Nieuw Amsterdam 2020, 250 pagina's - € 22,99
Website Rijks Universiteit Groningen: Jacob Jolij (1979)
Korte beschrijving
Al eeuwen blijft de vraag wat bewustzijn nu eigenlijk is onbeantwoord. Vanaf Plato tot de moderne neurowetenschappen zijn er theorieën ontwikkeld. Jolij (1979) is cognitief neurowetenschapper en afdelingshoofd ondersteuning experimentele psychologie van de RUG. Hij beschrijft nu een persoonlijke zoektocht naar dit ongrijpbare onderwerp. Aan de hand van zowat de hele literatuur zwerft hij door de psychologie, de westerse en oosterse filosofie, de natuurkunde, de kwantummechanica, 'objectieve' neurowetenschappen en zelfs de parapsychologie. Op deze wijze geeft hij een boeiend verslag, dat door de diversiteit van de achtergronden niet altijd even makkelijk leest. De schrijver ziet zijn boek als een beginpunt, omdat wij op dit moment nog steeds geen idee hebben van wat bewustzijn precies is. Het bewustzijn is wat ons tot óns maakt en de zoektocht van de auteur geeft daar een uitstekende ingang toe. Met uitvoerige begrippenlijst, literatuur en index. Geen makkelijk boek maar een goede inleiding om het bewustzijn te ontdekken.
Tekst op website uitgever
Wat is bewustzijn? Volgens de meeste hersenwetenschappers gewoon een
hersenproces. Na een ingrijpende periode in zijn persoonlijke leven
gelooft Jacob Jolij, cognitief neurowetenschapper, niet meer in deze
opvatting. Hij is ervan overtuigd dat bewustzijn meer is dan dat. Maar
wat dan?
In Wat is bewustzijn nou eigenlijk? zet Jolij alle deuren
open naar wat bewustzijn zou kunnen zijn. Zijn zoektocht voert de lezer
van de neurobiologie naar de natuurkunde, de kwantummechanica, de
filosofie en zelfs naar de parapsychologie. Is bewustzijn een product
van je brein, en worden je gedachten bepaald door de biologische machine
in je hoofd? Of moeten we bewustzijn eerder buiten het brein zoeken,
wellicht als aparte dimensie van het universum?
Fragment uit 5. Een kwantum-intermezzo
Casuaal (on)gesloten
Een van de bekendste Nederlandse boeken over de hersenen is Wij zijn ons brein van Dick Swaab. In dit boek stelt Swaab dat we geen brein hebben, maar ons brein zijn. Als jij inderdaad je brein bent, en ik het mijne, dan moeten we kijken naar de natuurkunde voor antwoorden over wie we zijn en hoe ons bewustzijn werkt. Waarom? Heel simpel; als bewustzijn onderdeel is van de materiële wereld om ons heen - de res extensa van Descartes -, dan moeten we bewustzijn volledig kunnen verklaren met de wetten van de natuurkunde. Dit idee, dat we ook in het vorige hoofdstuk zagen, heet fysicalisme. Fysicalisme wordt breed aangehangen: de meeste bewustzijnsonderzoekers zijn fysicalisten. Maar dat je fyscicalist bent, maakt je nog geen fysicus. Dat is wel een beetje jammer, zeker in het bewustzijnsonderzoek.
Het vraagstuk waar hersenonderzoekers zich me bezighouden is de vraag hoe ons brein werkt. Maar dat is natuurlijk een veel te ingewikkeld vraagstuk om ineens aan te pakken. Daarom kiezen we voor een reductionistische benadering: in de regel proberen we te verklaren hoe zoiets als het brein werkt door te verklaren hoe de onderdelen waaruit het is opgebouwd functioneren. Dat betekent dat we eerst gaan onderzoeken hoe de verschillende gebieden in het brein werken. Die gebieden bestaan uit hersencellen. Als je vervolgens wilt weten hoe die hersencellen werken, moet je in detail kijken naar de bouwstoffen en onderdelen van zo'n hersencel. Die bouwstoffen onderdeeltjes bestaan weer uit eiwitmoleculen. Op hun beurt hebben die eiwitten zere bijzondere eigenschappen, die ze ontlenen aan de atomen waaruit ze zijn opgebouwd. In elk geval zie je dat je het brein op een aantal niveaus kunt bestuderen - hersengebieden, hersencellen, de chemische stoffen waaruit ze zijn opgebouwd: we zoomen steeds verder in. Uiteindelijk kom je uit op het kleinste niveau, dat van elementaire deeltjes als protonen, elektronen en neutronen. Deeltjes die je moet beschrijven met de kwantumfyscia. Met andere woorden: als fysicalistisch reductionist kom je vroeger of later uit bij kwantummechanische vergelijkingen als basis. (pagina 83-84)
Citaat uit een artikel
Vraag: Wat mag ik hopen?
JJ: 'Ik hoop dat we een manier vinden om over bewustzijn te praten die beter past bij hoe wij bewustzijn beleven. Spiritualiteit en paranormale ervaringen moeten daarom niet worden afgedaan als collectieve onzin, want ze zeggen iets over die beleving. Zonder de wetenschappelijke rigor uit het oog te verliezen, mogen we dus verder gaan dan het brein in de verkenningen van het bewustzijn.' (uit: 'Het ik-gevoel is een illusie' in Filosofie Magazine, oktober 2020, p 12)
Artikel waarin verschillende boeken over dit onderwerp naar voren worden gebracht: The time is now – Hersenen en gedrag (april-juni 2020)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen