Lezers van Stavast en Overview

Op donderdag 5 september 2013 is het tweede seizoen van de Lezers van Stavast gestart. Dertig mensen waren 's avonds in de Osse bibliotheek aanwezig. Lezers van Stavast die zichzelf de opdracht hebben gegeven om gedurende veertig weken elke week een serieus boek te gaan lezen. Boeken die hen 'enig' inzicht geven in onze huidige tijd.  Ruim tweehonderd boeken staan op de lijst. Iedere Lezer van Stavast gaat andere boeken uit die lijst lezen, maar omdat ze over een verwant, breed thema gaan kunnen ze op de 4-wekelijkse bijeenkomsten (toch) met elkaar in debat gaan over de leesstof. Of over zaken die hen in de werkelijkheid opvielen en een relatie hebben met dat thema.

Een verhaal
Tijdens zo'n aftrapbijeenkomst dien je als organisator een verhaal  te vertellen, waardoor iedereen weet wat we gaan doen. Welke titels geselecteerd zijn. Welke thema's door de verschillende auteurs worden aangesneden. En, vooral dat, de deelnemers het gevoel krijgen dat het een doordacht geheel is. Het zijn niet zomaar enkele boeken die geselecteerd zijn. Integendeel. Ze gaan over thema's die deel uitmaken van een groter verhaal. Een verhaal waarvan je, mits je er oog voor hebt, dagelijks in de buitenwereld voorbeelden kunt vinden. Flarden informatie die passen in dat verhaal. Of niet; ook prima, want dat zijn evenzovele elementen voor het gesprek tijdens de bijeenkomsten. Dat grote thema ("verhaal") is dit seizoen Oefenen voor een andere tijd.

Check-momenten
Toevallig - nou ja, -dus niet! - kwamen de afgelopen dagen enkele zaken voorbij, die er perfect in passen.

Daan Roosegaarde
Het eerste moment - feitelijk het tweede (maar daarover meer, iets verderop) - was niet verrassend, als je  tenminste het interview met de laatste Zomergast van 2013 (Daan Roosegaarde) in Vrij Nederland (week 34) al had gelezen. Een jonge kunstenaar, ontwerper, 'vrijdenker' die maar al te duidelijk maakte dat hij op allerlei manieren, over de hele wereld aan 'het oefenen' is. Drie fragmenten sprongen er uit die ongewild over 'het oefenen' door mensen of de mensheid gaan. Hij begon met een filmpje van 14 jaar geleden waarin mensen op straat in allerlei toonaarden aangaven dat ze geen behoefte hadden aan een mobiele telefoon. Hilarisch als je het nu bekijkt en het toont aan dat mensen feitelijk altijd aan het oefenen zijn. Zich aanpassen aan veranderingen. Zich nauwelijks meer voor kunnen stellen dat ze 'normale' dingen ooit verafschuwden, afhielden, tegenhielden.

Ergens halverwege de avond zat een fragment uit een TED-optreden van de Franse ontwerper Philippe Starck. Waarin hij ons mensen neerzet als het resultaat van een ontzettend lang evolutionair proces. En dat het nogal aanmatigend is om als mens van nu te denken dat we NU op het hoogtepunt van de menselijke evolutie zitten. We are not the final man! Nee, hij pleit voor deemoed, en jezelf realiseren dat er nog veel meer veranderingen zullen komen. Die we ons nu niet kunnen voorstellen. Poetry, imagination. Net zoals - klein voorbeeld - de komst van het mobieltje. Of, recenter, dat we vijf jaar geleden nog nooit van een iPad hadden gehoord. Of we binnen dertig jaar het uploaden van ons brein naar een computer (zoals Ray Kurzweil voorspelt, weet en gelooft) wellicht 'gewoon' vinden.

Design and destiny (maart 2007) (17:11) (847.948 views 4/9/2013)

Overview
Maar het mooist fragment zat in de staart. Toen hij een flink deel uit een twintig  minuten durende 'clip' liet zien: Overview. Waarin astronauten die de aarde vanuit het heelal hebben gezien aan het woord worden gelaten over hun (Engels woord) awe. Ontzag voor de grootsheid van de aanblik van onze kleine, blauwe, levende, fragiele planeet. Gedachten komen dan vanzelf op over de belachelijkheid van landsgrenzen, gesteggel over futiliteiten. Het besef dat als onze planeet naar 'de kloten gaat', het met 'ons' is gedaan.
Zo'n soort film. Met veel talking heads, die daar opmerkingen over maken. En natuurlijk, beelden vanuit het heelal van onze aardbol. Ook wordt duidelijk gemaakt wat het woord OVERVIEW inhoudt. Vanuit een zeer hoge positie neerkijken op iets. Waardoor je iets kunt overzien, en op een bepaalde manier ook snapt hoe dat 'ding' in elkaar zit, werkt. Awe. Ontzag.

Earthrise
In het fragment werd ook gerept over Earthrise. Het moment dat vanuit de Apollo 8-capsule eind 1968 voor de eerste keer opnames van de aarde werden gemaakt. Op het moment dat de aarde opkwam boven de dorre maan. Dát moment was een historisch moment. Voor de eerste keer zag de mens(heid) vanuit een hoog punt (overview) zichzelf. Daan Roosegaarde merkte over dit fragment van alles op, maar niet dat een Nederlands wetenschapper in 2012 een belangrijk boek over dít moment heeft geschreven. Sterker, die dit moment schaart in een beroemd rijtje memorabele momenten, inzichten van de mensheid. Denk aan de ontdekking dat de aarde een bol is, die rond de zon draait, de mens het resultaat is van een lang evolutionair proces, we als mens gestuurd worden door ons onbewuste, tijd en ruimte relatief zijn of er zich op het allerkleinste niveau onbegrijpelijke kwantumprocessen afspelen.
Volgens deze Peter Westbroek (geoloog, 1937) was Earthrise het moment dat de mensheid voor de eerste keer kon zien dat de aarde prachtig maar tegelijk erg kwetsbaar in dat onmetelijke heelal 'ligt', en dat er op die schaal geen grenzen zijn. Alles (processen, land- en zeemassa's) samenhangt. En, dat betoogt hij verderop in zijn De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet, de aarde alles heeft voortgebracht, inclusief het leven. Earthrise was het moment dat de mensheid de aarde ontdekte!

Klik hier voor een artikel over dit fragment en de relatie met Peter Westbroek en Kishore Mahbubani. Twee Lezers van Stavast-auteurs. Klik hier voor een artikel over Bewonderen, verwonderen.

Het eerste moment, op zondag 1 september
Zoals hierboven werd aangegeven was het aantreden van Daan Rooseaarde als Zomergast het tweede moment dat je kon opveren: "hé, hier gaat het ook over 'ons' oefenen voor een andere tijd."
Die zondag startte Wim Brands op tv weer met zijn boekenrubriek. Twee keer maar liefst. Een 'normale' uitzending 's morgens  rond kwart over elf en 's avonds een nieuw format (over zes buitenlandse schrijvers).
Brands opende het nieuwe seizoen met een ijzersterke gast, en een zeer interessant boek. Hoogleraar Paul Frissen, die vaak neergezet wordt als een wetenschapper die veel invloed heeft op politici en beleidsmakers. Die veel schrijft over de manier waarop 'onze' regeerders om zouden moeten (of kunnen) gaan met een samenleving die doorlopend blijft veranderen.

Uit dit gesprek werd veel duidelijk, maar vooral dat politici weinig naar hem luisteren. Paul Frissen zat bij Wim Brands om over zijn pas uitgekomen De fatale staat : over de politiek noodzakelijke verzoening met tragiek te praten. Een boek waarin hij een pleidooi houdt om als regeerders vaker tegen burgers te zeggen dat sommige problemen NIET opgelost kunnen worden, dat niet alles maakbaar is. Nee, sterker: bij het leven hoort iets als noodlot, domme pech, tegenslag. Of om met Alain de Botton te spreken: Difficulties are only a sign that things are normal / Pain is to be expected / Mostly, we survive (uit: Ten virtues for the modern age).

Een prachtig, eloquent (dat woord raakt de manier waarop Frissen spreekt) betoog voor meer gezond verstand bij 'boven ons geplaatsten'. Ga niet mee in alle fuss die ontstaat als er weer een min of meer klein incident is, én er vervolgens om ACTIE, daadkracht wordt geschreeuwd. Nee, sta als een man (of vrouw) en geef ruiterlijk toe dat sommige problemen niet zijn op te lossen, of tegen zoveel kosten dat het ten koste gaat van zaken die veel belangrijker zijn.
Als in een warme zomer meer mensen verdrinken dan is daar helaas weinig aan te doen. En iedereen die meer zwemlessen wil hebben om onheil te voorkomen, wel: die gaat dat zelf maar regelen. Maar niet dé overheid. Paul Frissen heeft inmiddels ingestemd om in februari 2014 in Oss een spreekbeurt over dit boek in relatie tot Oefenen voor een andere tijd te komen geven.

Het vaatdoekjes-protocol
Het verhaal van Paul Frissen (dat door noodlot, pech, toeval af en toe vervelende dingen gebeuren, en dat het weinig zinvol is om als overheid steeds meer arrangementen in het leven te roepen om 'daar' iets aan of tegen te doen) (de maakbaarheid van de samenleving) is erg sterk. Iedereen kan in eigen omgeving voorbeelden vinden. Twee dagen later vertelde een collega dat haar man, verantwoordelijk voor hygiëne in een ziekenhuis, een inspecteur op bezoek kreeg. Die aan het einde van een redelijk succesvolle toer informeerde of er een vaatdoekjes-protocol was. "Wat?"
 "Een vaatdoekjes-protocol", merkte de goede man (of vrouw) op. Hoe wordt door de dames en heren op de afdelingen omgegaan met vieze doekjes? De ziekenhuisman merkte op dat 'zijn' dames al decennia lang gewend zijn om aan het begin van een nieuwe dienst alle gebruikte doekjes, handdoeken in een washand te gooien en te vervangen door schone. Gezond verstand!

"Nee", dat kon echt niet meer, anno 2013. Er moesten lijsten per afdeling komen waarop aangetekend zou worden wanneer, hoe, wie, wat enzovoorts. U kunt zelf wel vermoeden hoe dit proces zich verder zal ontwikkelen. Een controleur voor de ingevulde lijsten, sancties bij verkeerd invullen,  rechtszaken, een controleur die de vaatdoekjes-controleur gaat controleren. Humor, maar erg wrang en een perfecte illustratie van het boek van Paul Frissen en het boek Weten is meer dan weten (van Tobias Reijngoud).

Uruloog Tom Jansen
Op zaterdag 31 augustus werd uroloog Tom Jansen in het ED aan het woord gelaten over zijn prachtige vak. Maar hij was tóch gestopt.

Het is nog steeds een prachtig vak, maar toch ben ik blij dat ik gestopt ben. In de huidige cultuur kan ik niet meer werken. ()

Ik had er op het laatst echt genoeg van. Niet van de patiënten en het vak, maar al het gedoe eromheen. ()

Toen ik begon in het St. Anna Ziekenhuis werkten er twee urologen, twee secretaresses en een assistente. Nu zijn dat twee urologen, vijf secretaresses en drie assistentes. En dat met hetzelfde aantal patiënten. Het is echt waanzin.

Discussieer mee met het ED over het vrije marktdenken
Op woensdag 28 augustus 2013 startte de redactie van het ED een debat over het vrije marktdenken. En of het wel zo heilzaam is geweest dat de energievoorziening, telecommunicatie, medische zorg, openbaar vervoer en andere sectoren  door de overheid bloot gesteld zijn aan marktwerking.
Een teken aan de wand, zo'n debat. De aftrap werd gedaan door met emeritus hoogleraar economie (Nic Houben, TUE), die de opkomst van die golf bewust heeft meegemaakt, en daar nu zeer kritisch op terugkijkt. Klik hier voor zijn artikel (op 8-9-2013 stond het nóg online). Een citaat:

In Nederland is in het jongste decennium in de politiek een beweging ontstaan in de richting van het naar de markt brengen van zoveel mogelijk goederen en diensten. Hierbij worden negatieve externe effecten steeds minder in het oog gehouden of zelfs verzwegen. Die treden echter wel degelijk op en daar worden verschillende bevolkingsgroepen de dupe van. Ook blijkt dan dat de gehoopte efficiency-winsten niet worden behaald en het marktfalen aan de dag treedt. Echter, een eenmaal ingezette koers van marktwerking wordt niet gauw gewijzigd, omdat daarmee het geloof in de markt wordt aangetast en de voorvechters ervan zich als afvalligen gaan beschouwen.

Het fresco van de economie
Op vrijdag 6 september startte NRC Handelsblad met (zo op het oog) een nieuwe wekelijkse rubriek: de nieuwe economie. Een van de vele signalen dat overal in dit land van onderaf activiteiten opkomen. Als eerste werd ene Marga Hoek geïnterviewd. Directeur van De Groene Zaak, opgericht in 2009. Met op de website als motto: ondernemers voor een duurzame economie. Ondernemers die zich in willen zetten voor een snelle verduurzaming van de Nederlandse economie. Klik hier voor hun business principles.

Op zeker moment refereert ze aan Het laatste avondmaal van Leonardo da Vinci; een wereldberoemd fresco dat in 1978 na jaren zware verwaarlozing gedurende twintig jaar werd gerestaureerd.

Het fresco van onze economie ontbeert goede conservators. Sinds de industriële revolutie wordt de kern van de economie aangetast door roofbouw op de drie belangrijkste activa van onze economie: de aarde, de mens en het geld. Onze economie is een take, make, waste economie: we maken ongeremd gebruik van grondstoffen en fossiele energiebronnen, maken daar zo goedkoop mogelijk producten van en gooien die na gebruik weg. En dat hele systeem financieren we met geleend geld.

Dit systeem is niet houdbaar:

De diverse crises confronteren ons dagelijks met de gevolgen daarvan, in sociaal, financiële en ecologisch opzicht.

De nieuwe economie is ecologisch duurzaam: hernieuwbare energie en grondstoffen zoveel mogelijk in een gesloten kringloop hergebruiken.

Sociaal duurzaam betekent: geen banen scheppen die mensen van zichzelf vervreemden, maar alleen banen die hen in staat stellen zich maatschappelijk en economisch te ontwikkelen en volwaardig deel te nemen aan de economie.

Financieel duurzaam houdt in dat financiële waarde weer een reële afspiegeling van de werkelijke waarde wordt

De politiek komt op voor de ondernemers van gisteren, niet voor die van morgen. 

Zakendoen in de nieuwe economie : zeven vensters op succes is de titel van een boek dat Marga Hoek schreef en waarover ze in het artikel opmerkt:

De koplopers zien de kansen van het zakendoen in de nieuwe economie. Ik beschrijf nieuwe businessmodellen en presenteer talloze voorbeelden van ondernemers die de duurzaam gedreven economie nu al inhoud geven.

Marxisme volgens McKinsey
Door een goede, want opvallende kop wordt een krantenlezer gestuurd. En leest vervolgens een interview met ene Dominic Barton (never heard of), de topman van het internationaal actieve adviesbureau McKinsey. Die, zo blijkt al gauw, in de Verenigde Staten door sommigen weggezet wordt als 'marxist' en/of 'socialist'. Een interview in NRC Handelsblad van zaterdag 7 september 2013. Een artikel dat perfect past in de trend dat 'keurige' kranten en tijdschriften steeds vaker mensen vanuit het 'kapitalistische' systeem aan het woord laten die op hun manier binnen een bedrijf, instelling of organisatie 'aan het oefenen zijn'.
Waarom? Omdat deze toplui (en redacties) begrijpen dat the times they are a-changin'. Dat de eenvoudige modellen van pakweg de jaren negentig en begin van deze eeuw niet meer werken. Dat het er alle schijn van heeft dat bedrijven die willen overleven iets anders moeten gaan uitproberen. Deze Dominic Barton is er allerminst op uit het kapitalistische systeem onderuit te halen. Integendeel, hij wil het laten voortbestaan door met de tijdgeest mee te bewegen. Enkele citaten en houdt daarbij het jaarthema van 2012-2013 - Echte waarde(n) - steeds in het achterhoofd.

Het doel van ondernemen is niet alleen winst maken. Ondernemen heeft te maken met arbeid, kapitaal, grondstoffen - en die moet je inzetten om een betere wereld te maken. Overheden spelen daarbij een rol, maar het zijn uiteindelijk de ondernemers die de banen creëren. Het zijn ook de ondernemers die - daartoe aangespoord door hun klanten - zeggen: 'We gaan duurzaam produceren'. En het zijn de ondernemers die de nieuwe samenleving vormgeven. Kijk naar de invloed die Steve Jobs heeft gehad op de manier waarop wij nu werken en leven. Dat is toch ongelofelijk?

Ondernemers zijn aanzet. Maar het vertrouwen dat de samenleving in ze heeft, bevindt zich - onder andere door de bankencrisis van 2008 - op een dieptepunt.

Over een paar eeuwen zullen mensen volgens de McKinsey-topman terugkijken op het begin van de 21ste eeuw en het beschouwen als "een van de meest significante periodes van transformatie in het menselijk bestaan". 

We hebben berekend dat dat er tot het jaar 2015 ongeveer 200 miljoen banen wereldwijd oor (automatisering) zullen verdwijnen. () Er zullen nieuwe banen ontstaan. () En we hebben geen flauw idee van de nieuwe banen.

Tv-kijken
In Trouw werd op maandag 9 september 2013 teruggeblikt op een weekendje tv-kijken. Onder, alweer, de opvallende kop "Wat fijn toch: er is altijd wat te praten". Waarin beroepsstaarder Willem Pekelder stilstond bij het feit dat hij in dat weekend 11 (elf) praatprogramma's had geteld.
Ofwel om de 4,3 uur een pratend hoofd in onze huiskamer.
Maar dat is op zich geen nieuws. Er zijn té veel tv-zenders, die allemaal volgeplempt (sorry gepland) moeten worden met content, en praten is cheap. Iedereen heeft een mening, nietwaar Daan Roosegaarde! En de gemiddelde Nederlander heeft vier uur per dag over om tv te kijken, dus waarom geen elf talkshows. Gelukkig zijn er nog steeds kranten waarin voor lezers verslag wordt gedaan van opmerkelijke buiszaken. Een hele beroepsgroep - serieuze mensen - wordt te kijk gezet als oefenaars. Die (ook) maar wat uitproberen, amper weten hoe de werkelijkheid in elkaar zit.

Zo had 'DWDD' vrijdag (7 september) een boeiende discussie tussen economen. Waarom zagen ze de crisis niet aankomen, en hadden ze eigenlijk wel oplossingen? Het (voor mij) verbijsterende antwoord was dat economen niet verder vooruit kunnen kijken dan een weerman.

Nog een nieuw boek voor de lijst
Op maandag 9-9-2013 liet De Volkskrant een man aan het woord die neergezet wordt als nanopionier. Eric Drexler, die binnenkort naar Nederland komt voor een lezing én om zijn nieuwste boek te promoten: Ongekende overvloed : hoe een revolutie in nanotechnologie ons leven ingrijpend zal veranderen. Een boek dat in dezelfde lijn ligt als Abundance : the future is better than you think  (niet vertaald) van Peter Diamandis. Beide visionaire mannen die voorspellen dat we aan de vooravond staan van een wereld van overvloed. Maar, schaduwzijde, dat zal voor velen van ons wennen zijn en veel oefenen vergen. Enkele citaten:

Ik benadruk dat atomair precies produceren in principe zuinig, schoon en duurzaam is op een manier die maatschappelijk volkomen revolutionair kan blijken. Stel je voor dat je thuis een apparaat hebt dat een nieuwe telefoon voor je produceert, of een geneesmiddel. Nu download je muziek of een film. Ooit worden dat spullen - de nieuwste laptop - die ter plekke in een paar uur uit atomen en moleculen wordt geconstrueerd.

We leven nu in een ongekende informatievloed. Daar komt een ongekende spullenvloed bij. En een wereld die misschien niet alleen maar naar de afgrond beweegt.

Schaduwkanten?

O, zeker wel. Werkloosheid. Wapens on demand. Noem maar op. Mijn boek is een wake-upcall, een oproep om eindelijk serieus over nanoproductie na te denken. Zoals steenkool en de industriële revolutie landen groot maakten en andere vernietigden, kan dat nu weer het geval zijn. En niet per se dezelfde landen.

Moraal: Lezers van Stavast en overview
Dagelijks komen voorbeelden voorbij van mensen of instellingen die aan het oefenen zijn voor een andere tijd. Veel informatie. Meningen. Verwarrend. Tegenstrijdig. We leven in een complexe wereld. Die in een steeds sneller tempo verandert. En de snelheid neemt alleen maar toe. Als keurig burger kun je alleen maar proberen te volgen. Maar de kans is levensgroot dat je blijft hangen in de one liners, die dagelijks op allerlei manieren op je af komen. Als zelf hoogopgeleide, slimme mensen als economen aangeven dat ze eigenlijk ook maar 'wat doen' dan is het voor gewone mensen amper mogelijk een overview te krijgen.
Lezen van boeken helpt daarbij. Om dat 'overview' te noemen in de betekenis dat je 'alles' snapt is onzin en zeer aanmatigend, maar elke Lezer van Stavast zal tegen de zomer van 2014 kunnen opmerken dat hun inzicht in onze complexe, oefenende wereld enigszins is vergroot. Amen.

Hans van Duijnhoven

Homepage Achtergrondartikelen