Spectrum 2025, 208 pagina's - € 25,99
Oorspronkelijke titel: Waste land : a world in permanent crisis (2025)
Wikipedia: Robert D. Kaplan (1952)
Korte beschrijving
Een diepgaande analyse van de huidige geopolitieke situatie, aan de hand van wereldliteratuur en vergelijkingen met de Weimarrepubliek. Robert D. Kaplan onderzoekt de oorsprong van wereldwijde geopolitieke uitdagingen en bespreekt mogelijke toekomstscenario’s aan de hand van historische en literaire referenties, zoals het gedicht van T.S. Eliot waarnaar de titel van het boek verwijst. Waar Eliot in de nasleep van de Eerste Wereldoorlog schreef over het verval van beschavingen, beargumenteert Kaplan dat de wereld sinds het einde van de Koude Oorlog wordt gekenmerkt door een vorm van zelfobsessie die de val van het Westen kan betekenen. Hij trekt tevens de vergelijking met de Weimarrepubliek en waarschuwt dat problemen zoals recessie en massamigratie tot wereldwijde crises kunnen leiden, tenzij leiders ingrijpen. Helder en gelaagd geschreven. Met zwart-witfoto. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep. Robert D. Kaplan (New York, 1952) is een Amerikaanse schrijver en journalist. Hij publiceerde o.a. 'De geopolitieke tragedie',* 'De wraak van de geografie'** en 'Moesson'.
Tekst op website uitgever
obert Kaplan over de uitdagende toekomst die ons te wachten staat
De wereld heeft te kampen met een catastrofale combinatie van oorlogen, klimaatverandering, rivaliserende grootmachten, razendsnelle technologische ontwikkelingen en ontelbare andere uitdagingen. In Het barre land onderzoekt Robert D. Kaplan hoe we in deze ogenschijnlijk permanente crisis beland zijn – en welke toekomst ons te wachten staat.
Kaplan richt zijn blik op het verleden en op de literatuur, waaronder T.S. Eliots gedicht waaraan de titel is ontleend, om de hedendaagse geopolitieke situatie te duiden. Waar Eliot in het spoor van de Eerste Wereldoorlog schreef over het verval van beschavingen, beargumenteert Kaplan dat de wereld sinds het einde van de Koude Oorlog wordt gekenmerkt door een vorm van zelfobsessie die de val van het Westen kan betekenen. Hij trekt in het bijzonder de vergelijking met de Weimarrepubliek, die met een reeks crises werd geconfronteerd die gevolgen had op het gehele wereldtoneel. Ook nu lijken de problemen van de eenentwintigste eeuw – zoals recessie, massamigratie en machtsconflicten – ervoor te zorgen dat elke regionale ramp een wereldwijde crisis teweeg kan brengen. Net als in Weimar dreigt de situatie uit de hand te lopen, tenzij onze leiders opstaan en de neerwaartse spiraal een halt toebrengen.
Fragment uit III Massa en chaos
Hoewel de technologie zich is blijven ontwikkelen, liggen de wortels van de permanente crisis in de eenentwintigste eeuw nog altijd in wat er fout ging in de twintigste eeuw. Het nazisme en communisme deelden twee beslissende aspecten: de veiligheid van de massa en de hunkering naar zuiverheid. Ik herinner me dat ik in november 1981 in de Roemeense hoofdstad Boekarest was en daar grote mensenmenigten in de vrieskou zag marcheren onder het uitroepen van 'Ceaușescu, pace, Ceaușescu, pace'(Ceaușescu, vrede, Ceaușescu, vrede). Ze eisten vrede en nucleaire ontwapening, terwijl ze tegelijkertijd de totalitaire dictator eer bewezen. Morele zuiverheid en blinde gehoorzaamheid vormden de boodschap die de massa uitzond. De heilige traditie, die volgens Max Hayward, de beroemde Britse vertaler van Russische literatuur, 'niet kan worden verzonnen of aangeleerd', was door de stalinistische dictator van Roemenië volledig vernietigd, en vervangen door de socialistische 'vooruitgang' als de mechanische beweging van de wijzers van een klok die verkondigde dat de toekomst maar één richting heeft. Zulke domme massa's verwerpen alle beschavende en historische traditie, inclusief religie, en geven zich over aan een of andere vorm van ideologie. Dat doen ze door vernietiging van de herinnering en het bestaan van het individu, dat juist omdat hij of zij een individu is, misschien afwijkt van de politieke koers die de massa eist.
Met Massa en Macht, dat voor het eerst in 1960 in Duitsland verscheen, heeft de Bulgaars-Joodse filosoof Elias Canetti misschien wel het meest instructieve boek van de afgelopen honderd jaar geschreven over de crisis in het Westen. Volgens Spenglers lijvige boek is de westerse beschaving, zoals alle beschavingen, uiteindelijk efemeer en gebonden aan de ontwikkeling van de stad. Canetti verklaart in zijn boek het mechanisme van deze neergang. Net als Hannah Arendt schreef Canetti direct na de ravage die het nazisme en het stalinisme hadden aangericht, en hij had een bijzonder talent voor het heden en de toekomst. Canetti kreeg de Nobelprijs voor Literatuur hoofdzakelijk voor dit boek, dat ik voor het eerst las in een pocketuitgave in Roemenië, waar ik precies zulke massa's als die waarover Canetti schreef tegenkwam. Net als Hannah Arendt begreep hij dat de ergste tirannieën voortkwamen uit isolatie en eenzaamheid van het individu, die tot de meest angstaanjagende massavorming leidt. Dat betekent dat de massa bestaat uit eenzame mensen, zoals we zullen zien.
In zijn vroege roman , Auto-da-fé, legt Canetti de basis voor Massa en Macht door de neurose te analyseren van een man die in eenzaamheid en volledig voor zijn bibliotheek leeft, omdat boeken voor hem menselijke levens hebben vervangen. Hij heeft minimaal contact met anderen en wordt gekweld door zijn huishoudster: 'We komen dichter bij de waarheid door ons af te sluiten van de mensheid. [...] Het grootste gevaar dat een geletterd man bedreigt is dat hij zichzelf verliest in gesprekken. [...] Hij snakte naar stilte zoals anderen naar adem.' Dit is natuurlijk de beschrijving van een man die graag alleen is. Uiteindelijk wordt hij geestelijk verrijkt door zijn boeken en studie. Maar de overgrote meerderheid van de mensen wil ontsnappen aan eenzaamheid en juist een zijn met anderen. Canetti, die eenzaamheid in al zijn facetten en van alle kanten heeft bestudeerd, is bij uitstek geknipt om het verschijnsel van de mens te onderzoeken.
De massa, zo beschrijft Canetti, ontstaat uit de behoefte van het eenzame individu om zich te conformeren aan anderen. Het individu wil zichzelf verliezen en ontsnappen aan zijn isolatie door letterlijk schouder aan schouder te gaan staan met anderen, en de adem van anderen in zijn nek te voelen. Alleen in de massa kan hij ontsnappen aan de aangeboren menselijke 'angst om te worden aangeraakt' door een onbekende. Omdat hij in zijn eentje geen macht kan uitoefenen, oefent hij die uit via een massa die met één mond spreekt. Hij betekende niets voordat de massa ontstond en nu is hij alles. De massa heeft de drang om voortdurend te groeien door anderen te redden uit hun eenzaamheid en alle hiërarchie te elimineren, omdat een eenzaam individu altijd wil worden gezien en macht wil uitoefenen over zijn meerdere. 'In de massa is iedereen gelijk', benadrukt Canetti. Maar de massa voelt zich belaagd en eist vergelding omdat eenzame individuen altijd ergens verbitterd over zijn. Daarom ziet de massa zichzelf als volstrekt zuiver, omdat ze de hoogste deugd heeft bereikt. Uiteindelijk kan het eenzame individu, althans naar eigen overtuiging, geen kwaad doen. En hij ontvangt daarvoor rechtvaardiging binnen de massa, waar hij voor het eerst voelt dat hij macht heeft. Zo begint tirannie.
Een belangrijk doel van de massa is het opsporen van hen die niet voldoende deugen, bijvoorbeeld zij die aan de verkeerde kant van de geschiedenis staan, omdat het als zodanig brandmerken van iemand uiteindelijk neerkomt op de veronderstelling de loop van de geschiedenis te kennen, een soort kennis die niemand gegeven is. Want zelfs degenen die strijden tegen de meest abjecte dictaturen kunnen niet zeker weten wat de gevolgen zullen zijn. Ze kunnen alleen strijden. Het categorisch verklaren de toekomst te kennen valt dus onder de definitie van ideologie, waarvan de menigte, of de massa, een belangrijk wapen is. (pagina 171-173)
Lees ook: Duister Europa : twee koude oorlogen en een reis door groot-Roemenië (uit 2016) en Moesson : de Indische oceaan en de toekomstige wereldmachten (uit 2011)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen