Paul Frissen

De fatale staat : over de politiek noodzakelijke verzoening met tragiek
Van Gennep 2013, 294 pagina's - € 23,50

Wikipedia: Paul Frissen (1955)

Klik hier voor het interview op 1 september 2013 in Brands Boeken

Korte beschrijving
Paul Frissen staat bekend als een wat dwarse denker. In dit boek maakt hij zijn reputatie waar. Hij analyseert de politieke orde en de democratie vanuit de dubbele uitdaging van populisme en modernisme. Hij bepleit een meer esthetische benadering van de politiek. Dat moet dan in termen van stijl, vorm, ordening en constitutie. En daarbij is het onvermijdelijk dat we aanvaarden dat er pech, leed en risico zijn die niemand, ook de overheid niet, kan uitbannen. Niets doen is ook een keuze. Frissen schetst op belezen wijze en in beeldende bewoordingen zijn analyse van ons politieke stelsel. Hij verbindt verleden en heden met elkaar en concludeert dat de staat onmachtig is om menselijke problematieken op te lossen. Hij onderbouwt dit met veel verwijzingen naar andere schrijvers en een stellende eigen mening. Een boek als slijpsteen voor de politieke geest. Een uitgebreide literatuurlijst sluit het boek af.

Tekst op website VPRO Boeken
In het persoonlijk leven moeten we pech, leed en ramp verdragen, maar we kunnen ons steeds minder verzoenen met tragiek. We eisen bescherming tegen dergelijk ongemak en verlangen dat de staat hierbij optreedt. Politiek filosoof en bestuurskundige Paul Frissen stelt in De fatale staat dat de politiek zich moet presenteren als 'fatalistisch': 'de grenzen van de maakbaarheid moeten eerder als tragiek dan als de gevolgen van tekortschietende kennis en kunde worden opgevat'.

Deze zomer werd bekend dat de overheid een protocol heeft opgesteld voor gestrande 'levende grote walvisachtigen'. Een gevolg van bultrug Johannes, die eind vorig jaar landelijk nieuws werd toen hij bij Texel aanspoelde. Vorige week presenteerde de gemeente Amsterdam het plan om kinderen van 2,5 jaar naar school te sturen, omdat er in de stad relatief veel kinderen met een taalachterstand zijn. Om uitzonderingen te voorkomen worden straks alle kinderen verplicht vervroegd naar school gestuurd.

Tekortkomingen lijken we steeds minder te aanvaarden. Frissen: 'We maken plannen, protocollen, lijsten, toezichtsystemen en arrangementen omdat er kennelijk een diep geloof is, als we het aan het papier hebben toevertrouwd, als we de regels hebben gestold, dat we dan klaar zijn voor de ramp, het risico en het leed.' De geschiedenis herhaalt zich echter niet altijd, want dit soort tragiek doet zich vaak in nieuwe en andere gedaanten voor. Dus stapelen de maakbaarheidsinstrumenten zich op. 'En vergeefs,' zegt Frissen.

Onze verhouding tot fatalisme kent in de geschiedenis drie periodes. De Grieken wisten dat sommige zaken in het leven onafwendbaar waren. De grote wereldreligies vertellen ons dat we het noodlot moeten accepteren en dat de verlossing in het paradijs wacht. 'Met de komst van de moderniteit zijn we deze verlossing gaan zoeken in de oplossingen van de maakbaarheid', aldus Frissen. 'Die weerstand tegen leed, pech, risico en ongeluk, natuurlijk sterk gevoed door dat maakbaarheidsgeloof dat wij moderne mensen hebben, heeft er inmiddels toe geleid dat in allerlei domeinen van het leven, ook privédomeinen, de overheid met toezichtsystemen, met controlesystemen, met preventieve systemen, met repressieve systemen enorm aan het optreden is.'

Volgens Frissen berust het fatalisme op een besef van de tragiek van de wereld die onvermijdelijk en onoplosbaar is. In politieke zin behoedt fatalisme ons voor de totalitaire verleiding. Minder maakbaarheidsinstrumenten inzetten dus. Frissen: 'Niets doen is altijd een optie. Sterker nog, niets doen is vele malen ingewikkelder dan er wel iets aan doen. Je overal mee bemoeien is het makkelijkste dat er is. Wetende dat er ook vele dingen zullen gebeuren die je niet gaan bevallen.'

Fragment uit hoofdstuk 9. Tragiek aanvaard
Niets doen is zeker een keuze. Als de staat en zijn politieke machthebbers maar willen aanvaarden dat de pluraliteit in de samenleving per definitie leidt tot tekortkomingen en onvolkomenheden, dan weten ze dat alle pogingen tot beheersing van deze pluraliteit tragisch zijn: alleen al de reflexiviteit zorgt daarvoor. Niets doen valt te prefereren boven interveniëren, al was het maar uit bezorgdheid over de ongewenste en schadelijke gevolgen van deze interventies. En die treden met een hardnekkige zekerheid op, zo weten we van Merton, hoezeer ons handelen ook goedbedoelde intenties heeft. En van Lindblom hebben we geleerd dat sturing niet alleen onvermijdelijk maar ook zeer gewenst incrementeel is: voortmodderen is heldhaftig en getuigt van moed omdat zo de negatieve implicaties van blauwdrukken en vooral blauwdrukhandelen te voorkomen zijn. (pagina 197)

Terug naar Overzicht alle titels