Pankaj Mishra

Tijd van woede : een geschiedenis van het heden
Atlas Contact 2017, 336 pagina's - € 27,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Age of anger : a history of the present (2017)

Wikipedia: Pankaj Mishra (1969) en zijn website

Korte beschrijving
Pankaj Mishra, geboren in India, woont en werkt nu in Londen. Hij schreef reeds vele romans en studies. In 'Tijd van woede' zijn de thema's de boosheid en woede in verscheidene landen en het optreden van extremistische groepen en twijfelachtige politici. Velen zien dit als een verschijnsel van deze tijd, maar Mishra betoogt dat er ook in het verleden gewelddadige acties tegen gevestigde machten plaatsvonden. De aandacht valt vooral op de negentiende en het begin van de twintigste eeuw. Een belangrijk gegeven is volgens hem dat de revoltes zich keren tegen de Verlichting en het hieruit voortkomende liberalisme en kapitalisme. Mishra staat kritisch tegenover het westerse gedachtegoed; een mentaliteitsverandering is nodig. Vele filosofen, letterkundigen en andere wetenschappers worden bij zijn beschouwingen betrokken. Het boek eindigt met een essayistische bibliografie en register. Gezien het hoge niveau is het boek slechts voor een zeer selecte groep lezers bestemd.

Korte tekst op website uitgever
Het lijkt soms alsof de mens genoeg heeft van rust en vrede. Kwaadaardige politici spelen in op angst bij een deel van de bevolking. De mensen reageren erop met keuzes die irrationeel lijken, en levensgevaarlijk zijn: zoals voor een Brexit, voor presidentskandidaat Donald Trump, of voor het idee om ‘de grenzen’ dicht te gooien.
Angst en woede vormen de drijfveer, destructiedrift en negativisme zijn het gevolg. Ze dreigen onze maatschappij te ontwrichten. En de vraag is: hoe is het mogelijk? Pankaj Mishra beschrijft in Tijd van woede op een beknopte en briljante manier de geschiedenis van woede als politieke drijfveer. Met verrassende historische parallellen laat hij zien dat deze tijd niet uniek is: ook het begin van de twintigste eeuw was vol van destructiedrift, nationalisme en terrorisme. Dat is geen geruststellende gedachte en Tijd van woede is dan ook een alarmerend boek: er zal een mentaliteitsverandering nodig zijn om onze vrijheid, welvaart en stabiliteit te behouden.

Fragment uit de Epiloog
Zelfs in hoogontwikkelde landen vertonen de instorting van de arbeidsmarkt, de eromheen gebouwde solidariteitsstelsels en de groei van de informele economie meer dan een oppervlakkige overeenkomst met de arbeidsomstandigheden in het Europa van de negentiende eeuw die zo'n vruchtbare bodem vormden voor revolutionairen, anarchisten en terroristen. Marx vond loonslavernij, omdat die ongewis en onpersoonlijk was, erger dan lijfeigenschap; maar tegenwoordig is baangarantie in één branche, laat staan in één bedrijf, steeds zeldzamer. Ad-hocwerk wordt steeds normaler. Vele jonge mensen werken parttime, studeren en weken naast elkaar of reizen steeds verder om werk te krijgen, als ze het al kunnen krijgen.
  Deze grote aantallen leden van het precariaat weten dat er niet zoiets bestaat als een gelijk speelveld. Ze delen het vermoeden dat eerst vooral werd gekoesterd door paranoïde samenzweringstheoretici, dat hun eigen politieke elite de vijand van de vrijheid is, en niet haar beschermheer. De grote minachting die deze groep in Amerika heeft voor Barack Obama en Hillary Clinton gaat verder dan louter misogyn verzet tegen de verworvenheden van het feminisme en verborgen haat jegens minderheden; ze geeft blijk van van ernstig afgenomen respect voor het politieke proces zelf.
  Dat de elite er niet in slaagt met een overtuigend antwoord te komen maakt hun vrees alleen maar begrijpelijker. Vandaar dat witte nationalisten in de Verenigde Staten zullen zeggen dat ze hun leven weer in eigen hand nemen, dat ze hun vrijheden in ere zullen herstellen. Ondanks de stuitend xenofobe aspecten van hun bombastische taal sluit hun anti-elitaire zaak heel goed aan bij de onderbuikgevoelens van de meute. Trump en zijn aanhangers in het rijkste land ter wereld zijn net zozeer een dramatisch symptoom van een algehele legitimiteitscrisis als de terroristen die massageweld beramen of ertoe aanzetten door zich te bedienen van de middelen van de wereldwijde integratie.
  De aantrekkingskracht van officiële en informele afscheiding - de mogelijkheid grofweg, tot grotere controle over je eigen leven - is toegenomen van Catalonië, Schotland en Engeland tot Hongkong en gaat veel verder dan de handige separatistische elites met hun meervoudige burgerschap en buitenlandse bankrekeningen. Steeds meer mensen ervaren de kloof tussen de lichtzinnige beloften van individuele vrijheid en soevereiniteit en het onvermogen van hun politieke en economische orde om ze te realiseren. (pagina 297-298)

Enkele citaten uit een interview
Vraag: Ook het westerse populisme komt volgens u voort uit wrok
PM: Je ziet in alle westerse landen een opleving van nationalisme. Een herontdekking van een denkbeeldig verleden, toen de wereld nog vertrouwd en heel was, toen er geen vreemdelingen waren. Maar dat is een sprookje, een op zich natuurlijke reactie op een tijd van snelle en duizelingwekkende veranderingen. Mensen willen terug naar een wereld waarin het leven nog goed was. Door iedereen uit te sluiten die hun leven verpest: immigranten die ineens mensen opblazen, of Brusselse bureaucraten die hun land lijken te hebben overgenomen. Het is verlangen naar een voorbije tijd.  ()

Vraag: Volgens u komen de nieuwe generaties (in India) eigenlijk te laat
PM: Ja, om politieke maar vooral ecologische redenen. De wereld heeft eenvoudig niet genoeg middelen om al die miljarden jonge Aziaten en Afrikanen dezelfde welvaart te bieden als Europeanen en Amerikanen nu genieten. Maar dat is wel waar ze allemaal van dromen. Toen ik in India opgroeide in de jaren zeventig had ik gene idee hoe mensen in het Westen leefden; we hadden gene telefoon, geen tv, geen film. Europa was zo ver weg. dat ik niet eens zeker was of het wel bestond. Tegenwoordig kun je in een sloppenwijk in Bangladesh wonen en dromen van het leven in Manhattan. Zonder het geld om er ooit te komen.

Vraag: Wat gebeurt er als die miljarden jongeren dat ontdekken?
PM: De chaos van nu is het eerste symptoom van het besef dat die miljarden er nooit zullen komen. Er is een intuïtie bij velen dat de wereld tegen hen is, een samenzwering tegen hun diepe hoop en verwachtingen. Het geweld dat we overal zien is een uitdrukking van dat dagende inzicht. En dat leidt soms al tot de conclusie: laten we de zaak gewoon opblazen. Een nihilistisch verlangen om het systeem te slopen dat jou waardigheid en toekomst onthoudt. Dat is waar ik me het meest zorgen over maak: al die onvervulbare verlangens.

We hebben veel meer alarmisme nodig (De Volkskrant, zaterdag 15 april 2017)

Interview: Pankaj Mishra: ‘Frustratie en politiek verzet ontstaan als mensen het gevoel krijgen dat er méér in hun leven zit’ (MO - Mondiaal Nieuws, april 2017)

Youtube - The Age of Anger | Pankaj Mishra | RSA Replay



Terug naar Overzicht alle titels