Bert de Vries

Ontspoord kapitalisme : hoe het kapitalisme ontspoorde en na de coronacrisis kan worden hervormd
Prometheus 2020, 675 pagina's - € 29,99

Wikipedia: Bert de Vries (1938)

Korte beschrijving
In dit boek neemt CDA-coryfee Bert de Vries (1938) nadrukkelijk afstand van de neoliberale ideologie. Hij maakt duidelijk dat het superkapitalisme en de hyper-globalisering niet alleen voordelen, maar óók nadelen hebben. Het systeem dreigt zelfs te ontsporen. Na zijn analyse van de ontstaans-geschiedenis van e.e.a. presenteert de auteur radicale hervormingen om het kapitalisme houdbaarder, socialer en duurzamer te maken. Alleen zo kan z.i. worden voorkomen dat het systeem volledig in dienst blijft staan van een marktelite die er buitensporig aan profiteert. Dit geluid wordt steeds vaker gehoord. De Vries kreeg nogal wat kritiek te verduren omdat hij destijds als minister aan de wieg stond van de ontwikkelingen die hij nu verfoeit. Dat doet echter niets af aan de relevantie van zijn betoog. Bevat geen illustraties. Het lijvige boek bevat 5 delen en 20 hoofdstukken. Met een voorwoord, een inleiding, noten, een literatuurlijst, een personenregister en een lijst van bedrijven/instellingen. Kritisch boek.

Tekst op website uitgever
Populisme kwam niet uit de lucht vallen, maar blijkt diepe economische wortels te hebben. Vanaf de jaren zeventig werd de bestaanszekerheid in de rijke westerse landen ondermijnd door hyperglobalisering en de opkomst van het superkapitalisme. Door de ICT-revolutie kwamen de middengroepen extra in de verdrukking. Gelegitimeerd door een neoliberale ideologie trokken multinationals en aandeelhouders steeds meer macht naar zich toe. Daarbovenop verloren kiezers invloed door de overdracht van bevoegdheden aan supranationale organisaties. Verzorgingsstaten werden versoberd. De ongelijkheid nam negentiende-eeuwse vormen aan.
Vanaf de jaren tachtig begon de financiële economie de reële economie te overheersen. Malafide praktijken en zeepbellen veroorzaakten in 2008 een diepe crisis, waardoor ook andere zwakheden aan het licht kwamen. In de jaren daarna dreef de eurocrisis de volkeren van Europa uit elkaar. Ondanks alle inspanningen is het systeem niet wezenlijk veranderd. Na de uitbraak van het coronavirus in het voorjaar van 2020 werden de kwetsbaarheid ervan en de opgekropte spanningen opnieuw pijnlijk zichtbaar.
Voormalig CDA-coryfee Bert de Vries neemt de lezer in Ontspoord kapitalisme mee op een reis door de ontstaansgeschiedenis van al deze ontwikkelingen. Aan het eind ervan presenteert hij radicale hervormingen om het kapitalisme houdbaarder, socialer en duurzamer te maken. Alleen zo kan worden voorkomen dat het systeem volledig in dienst blijft staan van een marktelite die er buitensporig van profiteert.

Bert de Vries (1938) was in de jaren tachtig fractievoorzitter van het CDA, en van 1989 tot 1994 minister van Sociale Zaken in het kabinet Lubbers-Kok. Eerder publiceerde hij de bestseller Overmoed en onbehagen.  

Fragment uit 4. Van afnemende naar toenemende ongelijkheid en de rechtvaardigheid daarvan
De invloed van de onderhandelingsmacht blijkt ook uit het feit dat georganiseerde werknemers in een periode waarin vakbonden sterk zijn, in staat blijken een groter deel van de economische groei op te eisen dan in perioden waarin vakbonden zwak zijn.
  Opmerkelijk is dat ook inkomensverschillen groter plegen te worden naarmate het hiërarchische niveau van de beklede posities stijgt. Juist op de hogere niveaus worden de verschillen in opleiding en ervaring tussen de leidinggevenden op de hogere en lagere posities echter meestal eerder kleiner dan groter. Ook dat wijst erop dat met het opklimmen in de organisatie ook de mogelijkheid om het eigenbelang te bevorderen toeneemt.  
  Dat over zulke zaken zelden openlijk wordt gesproken, heeft waarschijnlijk alles te maken met de vrees voor gevoelige discussie over het morele gehalte ervan. Zolang de waarde van geleverde prestaties niet objectief vastgesteld kan worden, blijft een verwijzing daarnaar als rechtvaardiging voor een uitzonderlijke beloning echter niet meer dan een slag in de lucht. Van die nood is echter in onderhandelingen op basis van macht ook een deugd te maken. Zo wijst Piketty erop dat er geen enkele mogelijkheid bestaat te bepalen of de financieel directeur van ene multinationale onderneming door zijn uitzonderlijke kwaliteiten jaarlijks 100.000, 500.000 of 50 miljoen euro aan het bedrijfsresultaat toevoegt. Voor de betrokken functionaris is dat echter eerder een voordeel dan een nadeel. Want het is juist die enorme bandbreedte die veel onderhandelingsruimte oplevert. (pagina 167)

Enkele citaten uit een recensie
Lange tijd dacht de politicus De Vries de onvolkomenheden te kunnen repareren. 'Het bleek ijdele hoop. Hyperglobalisering, de groeiende macht van multinationals en de opkomst van het aandeelhouderskapitalisme gooiden roet in het eten. Het geloof in het zelfsturend vermogen van de overheid werd ingeruild voor het geloof in de almacht van de vrije markt.'
  De overheid, meent hij, moet het roer dus weer stevig in handen nemen. ()
Hij ging niet over één nacht ijs. In zijn werkkamer laat hij zijn vinger langs een kleine twee meter boeken glijden die hij ter voorbereiding heeft gelezen: 'In de levensfase waarin ik zit, heeft het allemaal geen haast. Je hebt er de tijd voor. Heerlijk.'
(Artikel: 'De EU-lidstaten moeten terug naar een eigen munt', FD zaterdag 23 mei 2020)

Lees ook: De grote verkilling van Geert Van Istendael (uit 2019), De limieten van de markt : de slinger tussen overheid en kapitalisme van Paul De Gauwe (uit 2014),  Voettocht naar het hart van het land : hoe sociaal en democratisch zijn we nog? van Jan Schuurman Hess (uit 2014) of  De waarde van alles : onttrekken of toevoegen aan de wereldeconomie (uit 2018) van Mariana Mazzucato.

Artikel met veel meer titels: Economie - boeken én e-books voor onze post-corona-times (6 mei 2020)