ISVW 2020, 176 pagina's - €14,95
Oorspronkelijke titel: The hedgehog and the fox : an essay on Tolsty's view of history (1953)
Wikipedia: Isaiah Berlin (1909-1997)
Korte beschrijving
De in Letland geboren Britse liberaal en intellectueel historicus Isaiah Berlin (1909-1997) houdt in 1951 een lezing over de geschiedfilosofie in de roman 'Oorlog en vrede' van L. Tolstoi. De Nederlandse vertaling is hier in een fraaie publicatie uitgegeven. Bekend is Berlin's essay vooral geworden door diens onderscheid tussen een vos, als iemand die van alles weet en zich bewust is van de vele afzonderlijke facetten van het leven en die zich verzet tegen allerlei vormen van simplificatie, en van een egel die verlangt naar een simpele, verenigde en harmonische blik. Hij constateert een onverzoenlijke innerlijke worsteling die Tolstoi van binnen voelde tussen enerzijds de brede generalist en anderzijds de pluralistische specialist. In een toegevoegde appendix met fragmenten uit diverse brieven die Berlin schreef over zijn onderscheid waarschuwt Berlin de metafoor van egels en vossen niet te ver door te drijven en al helemaal niet om vossen superieur te achten aan egels. Helaas is dat allemaal precies hoe anderen na hem met zijn essay en zijn metafoor zijn omgesprongen. De uitgave is voorzien van een aantal eindnoten en een register. Pocketuitgave; normale druk.
Tekst op website uitgever
Aansprekend, scherp geschreven en rijk aan ideeën: geen wonder dat dit essay uitgroeide tot Berlins beroemdste tekst. Wie dit leest, vraagt zich zeker af: wat ben ik zelf, een egel of een vos?
"De vos weet van alles, maar de egel weet één groot iets.' Met deze spreuk deelde Isaiah Berlin grote schrijvers en denkers in. Plato, Dante en Dostojevski zijn egels. Zij zien de wereld als één geheel. Aristoteles, Erasmus en Poesjkin zijn vossen: pluralisten die een veelheid zien. Maar hoe zat het met een van de allergrootsten? Lev Tolstoj, was hij nu een egel of een vos?
Die vraag behandelt Berlin in 'De egel en de vos'. In zijn zoektocht naar het antwoord bespreekt hij de thema's van Oorlog en vrede: de vrijheid van de mens, de werking van de geschiedenis, de macht van mannen als Napoleon en de invloed van een slecht getimede verkoudheid.
Aansprekend, scherp geschreven en rijk aan ideeën: geen wonder dat dit essay uitgroeide tot Berlins beroemdste tekst. Wie dit leest, vraagt zich zeker af: wat ben ik zelf, een egel of een vos?
Fragment uit (het) Voorwoord van Michael Ignatieff. Bij de tweede Engelse editie, 2012.
Het is de moeite waard om na te gaan waarom dit buitengewone essay, dat eerst in Oxford als lezing werd gegeven, vervolgens in 1951 in een obscuur tijdschrift voor Slavische studies werd herdrukt en in 1953 een nieuwe titel kreeg en opnieuw werd gepubliceerd, zo veelvuldig en langdurig aandacht heeft gekregen. Net als 'Twee opvattingen van vrijheid' is het onderscheid tussen de egel en de vos lang vruchtbaar gebleken en toegepast op manieren die Berlin nooit had bedoeld of kunnen voorzien. Wat eind jaren dertig van de vorige eeuw begon als een spelletje onder vrienden - een student in Oxford wees Isaiah op de sprankelende en mysterieuze Griekse woorden, die het vervolgens gebruikte om zijn vrienden in te delen in egels en vossen - werd door Berlin omgevormd tot een ordenend inzicht voor een geweldig essay over Tolstoj. Het is nu opgenomen in onze cultuur als een manier om de mensen om ons heen in te delen en om na te denken over twee fundamentele houdingen ten opzichte van de werkelijkheid.
De vos weet niet alleen van alles, maar hij accepteert ook dat hij alleen een veelheid kan kennen en de eenheid van de werkelijkheid aan zijn greep ontsnapt. Het belangrikste kenmerk van de vos is dat hij zich verzoent met de grenzen van wat zij weten. Zoals Berlin zegt: 'We zijn onderdeel van ene groter geheel dat we niet volledig kunnen begrijpen. [...] want wij leven zelfs in en bij gratie van dit geheel, en zijn slechts wijs voor zover we ons hierbij neerleggen.'
Een egel zal zich niet neerleggen bij de wereld. Hij verzoent zich er niet mee. De egel kan niet accepteren dat hij van alles weet. Hij streeft ernaar om één groot geheel te kennen en probeert onophoudelijk de werkelijkheid tot een eenheid te vormen. Vossen nemen genoegen met wat ze weten en zijn in staat een gelukkig leven te leiden. Egels nemen geen genoegen met wat ze weten en hun leven is niet gelukkig.
We hebben allemaal, zo oppert Berlin, een beetje van de vos en een een beetje van de egel in ons. Het essay is een weergaloos portret van de menselijke verdeeldheid. We zijn verscheurde wezens en we moeten kiezen of we de onvolledigheid van onze kennis accepteren of dat we ons blijven richten op zekerheid en waarheid. Alleen de meest vastberadenen zullen weigeren genoegen te nemen met wat de vos weet en zich richten op de zekerheden van de egel.
Lees ook: Twee opvattingen over vrijheid (uit 1958)
Terug naar Overzicht alle titels
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen