Auke van der Woud 5

Het landschap, de mensen : Nederland 1850-1940
Prometheus 2020, 445 pagina's  -  € 29,99

Wikipedia: Auke van der Woud (1947)

Korte beschrijving
'Het landschap, de mensen' gaat niet over het tempo waarin Nederland werd volgebouwd, maar het boek gaat over de manier van denken die ertoe heeft geleid. Dit boek trekt de lijnen die eerder werden uitgewerkt door de auteur in twee andere boeken 'Een nieuwe wereld' (2006)* en 'De nieuwe mens' (2015)** door naar het platteland. De moderne waarden en normen van de grote stad werden op het platteland verbreid en overgenomen; rationalisme, materialisme en nuttigheidsdenken veranderden het landschap en de mensen die er woonden. Het landschap werd tussen 1850 en 1940 ‘nuttig’ gemaakt. De auteur beschrijft aan de hand van talrijke historische bronnen hoe dat transformatieproces vorm heeft gekregen. Hij beschrijft dit op een volstrekt unieke manier. Productief denken en productief handelen werden bij het aanbreken van de twintigste eeuw langzaam maar zeker de nieuwe Nederlandse volksaard. Terwijl in 1833 in Nederland nog 900.000 hectare woeste grond was, is er in 1940 nog 270.00 hectare woeste grond. Nederland had een ander aanzien gekregen. Het boek is voorzien van zwart-witfoto's, eindnoten, een literatuuropgave en registers op personen en zaken..

Tekst op website uitgever
Na 1850 begon de campagne om het Nederlandse landschap te verbeteren. De onafzienbare heidevelden, zandverstuivingen en moerassen in Noord-Brabant, Gelderland, Overijssel, Drenthe en Friesland werden kleiner en in landbouwgrond veranderd. Na 1900 werden natte akkers en weilanden drooggemaakt, duizenden kilometer meanderende rivieren en beken werden rechtgetrokken. Rond 1940 werd geschreven dat het Nederlandse landschap mooier was geworden, ‘echt volgens ons eigen ideaal, alles netjes in laatjes en vakjes’. Het landschap was productiever gemaakt.

De mensen die er woonden en werkten hadden zich aangepast. De nieuwe rationele omgeving kon immers niet met bijgeloof en ouderwetse tradities worden bewerkt. Productiviteit vereiste gehoorzaamheid aan de moderne leefregels die vanuit de grote steden over het platteland werden verbreid: in efficiëntie geloven, weten dat tijd geld is. Dit rijk geïllustreerde boek vertelt hoe we het landschap leerden exploiteren. Het dichtbevolkte piepkleine Nederland, na Amerika uiteindelijk toch de grootste exporteur van landbouwproducten ter wereld.

Auke van der Woud (1947) studeerde kunstgeschiedenis en archeologie en was ruim twintig jaar in Amsterdam en Groningen hoogleraar architectuur- en stedenbouwgeschiedenis. Hij voelt zich als schrijver cultuurhistoricus.

Hij publiceerde onder meer Het lege land. De ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (1987), Waarheid en karakter. Het debat over de bouwkunst 1840-1900 (1997), Een nieuwe wereld (Libris Geschiedenis Prijs 2007), Koninkrijk vol sloppen (2010) en De nieuwe mens (2015).

Van der Woud ontving in 2007 voor Een nieuwe wereld de Libris Geschiedenis Prijs (toen nog Het Beste Geschiedenisboek geheten). Koninkrijk vol sloppen en De nieuwe mens werden beide genomineerd voor de Libris Geschiedenis Prijs.

In 2010 kreeg Van der Woud de Grote Rotterdam-Maaskantprijs voor zijn ‘excellente oeuvre dat het denken over de negentiende eeuw verdiept, (...) met een literaire stijl die men zelden in de wetenschap tegenkomt’.

Over Een nieuwe wereld:

‘Auke van der Woud schreef op een fenomenale wijze de geschiedenis van het veranderende Nederland, met de gedrevenheid van iemand die weten wil wat er werkelijk gebeurd is.’ - de Volkskrant

‘Van der Woud neemt de tijd voor zijn uiteenzettingen en overzichten, heeft oog voor detail en kleur, en blijft door zijn veelvuldig gebruik van contemporaine bronnen heel dicht bij de opvattingen en inzichten in de beschreven periode.’ - NRC Handelsblad

‘Van der Woud is een van onze beste historici. Een nieuwe wereld is een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in de invloed van techniek, bouwen en ruimtelijke ordening.’ - Louise O. Fresco

‘Van der Woud laat haarfijn zien hoe deze samenleving is ontstaan, en welke krachten daarin werkzaam zijn. Zijn boek is verplichte kost voor iedereen die zich wil mengen in het huidige debat over de “moderniteit”.’ - Historisch Nieuwsblad

Over Koninkrijk vol sloppen:

‘Van der Woud vertelt weer voorbeeldig, met schijnbaar gemak heen en weer springend tussen wetenschappelijke, culturele en politieke geschiedenis, en tussen getuigenissen en harde cijfers.’ – Vrij Nederland

Over De nieuwe mens:

‘Van der Wouds heldere stijl en vele originele voorbeelden maken De nieuwe mens tot een schitterend boek.’ – de Volkskrant *****

‘De echt grote verandering rond 1900: de zegetocht van het materialisme. Van der Wouds pleidooi overtuigt.’ – Trouw

‘Indrukwekkend.’ – NRC Handelsblad ●●●●●

‘Auke van der Woud, vanwege zijn onverwachte combinaties een van Nederlands spannendste historici.’ – De Groene Amsterdammer

Fragment uit 2. Woeste grond
Een boek over ruimtelijke verbetering van Nederland kan het beste met de woeste grond beginnen. Op de schaal van productiviteit is woeste grond immers het nulpunt, de chaos die kosmos moet worden. Rond 1930 had Nederland ondanks de vele ontginningen nog altijd zo veel woeste grond dat het zin had om die in vier soorten in te delen. Om er iets bruikbaars van te maken had elk van die vier types een specifieke aanpak nodig. De heide- en zandgronden vormden de eerste categorie, de zandverstuivingen en de duinen waren de tweede. Het derde type was hoogveen in ongerepte staat, wat vrijwel zeker betekende dat daar ook plassen moerassen werden aangetroffen. De vierde soort was het hoogveen waar turf was afgegraven en waar het terrein, de voedselarme dalgrond, weer aan de natuur was overgelaten. In de volgende hoofdstukken zullen de lotgevallen van deze vier soorten woeste grond worden gevolgd: de heidevelden, de zandgronden, de moerassen en de venen.

De woeste grond zoals die honderd, honderdvijftig jaar geleden bestond is inmiddels niet alleen uit het Nederlandse landschap verwijderd, maar ook uit het collectieve geheugen en het huidige taalgebruik. Woeste grond bestaat ook niet meer in de officiële stukken. Het Centrale Bureau voor de Statistiek gebruikt nu in de statistiek van het Nederlandse grondgebruik een heel neutrale term, 'open natuurlijk terrein'. Wilde natuur is vandaag de dag haar woestheid kwijt. Woeste grond is lief. In de negentiende eeuw en een groot deel van de twintigste eeuw was die grond doodarm, nu is wilde natuur onze grote rijkdom. Er worden kapitalen besteed om de terreinen, 'monumenten' of 'parken' genoemd, in stand te houden en hun prestaties te verbeteren. Het is ondenkbaar dat ze in landbouwgrond zouden moeten veranderen. (pagina 24)

Lees ook:
Het lege land : de ruimtelijke orde van Nederland 1798-1848 (uit 1987), 
Een nieuwe wereld : het ontstaan van het moderne Nederland (2006),
Koninkrijk vol sloppen : achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw (2010) en 
De nieuwe mens : de culturele revolutie in Nederland rond 1900 (2015)

Terug naar Overzicht alle titels