dat natuur en cultuur geen tegenstellingen zijn. Donna Haraway wijst in haar werk op de rol die lichamelijke microprocessen spelen in ons bestaan, zoals zich vermenigvuldigende bacteriën, zich al dan niet delende cellen, het eten dat we opnemen en het afval dat we uitscheiden. Die processen zijn het fundament van ons leven: we bestaan uit materie, dat we leven hebben we eraan te danken. Dat is biologisch, schrijft Haraway, maar biologische processen zijn tegelijkertijd ook door en door sociaal. We zijn altijd verbonden met anderen: zowel als materie (denk maar aan een virus) als in tal van symbolische relaties en processen (denk maar aan taal of sociale verhoudingen tussen groepen mensen). Ook die bepalen hoe onze leefwerelden en lichamen eruitzien en welke betekenis we daaraan toekennen.
De anderen tot wie we ons verhouden zijn niet alleen mensen maar ook andere dieren, planten en dingen. Het samenleven met honden heeft bijvoorbeeld de levens van mensen en honden veranderd. Haraway wijst er in The Companion Species Manifesto op dat honden actief deelnemen aan dit proces en dat de uitkomst ervan door mens en hond wordt bepaald.
Mensen kunnen individueel veranderen door te leven met een hond, maar ook onze cultuur is beïnvloed door de aanwezigheid van honden, en mensen zijn er zelfs genetisch door veranderd. Wanneer een hond en mens die van elkaar houden elkaar aankijken maken ze bijvoorbeeld het knuffelhormoon oxytocine aan, net als wanneer mensen die van elkaar houden elkaar aankijken.
Gedomesticeerde dieren maken dus deel uit van gedeelde culturen met mensen, die zij mede vormen. Maar ook de rest van de natuurlijke wereld bepaalt voor een deel hoe we leven en dus wie we zijn. Bomen maken zuurstof waardoor we kunnen ademhalen, er zijn schrijvers die betogen dat planten mensen gedomesticeerd hebben. De dingen hebben ook invloed, tot in onze lichamen. Het brein van taxichauffeurs verandert bijvoorbeeld door het navigeren door steden: de hoeveelheid grijze stof in de hippocampus, het deel van de hersenen dat betrokken is bij navigatie en geheugen, neemt toe naarmate ze langer hun beroep uitoefenen. Als twee taxichauffeurs een kind krijgen, geven ze dat door. En techniek beïnvloedt sociale relaties. het schijnt dat er sinds de invoering van navigatiesystemen in auto's minder echtscheidingen zijn. (pagina 32-33)
En een lange noot op pagina 28 over het begrip 'gewoon'
Normaal is niet alleen gewoon maar ook een standaard, die vaak ten koste gaat van zelf denken. Dit is geen nieuw fenomeen. Montaigne beschrijft dit in zijn Essays rond 1580 als volgt: 'Ik zou het mijn landgenoten graag vergeven dat zij alleen hun eigen zeden en gewoontes als voorbeeld en richtsnoer nemen voor wat volmaakt is; want het is een algemene fout, niet alleen van het gewone volk, maar van iedereen, niet verder te kijken dan het nest waarin je geboren bent. (...) Maar waar ik mij over beklaag is dat ze zó weinig zelfkritiek hebben dat ze zich door de heersende gebruiken volkomen laten inpakken en blindelings volgen wat op dit of dat moment in zwang is, en dat ze, al naar de mode verlangt, in staat zijn elke maand een andere zienswijze te verdedigen, ook als die lijnrecht ingaat tegen hun eerdere opvattingen.' Soms is dat komisch. 'Toen de baleinen van hun wambuis op de borst werd gedragen, bezwoeren ze bij hoog en laag dat hij daar op de juiste plaats zat; maar nu die, een paar jaar later, is afgezakt tot op hun dijen, drijven ze de spot met hun eerdere gewoonte en vinden die absurd en verwerpelijk,' schrijft Montaigne. Maar klakkeloos meebewegen met gewoontes kan ook erge consequenties hebben. Nertsen in kooien stoppen voor hun vacht is niet normaal (het fokken van dieren is al niet normaal en ze eten ook niet). Vluchtelingen laten verdrinken is niet normaal. Geld boven welzijn verkiezen is niet normaal. Het leven zelf is natuurlijk al niet normaal. Geboren worden niet en verliefd worden niet en doodgaan niet. We hebben gewoontes nodig om ons bestaan te structureren en het is pijnlijk en vermoeiend de wereld steeds opnieuw te zien. Maar toegeven aan de mal die er ligt is geen optie. Voor je het weet ben je iemand die je niet bent of niet kunt zijn, of dwing je dat af bij een ander.
Interview: ‘Zonder kritisch denken krijg je totalitarisme, Shell en de VVD’ (NRC 1 april 2021)
Lees ook: De soldaat was een dolfijn : over politieke dieren (2017) en De grenzen van mijn taal : een klein filosofisch onderzoek naar depressie 2019)
Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen