Prometheus 2021, 283 pagina's - € 22,50
Korte bio Maarten van den Heuvel (1965)
Korte beschrijving
Sinds de jaren zeventig is de rol van de psychologie in de samenleving sterk toegenomen en dientengevolge de publicatie van zelfhulpboeken. De mentaliteitsveranderingen zijn immers het gevolg van individualisering, mondialisering, welvaartsgroei, technologische veranderingen enzovoort. Historicus/journalist Van den Heuvel (1965) onderzocht deze literatuur, te beginnen met het bekende 'Ik ben o.k., jij bent o.k.' van Harris en die van de Nederlanders Diekstra, Ratelband, Hermus en anderen. Hij schetst de maatschappelijke veranderingen sinds de Tweede Wereldoorlog, de wederopbouw, de ontzuiling, zelfontplooiing, man-vrouw-verhoudingen, new age, marktdenken en de wereldcrisis van 2008. Tot slot worden de bekendste zelfhulpboeken besproken die tussen 1983 en 2019 – voor de uitbraak van corona – zijn uitgebracht. Na een overzicht van de onderzochte zelfhulpboeken volgen noten en literatuur.
Tekst op website uitgever
Het Nederland van vlak na de Tweede Wereldoorlog zag er wezenlijk anders uit dan het land waarin we nu leven. Om je in die tijd met zijn wederopbouwmoraal gemakkelijk te kunnen handhaven had je andere eigenschappen nodig dan nu. Bescheidenheid was een deugd en als je je plaats niet kende liep je een grote kans op problemen. Tegenwoordig leven we in een tijd van selfies en zelfpromotie. Elke tijd vraagt om andere kwaliteiten. De vraag hoe te leven mag dan tijdloos zijn, het antwoord daarop is dat zeker niet. En dat antwoord wordt in toenemende mate gezocht in zelfhulpboeken. Historicus Maarten van den Heuvel heeft zich op de populairste zelfhulpboeken gestort en zet in AEX van de ziel op een rij hoe de boodschap in die boeken tussen de Tweede Wereldoorlog en de coronacrisis met de tijd mee veranderde. Zo schetst hij hoe we in Nederland anders in het leven zijn komen te staan en hoe zelfhulpboeken een graadmeter van de tijdgeest zijn, zoals de AEX dat van de economie is.
Maarten van den Heuvel (1965) is historicus. Zijn eerdere boek Vrijheid, gelijkheid, broederschap. Oude waarden in nieuwe tijden werd opgenomen op de longlist van de Socratesbeker 2015, de prijs voor het meest urgente, oorspronkelijke en prikkelende Nederlandstalige filosofieboek.
‘Met zijn keuze voor zelfhulpboeken heeft Maarten van den Heuvel veelzeggende bronnen aangeboord voor een boeiende kijk op de Nederlandse mentaliteitsgeschiedenis van de laatste tachtig jaar. Was ik er zelf maar opgekomen.’ Han van der Horst
‘Een vrolijke en wijze geschiedenis van de collectieve ziel.’ Trudy Dehue
Fragment uit 3. Bevrijd - over zelfontplooiing
I'm O.K., You're O.K. was in 1967 in Amerika uitgekomen en het had zes jaar geduurd voordat de vertaling hier goed verkocht werd. Niet morgen, maar nu was het eerste zelfhulpboek dat al vrij snel na de oorspronkelijke verschijning ook hier succes had. Een teken dat het genre inmiddels serieuzer werd genomen.
Er is een aantal opvallende overeenkomsten tussen Harris en Dyer. Beiden hadden ze in de marine gezeten en die had voor beiden een studie betaald. Harris werd opgeleid tot psychiater, zoals we hebben gezien, en Dyer tot psycholoog. Beiden begonnen na hun diensttijd een privépraktijk en besloten daarna een zelfhulpboek te schrijven voor een groot publiek, vol met aansprekende voorbeelden uit het dagelijkse leven.
Net als Harris wil Wayne Dyer in zijn debuut dat wij ons ontworstelen aan de beklemmende verbanden uit het verleden. Het leven is adembenemend kort, moet ik dan leven zoals anderen willen, vraagt hij retorisch. Met het boek kan je de gedragspatronen aanpakken waarin je vanuit de cultuur zit verstrikt en die je geluk in de weg staan. 'De dwaze regels en tradities zullen nooit verdwijnen, maar je hoeft er geen deel van uit te maken,' schrijft hij. En: 'Als je vindt dat je je altijd naar alle regels moet schikken, dan ben je tot een leven van emotionele slavernij gedoemd.' Het boek is daarmee een pleidooi om je te bevrijden van de slaafse mentaliteit die maakt dat je je voortdurend onderwerpt aan 'zo hoort het'. Je hoeft niet altijd zo te zijn als de maatschappij van je verwacht. Juist de nazi's zijn tenslotte een voorbeeld van blinde trouw aan regels, aldus Dyer. Een voorbeeld dat indertijd nog een veel sterkere afschrikwekkende werking had.
Maar er zijn ook verschillen. Waar Harris het in 1967 nog nodig vond om uit te leggen dat ook niet-zieken baat konden hebben bij psychologie, was de psychologie in 1976 inmiddels zo ingeburgerd dat dat bij Dyer al niet meer nodig was. En ook hun boodschap verschilde nogal. Dyer heeft een ander idee dan Harris over waartoe je je moet ontworstelen aan de maatschappelijke druk. Bij Harris draait het allemaal om de relaties die je met andere mensen hebt en hoe je die gezond kan maken. In Niet morgen, maar nu is die ander naar de achtergrond verdwenen en gaat het voor het overgrote deel om jezelf. Om zelfverwerkelijking, zelfontplooiing, groei en individualiteit. Hij schrijft zinnen als: 'Je heden omzetten in totale zelfvervulling is de toetssteen van effectief leven.' En: 'Het enige bewijs van leven is groei.' Groei en zelfontplooiing zijn de belangrijkste levensmotieven en persoonlijk meesterschap het doel. 'Je kunt beslissen de man of vrouw te zijn die je graag wilt, of de man of vrouw die anderen graag zien. Het ligt geheel aan jou.' (pagina 70-71)
Artikel: Voor welke problemen zoeken lezers van zelfhulpboeken eigenlijk massaal raad? (NRC, 15 oktober 2021)
Lees ook: Vrijheid gelijkheid broederschap : oude waarden in nieuwe tijden (uit 2014)
Enkele besproken schrijvers/boeken (uitgever, eerste publicatiejaar in Nederland)
Thomas Harris. Ik ben O.K., jij bent O.K. (Ambo 1973)
Wayne Dyer. Niet morgen, maar nu (Bruna 1977)
Susie Orbach. Wat willen vrouwen eigenlijk? ()
Lilian Rubin. Intieme vreemden (Ambo 1983)
Louise Hay. Je kunt je leven helen (De Violier 1986)
Emile Ratelband. Tsjakkaa! (Andromeda 1995)
John Gray. Krijgen wat je wilt en willen wat je hebt ()
Ben Tiggelaar. Dromen, durven, doen (Spectrum 2005)
Ben Tiggelaar. Dit wordt jouw jaar (Tyler Roland Press 2011)
René Diekstra. Als het leven pijn doet (Bruna 1990)
James Redfield. Het Celestijnse werkboek (Forum 1995)
Eckhart Tolle. De kracht van het nu (Ankh-Hermes 2001)
Char Margolis. Innerlijke wijsheid (Spirit 2005)
Norman Vincent Peale. De kracht van positief denken (Stichting Hoger Denken 1953)
Allan & Barbara Pease. Waarom mannen niet luisteren en vrouwen niet kunnen kaartlezen ()
Allan & Barbara Pease. Waarom mannen liegen en vrouwen altijd schoenen kopen (Het Spectrum 2003)
John Gray. Mannen komen van Mars, vrouwen van Venus (Het Spectrum 1992)
Deborah Tannen. Je begrijpt me gewoon niet (Prometheus 1991)
Brené Brown. De moed van imperfectie (LeV 2013)
Brené Brown. De kracht van kwetsbaarheid (LeV 2013)
Mark Manson. De edele kunst van not giving a f*ck (LeV 2017)
Mo Gawdat. De logica van geluk (Brandt 2019)
Kelly Weekers. Happy Life 365 (Kosmos 2018)
Tony Crabbe. Nooit meer te druk (Luitingh-Sijthoff 2018)
Rick Pastoor. Grip : het geheim van slim werken (NZ 2019)
Haemin Sunim. Dingen die je alleen ziet als je er de tijd voor neemt (Boekerij 2020)
Manon Meijers. Kleed je gelukkig (Kosmos 2020)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen