maandag 19 oktober 2020

De Amerikaanse verkiezingen van 2020


Back to normal?
Momenteel zitten we in de tweede corona-lockdown; en wie weet komt er nog een derde, of vierde. Maar straks, als die voorbij zijn, gaat alles weer door zoals het altijd was. Back to normal.

Al snel nadat ons leven medio maart 2020 voor een groot deel stilviel heb ik samen met collega Peter filmpjes gemaakt die gebaseerd zijn op een heel andere aanname. Deze corona-crisis DWINGT ons om serieus na te gaan denken over uiteenlopende zaken waar al ruim voor de corona-times iets mee aan de hand was. The time is now.


De corona-crisis heeft ons als het ware voor een kruispunt gezet; en straks moeten we een van die voor ons liggende wegen inslaan. Uiteraard kunnen we onze oude, vertrouwde weg vervolgen. Maar er zijn alternatieven. En daar valt om verschillende redenen van alles voor te zeggen.

Over die onderwerpen én alternatieve wegen zijn de laatste jaren honderden boeken geschreven. In die filmpjes én begeleidende artikelen werden dat soort schrijvers en die boeken naar voren gehaald. 

Nu we midden in de tweede lockdown zitten gaan we verder met het maken van dit soort filmpjes en artikelen. The time is now. En we beginnen met de Amerikaanse verkiezingen van 2020. Velen zien dinsdag 3 november 2020 als een cruciaal moment. Slaan de Amerikanen een nieuwe weg in; of blijft alles zoals het was? Zeker is dat er naar hen wordt gekeken.

Inleiding
Voor zover mij bekend was Robert D. Kaplan, een Amerikaanse schrijver, de eerste die in de  titel van een boek opnam dat hij zich zorgen maakte over zijn land, de Verenigde Staten. Voor hem waren er anderen die zich daar ook zorgen over maakten, maar hij nam die bezorgdheid op in de titel van een boek: Het einde van Amerika.  

In dit artikel worden ruim honderd boeken uit de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken over The States onder uw aandacht gebracht en in relatie gebracht met de aankomende verkiezingen op dinsdag 3 november 2020. 

Boeken waarin schrijvers ingaan op de staat waarin de VS zich bevindt. De kern daarvan is dat het geen pretty sight is. En alle retoriek - dat zij de grootste en de beste op aarde zijn - doet daar niets van af. En nu moeten de Amerikanen gaan stemmen.

“De belangrijkste verkiezingen, ooit!”, worden ze ook wel genoemd. Dat werd al vaker uitgeroepen. Maar de verkiezingen van 3 november 2020 zijn wel degelijk belangrijk. De kernvraag is of de Verenigde Staten als democratie zullen kunnen blijven bestaan.

Dat zijn grote woorden. Maar daar sta ik niet alleen in. Ik hoor en lees dit soort geluiden al vele jaren; en naarmate Donald Trump en de Republikeinen zich meer en meer profileren nam dit soort uitspraken alleen maar toe. Maar - spoiler alert - het ligt zeker niet alleen aan de Republikeinen. 

Er zijn vele ‘daders’ voor het feit dat er in dat land van alles mis is. De werkelijkheid is complex. Daarom verschijnen er ook zoveel boeken over dit land. Ook omdat het ondanks alles, nog steeds het belangrijkste land op aarde is. De vraag is alleen, hoe lang nog.

Something is happening here (uit: Ballad of a thin man van Bob Dylan uit 1965)


Eenentwintig boektitels
In 1999 verscheen Het einde van Amerika van schrijver/analist Robert D. Kaplan (1952). Die titel was voor alle duidelijkheid wel een bedenksel van de Nederlandse uitgever (An empire wilderness : travels into American future).

In 2005 sloot Barbara Ehrenreich (1941) zich bij dit 'verhaal' aan: De achterkant van de Amerikaanse droom.

In hetzelfde jaar publiceerde Jared Diamond (1937) een dikke pil over 'de hele wereld'. In Ondergang betoogt hij dat grote rijken en samenlevingen per definitie ooit ten einde moeten komen; dus waarom ook niet de Verenigde Staten van Amerika? 

Ondertitel: waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen?.

In 2007 kwam Al Gore (1948), de man die in 2001 geen president werd, met een boek dat achteraf redelijk visionair was. Maar naar zijn lessen uit De aanval op de redelijkheid werd amper geluisterd; en zeker niet gehandeld. 

Opmerkelijk is dat zijn eerste steen in de (mondiale) vijver - An inconvenient truth, Een ongemakkelijke waarheid - bijna vijftien jaar later, inmiddels door ieder redelijk denkend mens als een terechte wake up call wordt beschouwd. Alleen, wederom, hebben ‘we’ er evenmin naar gehandeld; beter: volstrekt onvoldoende.

Van Noam Chomsky (1928), een van de meest kritische Amerikaanse wetenschappers, verscheen in 2008: Mislukte Staten. Ondertitel: machtsmisbruik en de aanslag op de democratie.

In 2008 verscheen ook de vertaling van een boek van Naomi Wolf (1962). Dat boek kreeg dezelfde titel als het boek van Robert D. Kaplan: Het einde van Amerika.

Twee jaar later betoogt historicus Tony Judt (1948-2010) in zijn laatste boek, zijn zwanenzang, dat veel burgers zich terecht zorgen maken over hoe de machtigen en machthebbers zich gedragen: Het land is moe. Dat gaat niet alleen over de Verenigde Staten, maar ook daar is inmiddels duidelijk dat politici zich te weinig de zorgen van mensen aan de onderkant aantrekken; waardoor die groeiende groep burgers zich door hen in de steek gelaten voelen.

In 2011 vroeg journalist Thomas Friedman (1953) zich met een collega volgens de ondertitel in Wat is er mis met Amerika? af: hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen.

Een jaar later, in 2012, sloot Edward Luce (1968), een Engelse journalist, zich in Amerika in verval bij dit koor aan.

In datzelfde jaar verscheen van Evita Neefs (1954), een Belgische journaliste, het boek  Amerika's destructieve droom. Met de omineuze ondertitel: hoe de mythe een nachtmerrie werd.

Vijf jaar later verschenen er drie boeken met in de (onder)titel een verwijzing naar de ‘rampzalige’ staat van de Verenigde Staten.  

Noam Chomsky (1928) geeft in Het einde van de Amerikaanse droom aan wat er in zijn hand aan de hand was; de ondertitel geeft aan waar hij oorzaken zag/ziet: de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht. Dit boek gaat ogenschijnlijk over de Verenigde Staten, maar die tien principes gaan zeker ook op voor ontwikkelingen in onze (flink gesnoeide Rijnlandse) contreien. Is nog steeds akelig actueel en accuraat.

Naomi Klein (1970), de bekende Canadese activiste, mengde zich met Nee is niet genoeg in het gesprek over waar de VS staat en wat te doen om andere wegen in te slaan. De ondertitel is: tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben.


In hetzelfde jaar - 2017 - verscheen van Joost Smiers (1943), een Nederlandse politicoloog, Bittere tranen, goede moed. De ondertitel spreekt voor zich: er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk.

In 2018 verschenen twee boeken waarin de schrijvers zich zorgen maken over ‘de democratie’. Voor alle duidelijkheid: het gaat niet alleen over de Verenigde Staten.

Michiko Kakutani (1955), een Amerikaanse literaire criticus, is in Het einde van de waarheid erg fel. De ondertitel is: over leugens in het tijdperk van Trump.

Van Casper Thomas (1983), een Nederlandse journalist, verscheen in 2018 De autoritaire verleiding. Dat gaat uiteraard ook over antidemocratische tendensen in The States. Ondertitel: over de opmars van de antiliberale wereldorde.

In 2019 verschenen drie boeken die qua (ondertitel) bij dit rijtje aansluiten:
De lege troon van Ivo Daalder (1960), een Nederlandse diplomaat,  
De Verscheurde Staten van Amerika van Rudi Rotthier (1957), een Belgische journalist, en
Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur van Ece Temelkuran (1973), een Turkse journaliste.

In het voorjaar verwees ik in een lang artikel over ‘de democratie’ al naar dit boek: The time is now – Democratie. Haar Verloren land is een prima gids voor iedereen die wil begrijpen hoe een democratie kan wegglijden richting een min of meer dictatoriale staat.

Vaak wordt gedacht dat democratieën van de ene op de andere dag een dictatuur worden. Dat is zelden het geval. Bijna altijd is het een slopend proces; waar jaar na jaar kleine, vervelende stapjes worden gezegd. En later, als het ‘een dictatuur’ is geworden, kan moeilijk aangeduid worden wanneer precies het beslissende stapje werd gezet. Denk aan Hitler Duitsland, Hongarije, Polen, Turkije …

Verloren land van Ece Temelkuran is een vervelend boek voor iedereen die zich zorgen maakt over het democratisch gehalte van de Verenigde Staten. Als je haar zeven hoofdstukken leest moet je toegeven dat daar vervelende tendensen waarneembaar en gaande zijn. En - helaas - soms ook bij ons in Nederland.

Tot nu verschenen er dit jaar drie boeken die aan het criterium voldoen: zit in de (onder)titel een verwijzing naar het feit dat de Verenigde Staten niet bepaald ‘goed’ bezig zijn.

Vorige maand verscheen van Anne Applebaum (1964), een historicus en journaliste die bekend staat als een conservatief, De schemering van de democratie. Zij maakt zich grote zorgen over leden uit haar achterban. Conservatieve politici én burgers die veel té actief bijdragen aan dit ‘wegglijden’. Niet bereid zijn zich daar stevig tegen te verweren. Volgens haar geen ruggengraat hebben; of een juist moreel kompas. 

Ondertitel: over de verlokkingen van een autoritair systeem.

Onlangs verscheen Hoe overleef je een autocratie : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie van Masha Gessen (1967), een Amerikaans journalist.  

Dit boek kun je als de tegenhanger van Verloren land van Ece Temelkuran zien. Ook hij heeft als Ece Temelkuran in een dictatoriale staat geleefd (Rusland), en kan als geen ander perfect aanwijzen waarom en waar het in zijn nieuwe vaderland fout gaat.

Het meest kritische boek verscheen dit voorjaar, maar is (helaas) nog niet vertaald: Hiding in plain sight. Ondertitel: the invention of Donald Trump and the erosion of America.  

Sarah Kendzior (1978), de auteur,  heeft als politicoloog autoritaire regimes bestudeerd. Zij liet zich al ruim voor de verkiezingen van 2016 negatief uit over Donald Trump en veel andere Amerikaanse politici en ‘de politiek’. Een van haar beroemdste uitspraak is:

“The Trump administration is a transnational crime syndicate masquerading as a government. The foundation of this edifice was formed not when Trump took office, but decades before, through prolonged engagement with criminal or criminal-adjacent actors linked to hostile regimes, in particular, the Kremlin and its oligarch network.”

De regering-Trump is een transnationaal misdaadsyndicaat dat zich voordoet als een regering. De basis van dit bouwwerk werd niet gevormd toen Trump aantrad, maar decennia daarvoor, door langdurige betrokkenheid bij criminele of crimineel aangrenzende actoren die verband houden met vijandige regimes, in het bijzonder het Kremlin en zijn oligarchienetwerk.

In een ander artikel - The time is now – Elite(s) -  deed ik niet toevallig een poging veel gebezigde begrippen als oligarchie, plutocratie, kleptocratie of kakistocratie te duiden. Woorden die door uiteenlopende denkers en schrijvers de laatste jaren vooral ook op de huidige United States worden geplakt.
 
Draait het om Donald Trump?
Op dinsdag 3 november 2020 mogen de Amerikanen een nieuwe president kiezen, leden voor het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Volgens velen worden dit een van dé belangrijkste verkiezingen uit de Amerikaanse geschiedenis. Dat is natuurlijk al vaker gezegd, maar het lijkt er sterk op dat het dit keer wel waar is. 

Mensen die stellen dat dit de belangrijkste Amerikaanse verkiezingen ooit zijn, maken zich grote zorgen over het functioneren van het democratische systeem. Sterker: ik lees dagelijks artikelen waarin gezegd wordt dat de Amerikaanse politiek afglijdt richting een ‘dictatuur’. En dat dit de laatste kans voor de Amerikanen is om middels hun stem ervoor te zorgen dat hun land democratisch blijft. 

In dit verband moet ik vooral Umair Haque noemen; die dagelijks een artikel op zijn blog plaatst over de staat waarin zijn land terecht is gekomen. Waarschuwing: hij is zéér kritisch en voorspelt al jaren dat zijn land hard op weg is een dictatuur te worden. 

Voorbeeld, vandaag: Are These the Last 14 Days of American Democracy? - A Desperate Trump Seems to Be Embracing Political Violence. Can America Defeat Him? 

Ik schreef eerder over hem: Wreed (juni 2018)


Sinds ik het boek Verloren land van de Turkse journalist Ece Temelkuran las ben ik geneigd te denken dat deze critici gelijk hebben. Ece Temelkuran beschrijft in haar boek (volgens de ondertitel) zeven stappen van democratie naar dictatuur

Zij zag dit proces in haar eigen land. De kern daarvan is dat een dictatuur zelden van de ene op de andere dag ontstaat. 

Het is in democratische landen bijna per definitie een geleidelijk, geniepig proces. Waarin mensen vaak hun schouders ophalen als deze of gene politicus of democratische meerderheid (al is het slechts met één zetel meer dan de oppositie) een maatregel neemt die op zich niet belangrijk lijkt, maar indien ze deel uitmaakt van een keten dan kan een land zomaar afglijden naar wat meer en meer op een dictatuur lijkt. Dat proces zag zij in Turkije; de laatste twintig jaar. 

Het beruchtste voorbeeld is natuurlijk Duitsland, waar Adolf Hitler via een democratisch proces op zeker moment zomaar de macht in zijn schoot kreeg geworpen; en binnen no time de democratische spelregels opzij zette en almacht verwierf.


Een lawine aan Trump-boeken
Veel burgers en sommige journalisten denken dat als Donald Trump door Joe Biden wordt verslagen, Amerika ‘gered’ is, en we weer rustig kunnen ademhalen. Helaas is dat niet waar.

De laatste jaren zijn er alleen al in Nederland ruim twintig boeken over Donald Trump verschenen.

'Iedereen houdt van mij'  -  het leugenachtige presidentschap   -  hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek?  -  de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht  -  hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd  -  Vuur en woede in het Witte Huis  -  Angst : Trump in het Witte Huis  -  Vijand van het volk  -  onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump  -  een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang  -  Staat van beleg  -  Amerika na Donald Trump  -  Te veel en nooit genoeg  -  Gaat Trump opnieuw winnen?  - Woede 

Boeken over zijn opkomst, beleid, schandalen en impact op zijn land en de wereld. Serieuze boeken en broddelwerkjes vol roddel en achterklap. Over Barack Obama verschenen ook de nodige boeken, maar hij kan niet aan hem tippen. Noch Hillary Clinton. Opmerkelijk is dat de twee in het Nederlands verschenen boeken over Joe Biden niet opgenomen zijn in onze collectie.

Donald Trump is voor schrijvers en uitgevers een fascinerende man. Datzelfde geldt ook voor kranten, tijdschriften, tv-stations en andere mediavormen. Hij zorgt altijd voor reuring. Zijn omstreden uitspraken en acties trekken de aandacht. Never a dull moment. 

Ik vermoed dat er te zijner tijd een gedegen studie komt waarin de auteur zal betogen dat hij dit doelbewust deed. Reuring, om zijn ware bedoelingen te verbergen. 

De eerder genoemde Sarah Kendzior betoogde dit al voordat Donald Trump werd verkozen. Volgens haar komt Donald altijd, als er voor hem slechte informatie naar buiten komt, met een afleidingsmanoeuvre. Waar media en het gros van de bevolking vervolgens opspringen. Hij voedt als het ware de hongerige media; continue op zoek naar schandalen, ophef. Media en burgers die verontwaardigd zijn over wat hij dít keer weer zegt of doet, waardoor de aandacht van het veel grotere schandaal wordt afgewend.  

Gaslighting is ook een woord dat vaak wordt gebruikt om te verwoorden wat Donald Trump en zijn coterie doet.

Een gemankeerde democratie
De meeste Nederlanders hebben amper in de gaten hoe goed het bij ons geregeld is. We staan niet voor niets hoog op de zogenaamde Democratie-index van The Economist. De Verenigde Staten staan veel lager, worden weggezet als een onvolledige democratie. 

Wij vinden het normaal dat elke burger zes weken van te voren een oproep krijgt om te gaan stemmen. Dat jouw stem domweg meetelt. One man, one vote. In The States is dat niet het geval. Sterker: op allerlei manieren wordt actief verhinderd dat bepaalde mensen gaan stemmen; en door het systeem telt zeker niet elke stem even zwaar mee.

Het begrip “democratie” omvat volgens de democratie-index een regering die (minstens) gebaseerd is op de meerderheidsregel, die met instemming van de burgers regeert; vrije en eerlijke verkiezingen; de bescherming van minderheidsrechten; en respect voor fundamentele mensenrechten. Democratie veronderstelt ook gelijkheid voor de wet, eerlijk proces en politiek pluralisme.

In de VS kunnen alleen burgers stemmen die zich van tevoren daarvoor hebben aangemeld. Ook gaat one man one vote niet op, want het draait in dit federatieve land om kiesmannen en kiesdistricten. Vooral met die kiesdistricten wordt massaal ‘gerommeld’. Staten hebben het recht om zelf de grenzen van kiesdistricten te bepalen. Dat schept de mogelijkheid om kiesdistricten zodanig te ‘tekenen’ dat de minderheid toch de meeste kiesmannen krijgt. Gerrymandering wordt dat genoemd; en helaas massaal toegepast. Dit gaat bijna per definitie ten koste van de stemmen van zwarten, latino’s en andere minderheidsgroeperingen.

Dit systeem is voor veel burgers de reden om niet (meer) te gaan stemmen. Het kost té veel moeite om überhaupt mee te mogen doen, en je stem doet er tóch niet toe. Het Nederlandse systeem is daarmee vergeleken ‘heilig’.

Een andere reden dat het democratische bestel in de VS niet optimaal werkt is dat er heel veel écht arme mensen zijn. Mensen die feitelijk geen deel meer uitmaken van de reguliere samenleving. Zich er amper mee bezig houden en geen benul (meer) hebben van het belang van stemmen. Veel politici doen ook geen moeite meer om hen bij de samenleving te betrekken. Vinden het prima dat juist zij niet meer meedoen.

Daarbovenop komt dat politieke partijen financieel gesteund mogen worden. Er zijn amper belemmeringen. In de praktijk ondersteunen grote bedrijven met (tientallen) miljoenen dollars hun partij, of bepaalde politici. Maar voor die steun verlangen ze natuurlijk ‘iets’ terug. Beleid dat hun niet onwelgevallig is; sterker: hen prima uitkomt. Arme mensen hebben die mogelijkheid niet, of veel minder.

Ook speelt in de Verenigde Staten dat grote kranten, tv- en radio-stations, websites en vele sociale media in het bezit zijn van rijke mannen die de macht hebben om redacties een bepaalde richting op te sturen.


Corruptie

Mochten op 3 november Joe Biden en 'zijn' Democraten de verkiezingen winnen, dan is dat voor alle hierboven beschreven negatieve trends prima. Hij zal zeker proberen andere wegen in te slaan; gaat andere accenten leggen. Proberen er weer voor een veel groter deel van de samenleving te zijn. Maar, vrees ik, dat zal niet voldoende zijn.

De corruptie binnen de Amerikaanse samenleving is daarvoor veel te ver doorgedrongen. Tot in de haarvaten. Overal zitten mensen die er voor henzelf het beste uit willen halen. Die in eerste instantie denken aan Nemen, en zich amper bekommeren om Geven. Bijna per definitie 'dingen' doen ten koste van anderen. 

Tot op een zekere hoogte komt dit in elke samenleving voor. Maar de schaal waarop doet er wel degelijk toe. 

Joe Biden zal moeten begrijpen dat ook zijn partij de laatste decennia actief heeft meegewerkt aan alle negatieve trends. Weliswaar niet zo 'erg' als de Republikeinen. 'Het grote geld' wist en weet ook hen te vinden. Niet voor niets gaat ruim veertig procent van de Amerikanen al jarenlang niet meer stemmen. Kwestie van de hond of de kat. 

Ik vermoed - en hoop - dat Joe Biden zichzelf als een tussen-president ziet. Die in vier jaar wil proberen de augiasstal te reinigen. Opdat zijn opvolger in 2024 een veel betere uitgangspositie zal hebben. Dat zal niet meevallen. Temeer omdat hij in die vier jaar ook nog op op tal van terreinen heel andere wegen in zal moeten slaan. En hij heeft weinig tijd, want in 2022 zijn er al weer tussentijdse verkiezingen voor de Senaat; en veel burgers hebben weinig geduld. 

Wordt een trend gekeerd?
De grote vraag is of de Amerikaanse bevolking in overweldigende meerderheid afstand zullen nemen van Donald Trump en zijn Republikeinen. Ze Joe Biden en de Democraten als het ware een vrijbrief geven om de komende vier jaar heel andere wegen in te slaan. Indien dat gebeurt dan zal dat signaal wereldwijd resoneren. 

Het is mogelijk om een spreekwoordelijke punt achter een trend te zetten die al  bijna veertig jaar lang duurt. Over die mega-'trend' wordt de laatste jaren ook opvallend veel gesproken en geschreven. 

In de kern gaat het over TINA. There Is No Alternative. 

Als samenleving zijn we al bijna vier decennia 'verplicht' een bepaald soort beleid te voeren. "Het kan niet anders!" 

De kern daarvan is dat er een heilig geloof in 'de markt' is (gekomen); die kan en zal immers 'alles' oplossen. En 'de staat' is binnen dat denkkader - beter dat verhaal - een sta-in-de-weg. Overheden moeten zorgen dat ze zich gedienstig opstellen, zich zo klein mogelijk maken. De markt en 'de burgers' kunnen als geen ander 'alles' vele malen beter regelen dan de staat.

Artikel: TINA – maar feiten zullen niemand veranderen die niet veranderd wil worden. (mei 2017)


Dát grote verhaal is op een gigantische manier tegen de spreekwoordelijke muur opgebotst. En niet alleen door de corona-crisis. Sterker: die fameuze 'markt' heeft bijna alle problemen en uitdagingen waar we nu voor staan voor een zeer groot deel veroorzaakt. En is de belangrijkste reden dat we in wezen niet in staat zijn anders naar de werkelijkheid te kijken; waardoor 'alles' bij het oude blijft en zovelen geloven dat we straks - als de corona-crisis voorbij is - weer terug kunnen naar business as usual. Deze cartoon is daarvoor illustratief.

In het begin van de jaren tachtig sloegen het Verenigd Koninkrijk en The States een weg in die nu dood lijkt te lopen. In het artikel The time is now - Economie worden tientallen boeken gepresenteerd waarin het over dit brede thema gaat. 

Twee liedjes
Maar er speelt nog iets anders. En dat wil ik illustreren met twee liedjes. Een song van Lou Reed uit 1989; en een inmiddels klassiek lied van Bob Dylan uit 1983.

Beide kunstenaars zagen al in de jaren tachtig dat er in hun land iets fundamenteel verkeerd gaande was. Zij zijn geen journalisten of politicologen, dus worden woorden als neoliberalisme, de 1 percent, ‘de markt’, regulering, globalisering of outsourcing door hen niet gebruikt. 

Maar zij hadden veel eerder dan de meeste journalisten, wetenschappers én politici in de gaten dat de weg die onder leiding van president Ronald Reagan werd ingeslagen op termijn zou leiden tot maatregelen die voor het gros van de Amerikaanse burgers niet goed zouden uitpakken.

Bob Dylan hing zijn verhaal op aan een legendarische blueszanger; Lou Reed had het over zíjn stad, New York. 

Beiden zagen toen al dat een bepaald soort man was opgestaan, en belangrijk zou worden. Mannen die zich om niemand, behalve hun eigen belang bekommeren. Alleen opkomen voor hun ‘broodheren’. Profit boven People, Planet.
 
In mijn ogen waren dit visionaire songs.



Bob Dylan nam in 1983 met gitarist Mark Knopfler een liedje op dat hij acht jaar lang op de plank liet liggen. Het kwam terecht op de derde cd van zijn (eerste) Bootleg series-platen

In Blind Willie McTell verhaalt hij over deze legendarische blueszanger en dat hij als geen ander 'the blues' kon zingen. Op zeker moment laat hij McTell in een (legendarisch) hotel (Saint James) naar buiten kijken. En wat ziet Blind Willie McTell:

power and greed and corruptible seed
Seem to be all that there is

Voilá, Bob Dylan zag het al in 1983. Alom macht(smisbruik) en corruptie. Een trend die zich overal in doorvreet. Hij noemt geen namen, noch rugnummers. Maar de teneur is helder. Hij zag in zijn land deze ontwikkeling. Vier jaar later had Gordon Gekko het in Wall Street over Greed is good.

Ik schreef eerder over dit liedje: 1933-2017 – power and greed and corruptible seed seem to be all that there is (februari 2017)


Zes jaar later bracht Lou Reed, net voordat de jaren negentig begonnen (hét decennium waarin het nog meer om macht, slagen, IK en geld zou gaan draaien) een van zijn belangrijkste platen uit: New York

Ook hij zag wat Dylan zag. En wond er in zijn teksten geen doekjes om. In Sick of you komt Trump al heel kort voorbij. Én Rudy Giuliani

Het voorlaatste liedje van dit klassieke album - Strawman - bevat verschillende regels die aansluiten bij wat Bob Dylan ook zag. 

We who have so much
To you who have so little
To you who don't have anything at all
We who have so much
More than any man does need

Does anyone need a $60.000 car

Does anybody need another politician
Caught with his pants down
Money sticking in his hole




Een strawman is een stroman. Een man die zich inzet om de belangen van machtige(re) heren en dames te dienen. Hij wordt er meestal goed voor betaald, maar zijn of haar baas krijgt 'natuurlijk' de hoofdprijs.  Opmerkelijk is dat (ook) Lou Reed op het standpunt staat dat politici stromannen zijn. Opmerkelijk want in een échte democratie staan zij als het ware aan 'de top'. Dienen als het goed is niemands belangen. Worden geacht zonder ruggespraak wetsvoorstellen op hun merites te beoordelen. Zich niet te laten gebruiken door anderen. 

In principe blijft een strawman binnen de mazen van de wet. Maar hij of zij zoekt de grenzen wel op. Vele jaren later had antropoloog/journalist Joris Luyendijk het er in zijn Dit kan niet waar zijn ook over. Hij zag binnen de financiële wereld veel amoreel gedrag. Bankiers en hedgefund managers die continue de randjes opzoeken. Maar ze deden én doen wel dingen waar 'normale' burgers vraagtekens bij zetten. Aanvullend artikel: “De vis gaat rotten bij de kop” (februari 2015)

In 2019 verschenen er twee boeken die daar ook weer bij aansloten: Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals van Olivier Bullough én Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen van Anand Giridharadas. 


Ongeveer in diezelfde tijd sprak historicus Rutger Bregman in de nasleep van zijn optreden op het World Economic Forum in Davos (taxes, taxes, taxes) met de Amerikaanse talkshowhost Tucker Carlson. Dat liep uit op een clash. 

Carlson kapte het interview af nadat Bregman had beweerd dat hij miljonair is geworden omdat hij in zijn programma consequent de belangen verdedigt van zijn broodheer, miljardair Rupert Murdoch. 

You are a millionaire funded by billionaires, that's what you are.


En onlangs sloot Anne Applebaum zich hier bij aan. Zij is een Amerikaanse journaliste die zich als conservatief zorgen maakt over leden uit haar achterban. Zij ziet dat in haar omgeving té veel mensen zich als het ware afkeren van dingen die je tot voor enkele jaren (decennia) niet deed. Wegkijken, of meedoen met anti-democratische activiteiten. 

Artikel: History Will Judge the Complicit - Why have Republican leaders abandoned their principles in support of an immoral and dangerous president?  (The Atlantic augustus 2020)

Vorige week liet een dochter van Rudy Giuliani - Caroline - via een Tweet weten dat zij niet op Donald Trump zal stemmen, de president waarvoor deze oud-burgemeester zich als juridisch adviseur inzet.

“If being a daughter of a polarizing mayor who became the president’s personal bulldog has taught me anything, it is  that corruption starts with ýes-men’ and women, the cronies who create an echo chamber of lies and subservience to maintain their proximity to power,” Caroline Giuliani wrote. “We’ve seen this ad nauseam with Trump and his cadre of high-level sycophants (the ones who weren’t convicted, anyway).”

Als dochter van een polariserende burgemeester, die de persoonlijke buldog van de president werd, heb ik een ding geleerd: corruptie begint met jaknikkende mannen en vrouwen, trawanten die een echokamer vol leugens creëren en zich onderdanig gedragen om in de nabijheid van de macht te blijven.

Artikel: Rudy Giuliani's daughter says to vote for Biden and Harris to end Trump's 'reign of terror' (CNN, 17 oktober 2020)



Teneur

Om in de gunst te blijven van machtige mensen moet je jaknikken en je onderdanig opstellen. Maar je wordt er zelf niet slechter van: inkomen, aanzien, macht. Lekker, toch?

Power and greed and corruptible seed
Seem to be all that there is

Does anyone need yet another politician
Caught with his pants down and money sticking in his hole?
 


Back to normal? - nog een keer
De uitkomst van de Amerikaanse verkiezingen wordt door velen - burgers, journalisten, politici en anderen die aan de touwtjes trekken - nauwlettend in de gaten gehouden. 

Ik durf de stelling te betrekken dat de meesten hopen dat de Democraten zullen winnen. Waarom? Omdat we tot op zekere hoogte terug terug willen naar vroeger. Toen je nog wist wat je aan de Amerikanen had, er een fatsoenlijk en degelijk bestuur zat, je niet continue afgeleid werd door onzin en fake news nog niet bestond. 

Kortom, een tijd waarin je er grosso modo van uit kon gaan dat Amerikaanse politici zich niet hadden afgekeerd van de wereld, en samen met democratische Europese landen opkwamen voor gerechtigheid, vooruitgang. 

Amerika als baken van stabiliteit, vooruitgang en optimisme. Dat beeld is niet alleen de laatste jaren sterk gekanteld. Maar laat onverlet dat velen hopen dat de United States weer mee gaan doen, en wellicht leiden. 'Deze waarden' uit de titel van de instant klassieker van historicus Jill Lepore.

Aan de andere kant is dit gevoel redelijk naïef, want ook de Amerikanen zullen - ook als Donald Trump herkozen wordt - héél andere wegen in moeten slaan. Corona en zeker de klimaatcrisis trekken zich van de uitslag op 3-11-20 niets aan. Noch een haperende economie, toenemende armoede, een niet functionerend gezondheidssysteem, vluchtelingen (al dan niet economisch gedreven) et cetera. 

Ook voor de Amerikanen geldt: The time is now.

Zeker lijkt dat een overwinning van de Democraten, voor Amerika én de rest van de wereld (die gelooft in democratie, optimisme en niet weglopen voor de problemen) beter zal zijn.


Eenentwintig boeken - must reads
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn duizenden boeken opgenomen die u een beeld geven van The United States. Voor dit artikel heb ik er ruim honderd geselecteerd. Té veel om allemaal individueel toe te lichten. Ik beperk me tot een zestal thema's: geschiedenis, journalistieke/literaire bespiegelingen, een biografie, filosofie, enkele romans én het thema machtsmisbruik.

Eén geschiedenisboek
Uiteraard zijn er over de geschiedenis van de Verenigde Staten veel boeken verschenen. 

Het toeval wil dat er enkele maanden geleden een nieuwe titel uitkwam die door bijna iedereen meer dan warm is ontvangen: Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten van Jill Lepore (1966). Zij is een Amerikaans historicus die een pil van jewelste heeft geschreven. Duizend pagina's, dikbedrukt. Veel *****. Een monsterklus om te lezen; maar dan heb je ook wat. 


Journalistieke en/of literaire bespiegelingen
Tienduizenden boeken moeten er door de 'eeuwen' heen zijn gepubliceerd van mensen die de Verenigde Staten als een soort buitenstaander hebben bereisd. Of Amerikanen die een deel van hun immense land bezochten dat ook voor hen nieuw was. Die traditie gaat maar door. 

Ik noem hier als eerste Reizen zonder John : op zoek naar Amerika van Geert Mak (1946).  Een journalist met historische wortels die eerder (rond de millenniumwissel) Europa doorkruiste en daar in columns in de NRC (later gebundeld in In Europa : reizen door de twintigste eeuw) verslag van deed. Vlot geschreven stukjes over de diversiteit van dit deel van de wereld. 

In 2010 trok hij een jaar door de Verenigde Staten; in de voetsporen van John Steinbeck, een beroemde Amerikaanse schrijver die dat in 1960 ook deed. De grote thema's van John Steinbeck (armoede, optimisme, the American dream) komen hier ook aan bod. Het boek is nog steeds actueel. Sterker: sindsdien zijn bepaalde negatieve trends nog veel erger geworden


Arjen van Veelen (1980) kwam door een toeval in St. Louis terecht. Zijn vrouw, Rosanne Hertzberger, kreeg daar een onderzoeksbaan. Hij ging als huisman mee; nam zich voor een 'grote' roman te gaan schrijven. Daar kwam niets van terecht, want hij ging zijn omgeving verkennen. Kreeg daar steeds meer lol in en dat leidde tot Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS. Prachtig geschreven

Op haar beurt ging schrijfster Pia de Jong (1961) met haar man mee toen die in 2012 directeur werd van het (zoals dat heet) prestigieuze Institute for Advanced Study te Princeton. Sindsdien schrijft ze wekelijks op maandag een column voor NRC Handelsblad over haar belevenissen in The States. 

Zij verkeert in heel andere kringen dan Arjen van Veelen. Zeg maar de elite van dat land. Maar elk 'stukje' is een traktatie. Altijd vergezeld van een warme, optimistische (kleuren)tekening van Eliane Gerrits. Sterk aanbevolen. 

Twee bundels verschenen er tot nu toe: Flessenpost (2014) en Pia's Amerika (2019). De laatste is de mooiste, want bevat ook de tekeningen.


Maar het boek dat mij het meest geraakt heeft is geschreven door een Belgische journalist, Björn Soenens (1968). 

Ik kende hem niet. Hij was in het verleden hoofdredacteur van het Vlaamse televisiejournaal. Ging vier jaar geleden als correspondent voor de tv naar de Verenigde Staten.

Denk aan Charles Groenhuijsen of Twan Huys. Die schrijven/schreven ook over dat land, maar De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika is 'beter'. 

Björn Soenens heeft een literaire pen. Is zéér genuanceerd, en bestrijkt een breed palet aan onderwerpen. 

De meeste van de 61 hoofdstukken gaan over dit complexe land, maar de mooiste gaan over hemzelf. Hoe hij als Belg zijn land achterliet, hoe warm hij over zijn ouders, zijn roots én zijn liefde voor muziek vertelt. Terecht dat dit boek uitkwam bij De Arbeiderspers. 

Als ik één boek zou mogen aanraden: neem dit eens ter hande.

Eén biografie
Er moeten in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken honderden boeken zitten waarin het leven van een Amerikaanse man of vrouw wordt beschreven. Politici, wetenschappers, kunstenaars, 'gewone' mensen. 

Ik haal er hier slechts één naar voren: De eeuw van Charlie Chaplin van Matthijs De Ridder (1979). Waarom? 

Ten eerste omdat ik de schrijver enkele dagen voor de lockdown in maart een lezing over dit boek zag geven. 

Ten tweede omdat dit boek een manier is om via een écht beroemd man een land beter te leren kennen. Bijzonder is dat Charlie Chapin (1889-1977) een Brit is. Die op zeker moment naar The States trok en daar (als een van de vele immigranten) via zijn films wereldberoemd werd. Zo beroemd dat Matthijs de Ridder zijn boek De eeuw van Charlie Chaplin noemt. 

Die analyse maakt hij in deze dikke, zeer leesbare pil meer dan waar. Bij bijna alles wat in de twintigste eeuw tot de jaren zestig/zeventig speelde was Charlie Chaplin actief betrokken. Zijn 'tramp' zat bij iedereen die toen bewust leefde als het ware tussen de oren. De kleine man, die vermalen wordt door de systemen en/of de machtigen der aarde. 

Ik schreef eerder over dit boek: ‘U bent populair’, zei hij tegen Chaplin, ‘omdat u door de massa wordt begrepen.’ (maart 2020)


Wat Amerikanen van de Duitsers kunnen leren
Dit voorjaar verscheen de vertaling van het nieuwste boek van de Amerikaanse filosoof Susan Neiman (1955). Zij werkt en leeft al vele jaren in Berlijn. 

In Wat we van de Duitsers kunnen leren verbindt ze Duitsland met haar geboorteland. Dat doet ze middels het woord Vergangenheitsaufarbeitung

In dat woord zit Vergangenheit (het verleden) en Aufarbeitung (revisie, 'verwerken'). Daar draait het om. Hoe hebben de Duitsers zich sinds de Tweede Wereldoorlog 'verhouden' tot hun besmette verleden (WWI, WWII, de Holocaust e.d.). 

Die manier van verwerken - en volgens Susan Neiman hebben ze dat grosso modo 'goed' gedaan - betrekt ze op de Verenigde Staten; de 'we' uit de titel. 

In haar eigen land is het heel andere koek. Amerikanen weten zich nog steeds niet te verhouden tot de twee grootste smetten uit hun geschiedenis: de uitroeiing van de oorspronkelijke bewoners én de slavernij. 

In deze dikke pil krijg je als lezer wederom veel geschiedenis mee. Leerzaam én goed geschreven. 

Hoofdstuk zes is cruciaal: De gezichten van Emmett Till. In zeventig pagina's gaat Susan Neiman in op de zeer brute moord op de veertienjarige Emmett Till. In 1955. In het plaatsje Money (!), in Mississippi. Midden in een tijd waarin zwarten letterlijk als tweederangsburgers werden behandeld, de Ku Klux Klan nog actief was en het leven van 'een zwarte' weinig waarde had. 

Uiteraard zal elke lezer tijdens het lezen denken aan recente zaken als Black lives matter, George Floyd, uitspraken van Donald Trump et cetera .

Bob Dylan - who else! - schreef er in 1962 een liedje over: The death of Emmett Till (verscheen o.a. op The Bootleg Series Vol. 9: The Witmark Demos: 1962–1964 uit 2010)

Enkele romans
Ik noem uit een gigantische hoop boeken enkele relatief recent verschenen romans, waarin verschillende thema's aan bod komen die zeer actueel zijn.

Allereerst - wellicht ten overvloede - Het verhaal van de dienstmaagd (The handmaid's tale) van de Canadese Margaret Atwood (1939). 

Een dystopische roman over een tijd waarin 'de gelovigen' de macht naar zich toe hebben getrokken en een terreurbewind uitoefenen. In Gilead (waarin iedereen de VS zal herkennen) zijn vrouwen tot tweederangs burgers verworden, die slechts als baarmoeder én huishoudster worden 'gehouden'. 

Hyper actueel omdat er in de Verenigde Staten nog steeds burgers zijn die op grond van hún geloof andere burgers willen voorschrijven wat wel en niet te doen. 

Momenteel speelt de mogelijke benoeming van een nieuwe rechter voor het Hooggerechtshof. Deze dame lijkt denkbeelden te hebben die aansluiten bij wat de machthebbers in Gilead voorstaan.


De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead (1969) werd in 2017 door veel critici meteen een meesterwerk genoemd. 

Een opmerkelijk (niet bestaand, beter: onmogelijk) verhaal over racisme. Hoe slaven via een 'ondergrondse spoorweg' kunnen ontsnappen van een katoenplantage in Georgia. 

Een van de vele boeken (romans én non-fictie) over een van de grootste maatschappelijke 'uitdagingen' van Amerika; en de rest van de wereld (remember: zwarte Piet).

Los van wie in de Verenigde Staten de verkiezingen gaan winnen; Democraten én Republikeinen zullen maatregelen moeten nemen om de macht én vooral de invloed van de grote techbedrijven op mens en maatschappij te gaan beteugelen. 

Al in 2013 schreef Dave Eggers (1970) daarover een spraakmakende roman: De Cirkel. Een fictief bedrijf waarin je met gemak delen van Facebook, Google, Apple, Microsoft en zelfs Amazon kunt herkennen. Ogenschijnlijk leeft ieder volstrekt gelukkig binnen De Cirkel, maar dat is schijn. 


Als vierde roman noem ik Ten Oosten van Eden van John Steinbeck (1902-1968. 

Deze Nobelprijswinnaar heeft meer klassieke boeken geschreven, maar van dit boek uit 1952 verscheen dit jaar bij Van Oorschot een nieuwe vertaling. Een mooi uitgegeven editie. 

Het gaat zoals zo vaak bij Steinbeck over Amerikanen aan de rand van de samenleving. De armen, de illegalen, de sloebers. The deplorables, zoals Hillary Clinton ze in al haar stommiteit ooit noemde. 

In de roman wordt de link gelegd met Kaïn en Abel. Het gaat nadrukkelijk over goed en kwaad. Moraal. 

Een vervelende conclusie moet zijn dat er voor veel armen in ruim zeventig jaar niet veel ten goede is veranderd. 

Machtsmisbruik
Tot slot noem ik (nogmaals) enkele boeken waarin de auteurs proberen uit te leggen dat we in een samenleving wonen waarin een kleine groep middels allerlei (al dan niet slinkse) manieren een té grote, vaak negatieve invloed heeft op de rest van de burgers. Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur van Ece Temelkuran heb ik al eerder genoemd, én geroemd. 


Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals van Oliver Bullough (1977) is een soort handleiding voor iedereen die zijn of haar vermogen wil onttrekken aan het oog van de wereld, maar vooral de belastingdienst. 

Een ontluisterend boek voor elke 'brave' burger of ondernemer die niet over die mogelijkheden beschikt. In het boek wordt ook duidelijk dat het om serieuze bedragen gaat. Geld dat we, mits het deels naar de staat teruggesluisd kan worden, hard nodig hebben om alle problemen waar we voor staan te kunnen gaan aanpakken. 

Anand Giridharadas (1981) houdt in Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen een warm pleidooi om de vermogens van de miljardairs voor een groot deel terug te sluizen naar de staatskassen. Opdat democratisch gekozen regeringen voorstellen aan het Parlement kunnen doen om met dat geld bepaalde 'dingen' te gaan doen. Weg met zeer rijke filantropen die een schijntje van hun vermogens wegschenken om in een goed blaadje te komen.

Ik eindig met het (nog steeds) niet vertaalde boek van Sarah Kendzior: Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America. Ze maakt in boek duidelijk dat het aan de macht komen van Donald Trump slechts het topje van een al lang gaande ontwikkeling was. 


Als deskundige op het terrein van autocratische landen laat ze zien dat in de VS al vele jaren ontwikkelingen gaande waren die niet passen bij een fatsoenlijk geregeerd democratisch land. 

Het grote geld - privé personen én bedrijven - zijn in staat als het ware macht op te kopen. En doen dat in de praktijk ook. Alom hebben zij strawmen. Of women. 

Belastingconsulenten, hoogleraren, journalisten, notarissen, politici ...

Of haar stelling klopt, dat Donald Trump de leider van een maffiabende is, zal na de verkiezingen van 3 november 2020 duidelijk worden. Tenzij hij, natuurlijk, de verkiezingen wint. Mocht hij verliezen dan zal in de loop van de tijd een beerput vol smerige details bekend worden. Oplichting, bankfraude, afpersing, smeergeld, belastingfraude ... Stof voor tientallen boeken, films et cetera. 

Mocht Donald Trump de verkiezingen winnen (of naar zich toetrekken) dan zal dat niet gebeuren. Dan zakken de Verenigde Staten volgens Sarah Kendzior (of een Umair Haque) nog verder weg. Verworden tot een quasi-democratisch systeem. 

Hieronder een citaat uit Sarah Kendzior's boek, waarin ze (ook) de strawmen aanstipt. Slimme mensen die beter zouden moeten weten, maar zoals Anne Applebaum in haar boek aangeeft, om uiteenlopende redenen meebewegen met hun broodheren.

“The nightmares I had been fending off had come home in the form of the Trump administration: a white supremacist kleptocracy linked to a transnational crime syndicate, using digital media to manipulate reality and destroy privacy, led by a sociopathic nuke-fetishist, backed by apocalyptic fanatics preying on the weakest and most vulnerable as feckless and complicit officials fail to protect them.”

in de ietwat kreupele Google vertaling

"De nachtmerries die ik had afgeweerd, waren naar huis gekomen in de vorm van de Trump-regering: een blanke supremacistische kleptocratie gekoppeld aan een transnationaal misdaadsyndicaat, die digitale media gebruikte om de realiteit te manipuleren en privacy te vernietigen, geleid door een sociopathische atoomfetisjist, gesteund door apocalyptische fanatici die azen op de zwaksten en meest kwetsbaren, omdat ze onbezonnen en medeplichtig zijn. " 


"Het zal zo'n vaart niet lopen!"
Ik realiseer me dat dit voor een deel een negatief artikel is. Ik zie té veel signalen dat er in democratische landen als de VS 'dingen' de verkeerde kant op bewegen. 

Waarschijnlijk maak ik me té veel zorgen. Wellicht lees ik de 'verkeerde' artikelen en boeken. Moet ik mijn bubbel verlaten. 

Aan de andere kant. Ik blader door een herdruk van Het verhaal van de dienstmaagd van Margaret Atwood (de 24e druk uit 2019). Daarin staat een Woord vooraf. Citaat

Voor iemand die is geboren in 1939 en wiens bewustzijn zich heeft gevormd tijdens de Tweede Wereldoorlog, is het niets nieuws dat de gevestigde orde van de ene op de andere dag kan verdwijnen. Veranderingen kunnen zich in een oogwenk voltrekken. Zulke dingen kunnen hier niet gebeuren was een gedachte die niet langer opging: onder bepaalde omstandigheden kon echt alles gebeuren, overal. (pagina 5)

Een positief slot 

Ruim honderd boeken
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn medio oktober 2020 honderden boeken opgenomen die 'iets' met de Verenigde Staten te maken hebben. Non-fictie én vele romans. Hieronder worden er ruim honderd gepresenteerd. Hierboven heb ik er enkele nadere toegelicht. Het is - natuurlijk - een momentopname én een persoonlijke keuze. De boeken worden chronologisch per releasejaar gepresenteerd.

21 boeken met in de titel 'iets' negatiefs over de VS

1 Robert D. Kaplan Het einde van Amerika : een reis naar Amerika's toekomst 1999 430
2 Jared Diamond Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? 2005 702
3 Barbara Ehrenreich De achterkant van de Amerikaanse droom 2005 239
4 Al Gore De aanval op de redelijkheid 2007 320
5 Noam Chomsky Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie  2008 335
6 Naomi Wolf Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot 2008 229
7 Tony Judt Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid 2010 238
8 Thomas Friedman & Michael Mandelbaum Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen 2011 400
9 Edward Luce Amerika in verval 2012 320
10 Evita Neefs Amerika's destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd 2012 235
11 Noam Chomsky Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht 2017 194
12 Naomi Klein Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben 2017 334
13 Joost Smiers Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk 2017 80
14 Michiko Kakutani Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump 2018 223
15 Casper Thomas De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde 2018 303
16 Ivo H. Daalder & James M. Lindsay De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider 2019 336
17 Rudi Rotthier De Verscheurde Staten van Amerika 2019 341
18 Ece Temelkuran Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur 2019 224
19 Anne Applebaum De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem 2020 224
20 Masha Gessen Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie  2020 300
21 Sarah Kendzior Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America 2020 273

Donald Trump

1 Donald Trump Rijk worden : het geheim van zijn succes 2004 318
2 Donald Trump Denk als een miljardair 2005 312
3 Charles Groenhuijsen Donald Trump : 'Iedereen houdt van mij' 2015 127
4 Charles Groenhuijsen President Donald Trump : 'iedereen houdt van mij' 2016 160
5 # Trumps wereld 2017 97
6 Eduard van de Bilt Donald Trump in het Witte Huis : het leugenachtige presidentschap  2017 22
7 Frank Heinen Donald Trump in het Witte Huis : hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek? 2017 22
8 Michael Kranisch & Marc Fisher Trump : de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht : de definitieve biografie 2017 496
9 Anna van den Breemer Ivanka : de echte first lady 2018 256
10 Craig Unger Het huis Trump, het huis Poetin : hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd 2018 413
11 Michael Wolff Vuur en woede in het Witte Huis van Trump 2018 334
12 Bob Woodward Angst : Trump in het Witte Huis 2018 477
13 Jim Acosta Vijand van het volk  2019 336
14 Anoniem Een waarschuwing : onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump  2019 286
15 Allen Frances Zijn ze gek geworden? : een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang 2019 384
16 Michael Wolff Staat van beleg : Trump onder vuur 2019 342
17 Charles Groenhuijsen Amerika na Donald Trump 2020
18 Sarah Kendzior Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America 2020 273
19 Mary L. Trump Te veel en nooit genoeg 2020
20 Henk Visscher Gaat Trump opnieuw winnen?, of Trump in Iowa, God in Montana en 'fake news for all' 2020 201
21 Bob Woodward Woede 2020 480

Een democratie die onder vuur ligt

1 Al Gore De aanval op de redelijkheid 2007 320
2 Naomi Wolf Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot 2008 229
3 Tony Judt Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid 2010 238
4 Joost Smiers Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk 2017 80
5 Eduard van de Bilt De teloorgang van de Amerikaanse democratie : democratieën en bondgenootschappen staan wereldwijd onder druk 2018 22
6 Michiko Kakutani Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump 2018 223
7 Casper Thomas De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde 2018 303
8 Oliver Bullough Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals 2019 413
9 Francis Fukuyama Identiteit : waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek 2019 268
10 Anand Giridharadas Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen 2019 336
11 Ece Temelkuran Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur 2019 224
12 Anne Applebaum De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem 2020 224
13 Masha Gessen Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie  2020 300

De geschiedenis van de Verenigde Staten (zeer beperkt)

1 Maarten van Rossem De Verenigde Staten in de twintigste eeuw 2001 509
2 Matthijs De Ridder De eeuw van Charlie Chaplin 2017 592
3 Antoine Weijzen Racisme in Amerika : 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie 2019 380
4 Jill Lepore Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten 2020 1040

Simon Schama De ruwe oversteek : Groot-Brittannië, de slavernij en de Amerikaanse Revolutie 2020 559

Journalistieke bespiegelingen

1 Barbara Ehrenreich De achterkant van de Amerikaanse droom 2005 239
2 Charles Groenhuijsen Amerikanen zijn niet gek : over Bush en baseball, misdaad en miljonairs 2005 264
3 Twan Huys Ik ben een New Yorker 2006 255
4 Maarten van Rossem Amerika voor en tegen 2009 308
5 Maarten van Rossem In Amerika 2009 240
6 Bert De Vroey De kleuren van Amerika : spiegel voor Europa 2011 492
7 Edward Luce Amerika in verval 2012 320
8 Geert Mak Reizen zonder John : op zoek naar Amerika 2012 573
9 Evita Neefs Amerika's destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd 2012 235
10 Charles Groenhuijsen Oh, oh, Amerika : het land dat Obama achterlaat, over billionaires en bedelaars, campagnes en coffeshops, Hillary en homohaat, schaliegas en seks 2015 367
11 Frans Verhagen Begrijp jij Amerika nog? 2018 229
12 Hans Klis Generatie Columbine : opgroeien met school shootings in Amerika 2019 237
13 Rudi Rotthier De Verscheurde Staten van Amerika 2019 341
14 Marc Stakenburg Music trails USA : een muzikale reisgids 2019 319
15 Karlijn van Houwelingen Dit is Amerika : over status, macht en sekse in Trumps macholand 2020 204
16 Björn Soenens De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika 2020 488

Kritiek op de VS

1 Jared Diamond Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? 2005 702
2 Noam Chomsky Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie  2008 335
3 Jonathan Franzen Vrijheid 2010 589
4 Thomas Friedman & Michael Mandelbaum Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen 2011 400
5 Noam Chomsky De essentiële Chomsky 2014 374
6 Moisés Naím Het einde van macht : hoe macht verschuift van directe kamers naar start-ups, van paleizen naar pleinen en van West naar Oost 2015 399
7 Dave Eggers De cirkel 2016 445
8 Noam Chomsky De Chomsky papers 2017 350
9 Noam Chomsky Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht 2017 194
10 Naomi Klein Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben 2017 334
11 Pankaj Mishra Tijd van woede : een geschiedenis van het heden 2017 336
12 Bernie Sanders Onze revolutie : een toekomst om in te geloven 2018 383
13 Joseph E. Stiglitz Winst voor iedereen : progressief kapitalisme in een tijd van onvrede 2019 368

Literaire bespiegelingen

1 Bernard-Henri Lévy Duizelingwekkend Amerika  2007 415
2 Joost Zwagerman Americana 1 2013 673
3 Joost Zwagerman Americana 2 2013 636
4 Pia de Jong Flessenpost 2014 255
5 Christine Otten Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf : vertellingen vanuit zwart Amerika 2018 165
6 Arjen van Veelen Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS 2018 214
7 Pia de Jong Pia's Amerika 2019 275
8 Joan Didion De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties 2020 332

Barack Obama

1 Charles Groenhuijsen Hoera! Een nieuwe president : over kandidaten en campagnes, dollars en democratie, geheimen en geruchten, leugens en lobbyisten 2007 238
2 Barack Obama Dromen van mijn vader : een autobiografie 2008 415
3 Shelby Steele Barack Obama : waarom iedereen van hem wil houden en wat zijn opkomst betekent 2008 132
4 Willem Uylenbroek Barack Obama, president van de Verenigde Staten 2008 157
5 Richard Wolffe Barack Obama, de kandidaat : van outsider tot president 2010 462
6 Twan Huys De Clintons 2016 230
7 Hillary Clinton What happened 2017 495

Het presidentsschap

1 Peter van der Heiden Weirdo's in het Witte Huis : Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers 2020 255
2 Frans Verhagen Het Amerikaanse presidentschap : het machtigste ambt ter wereld 2020 208

Racisme

1 Te-Nehisi Coates Tussen de wereld en mij 2015 148
2 Colson Whitehead De ondergrondse spoorweg 2016 347
3 James Baldwin Niet door water maar door vuur (1962) 2018 165
4 Susan Neiman Wat we van de Duitsers kunnen leren 2020 639
5 Monika Triest Het andere Amerika : in de schaduw van Trump 2020 221

Relatie van de VS met het buitenland

1 Robert D. Kaplan Het einde van Amerika : een reis naar Amerika's toekomst 1999 430
2 Robert D. Kaplan Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium : reizen met soldaten in het veld  2005 445
3 Ronan Farrow Oorlog tegen vrede : waarom de nieuwste buitenlandpolitiek van Amerika zo gevaarlijk is voor de wereld 2018 383
4 Robert D. Kaplan De terugkeer van de wereld van Marco Polo : oorlog, strategie en westerse belangen in de 21e eeuw 2018 391
5 Jude Woodward Amerika tegen China : de nieuwe koude oorlog? 2018 436
6 Ivo H. Daalder & James M. Lindsay De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider 2019 336
7 Madeleine Albright De hel en andere bestemmingen : memoires 2001-2009 2020 360

Romans (enkele)

1 Margaret Atwood Het verhaal van de dienstmaagd 1985 329
2 Jonathan Franzen Vrijheid 2010 589
3 Dave Eggers De cirkel 2016 445
4 Howard Jacobson Pussy 2017 213
5 Margaret Atwood De testamenten 2019 438
6 Curtis Sittenfeld Rodham : een roman 2020 459
7 John Steinbeck Ten oosten van Eden (1952)
2020 603

21 must reads

1 Margaret Atwood Het verhaal van de dienstmaagd 1985 329
2 Al Gore De aanval op de redelijkheid 2007 320
3 Geert Mak Reizen zonder John : op zoek naar Amerika 2012 573
4 Dave Eggers De cirkel 2016 445
5 Colson Whitehead De ondergrondse spoorweg 2016 347
6 Noam Chomsky Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht 2017 194
7 Naomi Klein Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben 2017 334
8 Matthijs De Ridder De eeuw van Charlie Chaplin 2017 592
9 Michiko Kakutani Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump 2018 223
10 Arjen van Veelen Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS 2018 214
11 Oliver Bullough Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals 2019 413
12 Anand Giridharadas Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen 2019 336
13 Pia de Jong Pia's Amerika 2019 275
14 Ece Temelkuran Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur 2019 224
15 Joan Didion De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties 2020 332
16 Masha Gessen Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie  2020 300
17 Sarah Kendzior Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America 2020 273
18 Jill Lepore Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten 2020 1040
19 Susan Neiman Wat we van de Duitsers kunnen leren 2020 639
20 Björn Soenens De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika 2020 488
21 John Steinbeck Ten oosten van Eden 2020 603

Alle titels (alfabetisch op achternaam auteur)






1 # Trumps wereld 2017 97
2 # Van Rossem in Amerika (dvd) 2009 dvd
3 Jim Acosta Vijand van het volk  2019 336
4 Madeleine Albright De hel en andere bestemmingen : memoires 2001-2009 2020 360
5 Anoniem Een waarschuwing : onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump  2019 286
6 Anne Applebaum De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem 2020 224
7 Margaret Atwood De testamenten 2019 438
8
Het verhaal van de dienstmaagd 1985 329
9 James Baldwin Niet door water maar door vuur (1962) 2018 165
10 Eduard van de Bilt De teloorgang van de Amerikaanse democratie : democratieën en bondgenootschappen staan wereldwijd onder druk 2018 22
11
Donald Trump in het Witte Huis : het leugenachtige presidentschap  2017 22
12 Anna van den Breemer Ivanka : de echte first lady 2018 256
13 Oliver Bullough Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals 2019 413
14 Noam Chomsky De Chomsky papers 2017 350
15
De essentiële Chomsky 2014 374
16
Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht 2017 194
17
Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie  2008 335
18 Hillary Clinton What happened 2017 495
19 Te-Nehisi Coates Tussen de wereld en mij 2015 148
20 Ivo H. Daalder & James M. Lindsay De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider 2019 336
21 Bert De Vroey De kleuren van Amerika : spiegel voor Europa 2011 492
22 Jared Diamond Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? 2005 702
23 Joan Didion De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties 2020 332
24 Dave Eggers De cirkel 2016 445
25 Barbara Ehrenreich De achterkant van de Amerikaanse droom 2005 239
26 Ronan Farrow Oorlog tegen vrede : waarom de nieuwste buitenlandpolitiek van Amerika zo gevaarlijk is voor de wereld 2018 383
27 Allen Frances Zijn ze gek geworden? : een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang 2019 384
28 Jonathan Franzen Vrijheid 2010 589
29 Thomas Friedman & Michael Mandelbaum Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen 2011 400
30 Francis Fukuyama Identiteit : waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek 2019 268
31 Masha Gessen Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie  2020 300
32 Anand Giridharadas Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen 2019 336
33 Al Gore De aanval op de redelijkheid 2007 320
34 Charles Groenhuijsen Amerika na Donald Trump 2020
35
Amerikanen zijn niet gek : over Bush en baseball, misdaad en miljonairs 2005 264
36
Donald Trump : 'Iedereen houdt van mij' 2015 127
37
Hoera! Een nieuwe president : over kandidaten en campagnes, dollars en democratie, geheimen en geruchten, leugens en lobbyisten 2007 238
38
Oh, oh, Amerika : het land dat Obama achterlaat, over billionaires en bedelaars, campagnes en coffeshops, Hillary en homohaat, schaliegas en seks 2015 367
39
President Donald Trump : 'iedereen houdt van mij' 2016 160
40 Peter van der Heiden Weirdo's in het Witte Huis : Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers 2020 255
41 Frank Heinen Donald Trump in het Witte Huis : hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek? 2017 22
42 Karlijn van Houwelingen Dit is Amerika : over status, macht en sekse in Trumps macholand 2020 204
43 Twan Huys De Clintons 2016 230
44
Ik ben een New Yorker 2006 255
45 Howard Jacobson Pussy 2017 213
46 Pia de Jong Flessenpost 2014 255
47
Pia's Amerika 2019 275
48 Tony Judt Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid 2010 238
49 Michiko Kakutani Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump 2018 223
50 Robert D. Kaplan Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium : reizen met soldaten in het veld  2005 445
51
De terugkeer van de wereld van Marco Polo : oorlog, strategie en westerse belangen in de 21e eeuw 2018 391
52
Het einde van Amerika : een reis naar Amerika's toekomst 1999 430
53 Sarah Kendzior Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America 2020 273
54 Naomi Klein Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben 2017 334
55 Hans Klis Generatie Columbine : opgroeien met school shootings in Amerika 2019 237
56 Michael Kranisch & Marc Fisher Trump : de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht : de definitieve biografie 2017 496
57 Jill Lepore Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten 2020 1040
58 Bernard-Henri Lévy Duizelingwekkend Amerika  2007 415
59 Edward Luce Amerika in verval 2012 320
60 Geert Mak Reizen zonder John : op zoek naar Amerika 2012 573
61 Pankaj Mishra Tijd van woede : een geschiedenis van het heden 2017 336
62 Michael Moore Fahrenheit 11/9 (dvd) 2017 dvd
63
Fahrenheit 9/11 (dvd) 2004 dvd
64 Moisés Naím Het einde van macht : hoe macht verschuift van directe kamers naar start-ups, van paleizen naar pleinen en van West naar Oost 2015 399
65 Evita Neefs Amerika's destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd 2012 235
66 Susan Neiman Wat we van de Duitsers kunnen leren 2020 639
67 Barack Obama Dromen van mijn vader : een autobiografie 2008 415
68 Christine Otten Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf : vertellingen vanuit zwart Amerika 2018 165
69 Matthijs De Ridder De eeuw van Charlie Chaplin 2017 592
70 Maarten van Rossem Amerika voor en tegen 2009 308
71
De Verenigde Staten in de twintigste eeuw 2001 509
72
In Amerika 2009 240
73 Rudi Rotthier De Verscheurde Staten van Amerika 2019 341
74 Bernie Sanders Onze revolutie : een toekomst om in te geloven 2018 383
75 Simon Schama De ruwe oversteek : Groot-Brittannië, de slavernij en de Amerikaanse Revolutie 2020 559
76 Curtis Sittenfeld Rodham : een roman 2020 459
77 Joost Smiers Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk 2017 80
78 Björn Soenens De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika 2020 488
79 Marc Stakenburg Music trails USA : een muzikale reisgids 2019 319
80 Shelby Steele Barack Obama : waarom iedereen van hem wil houden en wat zijn opkomst betekent 2008 132
81 John Steinbeck Ten oosten van Eden 2020 603
82 Joseph E. Stiglitz Winst voor iedereen : progressief kapitalisme in een tijd van onvrede 2019 368
83 Ece Temelkuran Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur 2019 224
84 Casper Thomas De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde 2018 303
85 Monika Triest Het andere Amerika : in de schaduw van Trump 2020 221
86 Donald Trump Denk als een miljardair 2005 312
87
Rijk worden : het geheim van zijn succes 2004 318
88 Mary L. Trump Te veel en nooit genoeg 2020
89 Craig Unger Het huis Trump, het huis Poetin : hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd 2018 413
90 Willem Uylenbroek Barack Obama, president van de Verenigde Staten 2008 157
91 Arjen van Veelen Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS 2018 214
92 Frans Verhagen Begrijp jij Amerika nog? 2018 229
93 Frans Verhagen Het Amerikaanse presidentschap : het machtigste ambt ter wereld 2020 208
94 Henk Visscher Gaat Trump opnieuw winnen?, of Trump in Iowa, God in Montana en 'fake news for all' 2020 201
95 Antoine Weijzen Racisme in Amerika : 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie 2019 380
96 Colson Whitehead De ondergrondse spoorweg 2016 347
97 Naomi Wolf Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot 2008 229
98 Michael Wolff Staat van beleg : Trump onder vuur 2019 342
99
Vuur en woede in het Witte Huis van Trump 2018 334
100 Richard Wolffe Barack Obama, de kandidaat : van outsider tot president 2010 462
101 Bob Woodward Angst : Trump in het Witte Huis 2018 477
102
Woede 2020 480
103 Jude Woodward Amerika tegen China : de nieuwe koude oorlog? 2018 436
104 Joost Zwagerman Americana 1 2013 673
105
Americana 2 2013 636

(maandag 19 oktober 2020)
Hans van Duijnhoven


Aanvulling dinsdag 20 oktober

Vandaag maakten we opnames voor twee filmpjes. Die staan vanaf zondag 25 oktober online. Vanavond kwam ik in twee verschillende kranten twee boeken tegen die prima in dit artikel hadden gepast.

Maar that's life. Een collectie is nooit klaar, af. Er zal altijd iets aan ontbreken en/of aan toegevoegd kunnen worden. 

In het Brabants Dagblad kreeg vandaag Eric Janse de Jonge, oud-gedeputeerde in de provincie Noord Brabant, de gelegenheid om in een opiniestuk de aandacht te vestigen op on-democratische tendensen in de VS. Hij is ook de auteur van het onlangs verschenen boek Macht en tegenmacht in Amerika : de stand van de rechtsstaat en democratie in de VS

Het artikel kreeg de voor zichzelf sprekende kop: Bedreigt Trump de democratie en de rechtsstaat? Het vraagteken kan wat hem betreft weggelaten worden!

Vraag me wel af hoe meneer Janse de Jonge denkt over de steun die zijn partij gaf aan het bestuursakkoord in de provincie Noord Brabant.

En in het Financieele Dagblad van zaterdag 17 oktober werd kort de aandacht gevestigd op een nieuw boek van Volkskrant-journalist Michael Persson: Amerikaanse toestanden : berichten uit een gebroken land (uitgeverij Balans). !!! 

Homepage boeken én e-books voor onze post-coronatimes

Homepage The Time is Now - alle filmpjes

Aanvulling zaterdag 24 oktober 2020 - There is no time
Vandaag viel me te binnen dat het vijfde liedje van zijn New York-cd verdacht veel lijkt op The time is now - de noemer waaronder we de filmpjes en artikelen 'brengen. 

Niet alleen lijken ze qua titel op elkaar, maar uit beiden spreekt eenzelfde urgentie en zorg. Alleen had Lou Reed dat veel eerder in de gaten, in 1989. Ruim dertig jaar geleden. Het bevat evenals Strawman veel gitaargeweld. Maar het gaat (natuurlijk) om de lyrics. Het is (momenteel) geen tijd voor feestjes, om handen te schudden, geen bandjes, geen optimisme, voor (zelf)bedankjes, slimme praatjes et cetera. Het gaat maar door. Geen tijd om de signs of the times te negeren. 

This is no time for Celebration
this is no time for Shaking Heads
This is no time for Backslapping
this is no time for Marching Bands
This is no time for Optimism
this is no time for Endless Thought
This is no time for my country Right or Wrong
remember what that brought

There is no time
there is no time
There is no time
there is no time



 Twee filmpjes 







 

Geen opmerkingen:

Een reactie posten

De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen