Ece Temelkuran 2

Together : 10 choices for a better now
4th Estate, 199 pagina's - € 17,50 

De Nederlandse vertaling is nog niet verschenen

Wikipedia: Ece Temelkuran (1973)

Korte beschrijving

Tekst op website uitgever
In 2020 protest movements across the world revealed the inequalities sewn into the fabric of society. The wildfires that ravaged Australia and California made it clear we are in the middle of a climate catastrophe. The pandemic showed us all just how precarious our economies really are, and the conspiracy theories surrounding the US election proved the same of our democracies. Those in charge do not have the answers. In fact, those in charge, more often that not, are the problem.

So, what do we do? In Together: 10 Choices for a Better Now, award-winning political commentator Ece Temelkuran puts forward a compelling new narrative for our current moment, not for some idealised future but for right now, and asks us to make a choice. To choose determination over hope; to embrace fear rather the cold comfort of ignorance; to save our energy for an unwavering attention on those in power and the destructive systems they uphold, rather than wasting time spewing out anger and outrage online.

Above all, this book asks you to choose to have faith in the other human beings we share this planet with.

Fragment uit Choose to be together
Many think that there are an endless variety of problems and that each of them calls for different solutions. But living in the age of differences, and overstating those differences, keeps blurring the fact: by now enough of us have learned what choking is. Isn't it clear enough that we are all negotiating with the system for a single breath?
  I am looking for irrefutable words so that we can gather around them, and stand together during this negotiation with our times. The word democracy does not do the trick, and demanding human rights does not invigorate the masses as it used to do. Thus, I prefer to choose dignity
  We need words that are too close to the human heart to be alienatied in our hazardous communication sphere, words that cannot be torn apart by political polarisation. These words must be as indispensable as breathing, and they must mean the same thing in every language. They must be words that we can walk behind together, as naturally and effortlessly as when asking for our right to breathe. And if and when we are put down, we will know clearly that our right to breathe has been denied. Only then, when the confrontation becomes clear, can we move on to the big words that evoke blood and pain.
  Together, both as a word as the titel of this book, is a political proposal as well as a moral one. What I see in the world today is that the conventional political institutions are too damaged to offer a solution to the political challenges we are facing. Both national en international institutions have lost the last residue of their prestige, not to mention their already problematic moral high ground. Whatever we have witnessed as a positive political event in the recent decades has come from new political organisms, movements developing around the old ones or outside them. We all know that these political movements have not sufficed to cure the system. However, they all have changed our perception of the world and ourselves. They have created new moral and political triangulation points to help us sense a new direction in history. They have neither been as decisive as penicillin nor as invasive as surgery. They have rather operated like antibodies, helping us to at least survive the disease so far. What is true of all these political events is that they happened when we came together.
  Together, therefore, is the only word that might be dangerous that I am choosing to include as an ingredient in this new polotical and moral antibody. However, my choice is to no avail unless yours is the same. For it is, perhaps surprisingly, at moments when the word seems at its most dangerous, that coming together feels most inevitable. (pagina 190-191)

Draadje van de Engelse editie (juni 2021)

Lees ook: Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur (uit 2019)

Terug naar Overzicht alle titels

Marjolein Westerterp

Jan Terlouw: 'Mensen, het is lastig maar het kan ...'
ISVW 2020, 185 pagina's - € 17,50

Wikipedia: Jan Terlouw (1931)

Korte beschrijving
Marjolein Westerterp sprak voor deze uitgave veelvuldig met Jan Terlouw (geboren in 1931). Ze verwerkte de interviews tot een geschreven portret van de schrijver en voormalig politicus van D66. In vraag-antwoordvorm lopen Westerterp en Terlouw zijn leven door. Het gaat over zijn jeugd in de Tweede Wereldoorlog, de studententijd in Utrecht, de totstandkoming van zijn schrijverschap, het huwelijk met zijn Alexandra, de kinderen die ze kregen, zijn loopbaan in de wetenschap, de switch van de gemeenteraad van de Domstad naar het lidmaatschap van de Tweede Kamer en een ministerspost in de kabinetten Van Agt II en III. Ook behandelen ze thema's als religie, voltooid leven, leiderschap, en natuur en milieu. Deel drie in een serie waarin het gedachtegoed en levensverhaal van een bekende Nederlander wordt belicht. Pocketuitgave; normale druk.

Tekst op website uitgever
Jan Terlouw zet zich onvermoeibaar, met veel passie en optimisme, in voor de toekomst van de generaties na ons. Hij stelt voor om de natuur te zien als compagnon en niet als slaaf die je kunt uitbuiten. Om elkaar weer te vertrouwen en op te houden met het verwoesten van de aarde.

Zijn rijke loopbaan op het gebied van de wetenschap, politiek en schrijverschap leverde Terlouw nog meer inzichten op. Samen met Marjolein Westerterp filosofeert hij volop over thema’s als verandering, leiderschap, fantasie, liefde, optimisme en vrijheid.

Een rijk en opbeurend boek vol wijsheden die ertoe doen.

Marjolein Westerterp is met de pen grootgebracht en deze altijd trouw gebleven. Ze is een veelzijdig auteur, chroniqueur van het Koninklijk Huis, en hoofdredacteur van Oog voor Afrika.

Fragment uit IV. De politiek en het hart van de samenleving
EW: Je blijft vaak terugkeren naar je mening dat de overheid meer verantwoordelijkheid moete nemen, dat de overheid moet zorgen dat de burger die langetermijnvisie gaat zien en wellicht zal omarmen.
JT: 'We hebben een samenleving waarin vrijwel alles is gericht op de korte termijn. Politici denken aan de verkiezingen, die altijd dichtbij zijn. Ondernemers denken aan winst, om de aandeelhouders rustig te houden. Mensen, individuen, denken aan nu eten, veilig zijn, voortplanten, zoals ieder levend organisme in de natuur dat doet.

Nu begint meer en meer het besef door te dringen dat we de aarde, de natuur, overvraagd hebben. De maatregelen die we nemen, moeten rekening houden met het effect dat ze hebben op de langere termijn. het mooie is dat we dat kunnen. Want de schepping, of de evolutie, of wat dan ook, heeft ons, als enige levensvorm hersens gegeven die tot analytische denken in staat zijn. Dat is in deze fase van het menselijk bestaan ons overlevingsmechanisme. Zo denk ik erover.

Ik kan het ook zo zeggen: De markt neemt geen verantwoordelijkheid voor de lange termijn. De overheid heeft die verantwoordelijkheid wel en heeft ook de macht tot regelgeving.

Ik vind dat de privatiseringen in het algemeen helemaal niet goed uitvallen, dat ze doorgeslagen zijn, en ik volg daarin Klaas van Egmond van wie ik het interessante boek Een vorm van beschaving las. Hij is hoogleraar in de geowetenschappen, in het bijzonder milieukunde en duurzaamheid, aan de Universiteit Utrecht. Hij geeft in dat boek aan dat onze huidige beschaving wordt gekenmerkt door crisissituaties die zich op ecologisch, economisch en sociaal gebied voordoen, en welke oorzaken hieraan ten grondslag liggen: fundamentalistische religies, totalitaire staten, materialisme, hedonisme en een even fundamentalistisch kapitalisme. Hij onderzoekt hoe er naar een nieuwe "kwaliteit van leven" kan worden gezocht om onze beschaving te veranderen. En geeft aan dat herhaling van de rampzalige geschiedenis alleen kan worden voorkomen door naar een min of meer gedeeld mens- en wereldbeeld te zoeken. Die nieuwe manier van leven zou passen binnen de draagkracht van de fysieke aarde, en tegelijkertijd onze beschaving weer menselijk en waardig maken. Hij zegt ook dat de overheid meer moet doen, maar dan moet je de overheid ook zo organiseren dat deze het kan doen, en dat ben ik zeer met hem eens. (pagina 54-55)

Draadje (mei 2021)

Lees ook: Natuurlijk (uit 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Wim Voermans

Het land moet bestuurd worden : Machiavalli in de polder
Prometheus 2021, 279 pagina's -  € 22,50

Wikipedia: Wim Voermans (1961)

Korte beschrijving
Hoe kan het dat in een land van minderheden, een land waar voortdurend wordt overlegd en gepolderd, toch daadkrachtig wordt bestuurd? Hoogleraar staats- en bestuursrecht Wim Voermans gaat in dit boek op zoek naar een antwoord op die vraag. Op een toegankelijke manier loodst hij de lezer door middel van een ‘verhalende wandeling’, zoals hij het zelf noemt, langs gebeurtenissen uit het verleden en langs recente ontwikkelingen. Wat voor bestuurstraditie kent Nederland? Wanneer is sprake van een effectief bestuur? Wat voor soort leiders zijn daarvoor nodig? In hoeverre is de persoonlijkheid van de leider daarbij van belang of zijn het veeleer de omstandigheden die bepalend zijn? Aan de hand van anekdotes, ideeën van grote denkers en daden van bestuurders uit heden en verleden beschrijft Voermans op een toegankelijke manier het Nederlandse stelsel. Met notenapparaat, bibliografie, personen- en zakenregister.

Tekst op website uitgever
In een versplinterd politiek landschap werden de afgelopen tien jaar de grootste systeemveranderingen van na de Tweede Wereldoorlog doorgevoerd. De arbeidsmarkt, de woningmarkt, de energiemarkt, het bankenstelsel, het pensioenstelsel, het zorgstelsel, om er maar een paar te noemen, gingen allemaal op de schop. Hoe kon dat met kabinetten die opereerden zonder een vaste meerderheid in het parlement? Was het de poldercultuur, die ons op papier onbestuurbare land bij elkaar en gaande houdt? Of was het de leiderskwaliteit van premier Rutte? Waren het de omstandigheden of misschien de nieuwe polderregenten?

In Het land moet bestuurd worden gaat Wim Voermans op zoek naar mogelijke verklaringen. Politieke en bestuurlijke, maar ook historische: zitten die fragmentatie en dat polderen in onze aard? Herhaalde de geschiedenis zich de afgelopen tien jaar gewoonweg, of verlegden de accenten zich wellicht permanent? Besturen werd in elk geval in korte tijd belangrijker en technischer dan ooit, en bestuurders werden professioneler. Ze overvleugelen inmiddels onze volksvertegenwoordigingen, en onttrekken zich steeds meer aan de greep van regels en van de instanties die hen moeten controleren, die tegenwicht en tegenmacht moeten bieden, zoals gebeurde in de toeslagenaffaire. Een tendens die nog verder werd versterkt door het coronavirus. Ontstaat er een nieuwe regentencultuur? Wat betekent dat voor onze democratie? Is die in gevaar en moeten we die weer opeisen?

Fragment uit 5. Paalrot in de pijlers
Besturen als doel op zich
Besturen is en blijft altijd mensenwerk. Maar in een cultuur die besturen toch vooral als een vak ziet en waarin burgers, wars van politieke haarkloverij, besturen liefst uitbesteden wordt de uitvoering snel een uitzichtloos bedrijf. Bestuurders worden daardoor min of meer ambtenaren en lopen het risico steeds meer op elkaar betrokken te raken en in een eigen parallelle werkelijkheid terecht te komen (bestuurlijke verblinding). Een wereld waarin besturen en bestuurders zichzelf sluipenderwijs als doel in zichzelf gaan zien en zich verschansen. Niet langer de realiteit waarin die bestuurders keuzes maken in opdracht van de kiezer, die het beste weet en het laatste woord heeft. Ook niet meer de wereld waarin het bestuur een beperkt, voorwaardelijk en tijdelijk mandaat heeft om te beslissen, maar een andere parallelle, eigen systeemwereld waarin bestuurders volgens een eigen bestuurlijke logica keuzes maken en vaak vooral met elkaar en hun eigen organisaties in de weer zijn. Wat Daalder al zag als het 'in het gedrag en in de gedachten van vele Nederlandse bestuurders aanwijsbare gevoelen dat gezag zichzelf legitimeert'. daarachter schuilen vaak geen kwade bedoelingen, maar er is eerder sprake van op zichzelf onschuldige processen waarbij bestuurders en ambtenaren, via internalisering van bureaupraktijken en processen van professionalisering, langzamerhand het contact met de werkelijke leefwereld kwijtraken en een andere werkelijkheidsbeleving krijgen. (pagina 201)

Terug naar Overzicht alle titels

Tinneke Beeckman

Machiavalli's lef : levensfilosofie van de vrije mens
Boom 2020, 285 pagina's -  € 24,90

Wikipedia: Tinneke Beeckman (1976)

Korte beschrijving
Tinneke Beeckman schreef met dit werk alweer haar derde filosofische verhandeling. Haar eerste boek ging over Spinoza ('Door Spinoza's lens',  2012)*, haar tweede over de Verlichting ('Macht en onmacht', 2015)** en dit boek gaat over Machiavelli. Machiavelli (1469-1527) was en is een belangrijk denker, die de politieke theorie en praktijk analyseerde en vond dat vrijheid het doel van al het politieke handelen moet zijn. De Belgische filosofe Tinneke Beeckman analyseert de denkbeelden van Machiavelli en toont in dit boek aan hoe belangrijk en relevant diens denkbeelden zijn voor het hedendaagse politieke toneel. Volgens Machiavelli ligt het conflict altijd ten grondslag aan politiek. In de voortdurende strijd tussen elite en massa proberen beide zoveel mogelijk vrijheid te veroveren. Dit conflict moet niet verdoezeld worden, maar als dit conflict op een goede manier wordt aangegaan, zal uit deze strijd een betere samenleving geboren worden. Beeckman weet op heldere wijze de ingewikkelde ideeën van Machiavelli voor de lezer te verduidelijken.

Tekst op website uitgever
Waarom zou je Machiavelli (1469-1527) lezen – de term ‘machiavellisme’ staat toch voor manipulatie, bedrog en machtshonger? Dat dacht Tinneke Beeckman ook. Maar dankzij Spinoza ontdekte ze een andere Machiavelli: een geniale politieke denker uit de renaissance en passionele liefhebber van vrijheid.

Machiavelli is bij uitstek een denker voor een wereld in crisis. En zijn denken getuigt van een aanstekelijk lef om ideeën te lanceren én om te handelen. Beeckman bespreekt Machiavelli’s originele inzichten: politiek draait om conflict, noodzaak en tegenslag brengen het beste in jezelf naar boven en politieke deugdzaamheid verschilt van de klassieke moraal. Machiavelli hield leiders en burgers een spiegel voor: wat betekenen macht, gezag en burgerschap? En wanneer leef je echt in vrijheid? Beeckman bespreekt deze vragen en inzichten nauwgezet en betrekt ze op de actualiteit.

In dit uitdagende boek voert Beeckman de lezer niet alleen naar het hart van Machiavelli’s denken, ze laat ook zien dat Machiavelli’s werken een rijke schatkamer zijn vol wijze, scherpe en helder geformuleerde inzichten die van groot belang zijn voor burgers van nu.

Fragment uit 8. Waarom een spiegel nodig is
Wie heeft nog autoriteit?
Een bekwame, succesvolle vorst slaagt erin burgers te inspireren en aan zich te binden. Alleen dan heeft zijn project kans van slagen. Volgens de Florentijn probeert een verstandig politicus passie mee te nemen in zijn project. Tegen passie kan je nooit langdurig en met succes ingaan. Machiavelli zoekt met zijn analyse een nieuwe normativiteit: slagen leiders erin hun positie en de staat te laten bestaan (mantenere lo stato)? Kunnen zij een politieke gemeenschap creëren waarin burgers de pluraliteit (de verdeeldheid tussen volk en elite) aanvaarden? Kunnen zij iedereen naar een gemeenschappelijk belang doen kijken?

Machiavelli beantwoordt een belangrijke vraag van de moderniteit: waarop berust autoriteit? In elk geval niet op permanente onderdrukking en overheersing. Burgers moeten uiteindelijk instemmen - niemand kan tégen het volk in regeren. Machiavelli's schijnbaar meedogenloze bespreking van emoties en strevingen in het politieke theater hangt samen met een gevoel van urgentie. Concreet levert hij advies over wat een nieuwe heerser moet doen, zoals Lorenzo de' Medici, om overtuigend macht te verwerven, en over een verenigd Italië te regeren. Dit is wat Machiavelli in het laatste hoofdstuk van Il principe vraagt: hij doet een 'oproep om voorop te gaan in de verdediging van Italië, en het van barbaarse overheersing te bevrijden'(IP, XXVI). Voor deze taal kan een prins zich niet meer op de bestaande, traditionele regels beroepen, want die leveren gene politieke stabiliteit meer. 

In de oudheid heeft de legitieme politieke autoriteit een metafysische grond: de wereld wordt bezield door een kosmische orde, een goddelijke wet. Die natuurlijke, hiërarchische orde is in de samenleving terug te vinden. Volgens Aristoteles zijn de regeringsvormen bijvoorbeeld afgeleid uit familiale structuren. In de Ethica Nicomachea vergelijkt hij de politieke relaties met familierelaties; de man heerst over de vrouw zoals de aristocratische klasse van nature ene superieure positie bekleedt; de relatie tussen ouders en kinderen lijkt op die tussen een monarch en zijn onderdanen; en de relatie tussen kinderen (de broers) onderling is een timocratie (aangezien de broers gelijk zijn). (pagina 157-158)

Terug naar Overzicht alle titels

Marjan Minnesma & Jan Terlouw

Bezorgde brieven : over de wereld van onze kinderen
Balans 2021, 174 pagina's  - € 17,50

Wikipedia: Marjan Minnesma (1966) en Jan Terlouw (191) 

Korte beschrijving
Tijdens de coronapandemie voerden oud-politicus Jan Terlouw en klimaatactiviste en Urgenda-oprichter Marjan Minnesma een briefwisseling waarin zij hun bezorgdheid uitten over de opwarming van de aarde. Graag zouden zij zien dat de overheid met vergelijkbare ingrijpende maatregelen als in de coronacrisis genomen zijn ook de klimaatcrisis gaat aanpakken. Overschakeling op zonne- en windenergie, elektrisch rijden en vleesconsumptie aan banden leggen: de CO2-uitstoot terugdringen kan hen niet snel genoeg gaan en in hun gebundelde brieven voeren bezorgdheid en ingehouden woede de boventoon. Toch moeten ook zij gezien hebben hoe snel de coronamaatregelen verzet opgeroepen hebben en recente acties tegen bomenverslindende biomassacentrales en torenhoge windturbines tonen dat dit rond het klimaatbeleid niet anders is. Een waarschijnlijker scenario is dan ook dat wanneer we COVID-19 achter ons hebben gelaten, onze herwonnen vrijheid zich zal vertalen in een onbedaarlijke, milieuonvriendelijke reislust en de massaconsumptie weer op volle toeren gaat draaien om de economische schade in te halen. Beide briefschrijvers zijn regelmatig in de media te zien en aan het geluid dat zij daar laten horen, voegt dit boek niet veel toe.

Tekst op website uitgever
Twee bondgenoten, twee stemmen die oproepen in actie te komen om de wereld van onze kinderen leefbaar te houden.

In dit brievenboek delen Marjan Minnesma en Jan Terlouw hun zorgen over de steeds snellere klimaatverandering, over de bedreigingen van de natuur en de mensheid. Maar het zijn geen doemberichten die ze elkaar sturen.

Met veel kennis van zaken komen ze met mogelijke en haalbare oplossingen, zoals alternatieven die milieuvervuiling kunnen tegengaan, zoals nieuwe energiebronnen, in elk geval een andere aanpak van de problemen dan tot nu toe.

Bezorgde brieven is de aanstekelijke, inventieve en uitdagende briefwisseling tussen twee gedreven mensen die het opnemen voor hun kinderen en kleinkinderen en willen laten zien hoe dat een leefbaar klimaat allesbepalend is voor hun toekomst

Fragment uit de brief van zaterdag 27 februari 2021 (Jan Terlouw)
Steeds meer mensen komen met prachtige initiatieven, zoals je in je laatste brief weer liet zien. Ook daar valt wat optimisme aan te ontlenen.

Onlangs hoorde ik de filosoof Roman Krznaric zich in VPRO Tegenlicht afvragen: 'Hoe word ik een goede voorouder?' De Wereldgezondheidsorganisatie meldt dat het wereldwijde zelfmoordcijfer in de afgelopen 45 jaar met 60 procent is gestegen. In het Verenigd Koninkrijk werd in 2018 een minister van Eenzaamheid aangesteld om de negen miljoen inwoners tegemoet te komen die zich vaak of altijd eenzaam voelen, aldus een overheidsrapport uit 2017. In Japan schieten bedrijfjes met namen als 'Gezinswarmte' als paddenstoelen uit de grond. Ze verhuren acteurs die doen alsof ze een goede vriend, vriendin, familielid of liefdespartner zijn. Seks maakt geen deel uit van de overeenkomst; klanten betalen uitsluitend voor aandacht. Een moeder kan een zoon inhuren die bij haar op bezoek komt wanneer ze zich van haar eigen zoon vervreemd voelt. Een vrijgezel kan een vrouw inhuren die hem vraagt hoe zijn dag was als hij thuiskomt van zijn werk.

Techniek baas of knecht? Zullen we straks de voorouders willen zijn die niet alleen de natuur hebben verwoest, maar ook het samenleven? De technologie stoomt over ons heen met een tomeloze vaart, de ontwikkelingen gaan sneller en sneller. Als ik over tien jaar nog leef, word ik verzorgd door robots. Een robot zet thee voor me me stofzuigt. Als ik een hoestbui krijg, zegt hij bemoedigende woorden. Krijg ik een hartinfarct, dan belt hij 112 en dan komt er een ambulance zonder chauffeur.

Neemt de technologie ons leven over? Eenzaamheid ligt op de loer. Deze laatste zinnen heb ik overgeschreven uit het boek Mensen, het is lastig, maar het kan ... dat de Internationale School voor Wijsbegeerte onlangs heeft uitgegeven; een lang interview dat ik had met Marjolein Westerterp. Ik moest eraan denken toen het kabinet afgelopen dinsdag met versoepelde maatregelen kwam in verband met de coronacrisis en daarmee erkende dat er daarmee een risico wordt genomen met de gezondheid van met name ouderen. Het risico van gezondheidsklachten door eenzaamheid gaat opwegen tegen het risico van corona.

Wanneer gaan we begrijpen dat het risico van het verheerlijken van economische groei, van overdadige veeteelt, van onbeperkt over de globe vliegen, van overbevissing en vervuilen van oceanen, van insecten verdelgen, van vogels verjagen, kortom van onze manier van leven, ons straks tot slechte voorouders maakt?

Ik heb mijn stempas ontvangen. Op naar de verkiezingen. Ik zal je niet vragen op welke partij je gaat stemmen, maar ik heb wel een vermoeden in welke hoek het zal zitten.

Illegale knuffel uit de verte,

Jan (pagina 165-167)

Draadje (mei 2021)

Lees ook: Natuurlijk van Jan Terlouw uit 2018.

Terug naar Overzicht alle titels

Hans de Geus

Hoe ik huisjesmelker werd : over woonarmoede en ongelijkheid
Wereldbibliotheek 2021, 288 pagina's  -  € 20,--

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Biografie Hans de Geus (19?)

Korte beschrijving
De rode draad in dit boek is de verbinding tussen woonarmoede en ongelijkheid. De auteur stelt dat een tweekastenmaatschappij dreigt te ontstaan. De rijken worden rijker, zij hebben vastgoed en daartegenover staan degenen (meestal jongeren die geen bemiddelde ouders hebben) die geen woning kunnen kopen of een hoge huur moeten betalen. De hoofdoorzaak hiervan is gelegen in de ideologie die sinds de jaren 1980 het beleid bepaalt: deregulering, het afschaffen van regels en het verder aan de vrije markt overlaten. De ideologie van het neoliberalisme. Het probleem van de daardoor ontstane ongelijkheid wordt van veel kanten – in samenhang – belicht: het erfrecht, de liberalisering van de hypotheken, de beleggingen via de grote pensioenpotten en door internationale personen en bedrijven, de lage rente, de macht van de banken, de bouwlobby, de hoge prijs van de grond, de verslechterde positie van de werknemers (loonmatiging, flexibilisering). De steeds verder gaande ongelijkheid, zo stelt de auteur, zal met zich brengen dat we er allemaal op achteruit zullen gaan. Als een van de oplossingen ziet hij een verlaging van de grondprijs voor iedereen. Het boek is bedoeld als waarschuwing: we moeten er wat aan doen voor het te laat is. Voor beleidsmakers en een geïnteresseerd publiek.

Tekst op website uitgever
Hans de Geus kon geen hypotheek krijgen voor de bovenwoning die hij in Amsterdam wilde kopen. Hij kreeg wel een lening voor de aankoop van een paar appartementen die hij wilde verhuren op de vrije markt. Dat zette hem aan het denken over de oorzaken en gevolgen van de woningnood in Nederland.

Wonen is een grondrecht, maar wonen is onbetaalbaar geworden. De torenhoge huizenprijzen maken het starters en jongeren onmogelijk een huis te kopen. Tenzij ze een beroep kunnen doen op ouders die bemiddeld genoeg zijn om een gift of lening te verstrekken, en hun kinderen straks de dure afbetaalde woning en steeds vaker ook hun beleggingswoningen kunnen nalaten. De pechvogels zijn aangewezen op hoge vrijesectorhuren die een steeds groter deel van het toch al zo onzekere inkomen opslokken. Ze lijden aan woonarmoede en met zijn allen lijden we aan ongelijkheid met alle gevaren voor de samenleving van dien. En dat allemaal omdat in de jaren ’80 de marktwerking zonder regulering in de mode raakte en de gehele Nederlandse economie op haar kop zette.

Aan de hand van zijn eigen ervaringen bespreekt Hans de Geus in Hoe ik een huisjesmelker werd de woningmarkt. Hij analyseert op heldere wijze waar het mis is gegaan en wat de economische en maatschappelijke gevolgen zijn.

Fragment uit Hoe ik toch muisjesmelker werd
Zo was ik iets geworden waaraan het predicaat hypocriet kleeft: een salonsocialist. Links lullen, rechts vullen, dat werk. Een vraag die me sindsdien bezighoudt, is deze: heb ik als zondaar nu geen recht van spreken meer? Het lijkt wel van niet. Ik heb dit nooit begrepen. Is het juist niet overtuigend en heeft het zelfs niet iets nobels als een salonsocialist pleit voor beleid dat hem zelf raakt.? Als hij stemt op een partij die belastingen voorstelt ten koste van hem? Of in mijn geval: zou mijn pleidooi voor andere belasting overtuigender zijn wanneer ik in een kwetsbare woonpositie verkeer - of juist als ik profiteer van het systeem? Het is in elk geval geen verongelijkt klagen van iemand die zo dom was om de boot te missen op de huizenmarkt en weigert de consequenties te aanvaarden.

Daar komt nog bij dat we feitelijk allemaal woningbeleggers zijn. U weet nergens van? Nou, dat zit zo: als u aangesloten bent bij een pensioenfonds, dan doet u vanzelf mee met wat alle pensioenfondsen doen: beleggen in woningen om rendement te maken zodat ze uw en ons aller pensioenen kunnen uitkeren. Huisjesmelkerij is geïnstitutionaliseerd. Kun je dan een zelfstandige zonder pensioen vragen om daar op ethische gronden van af te zien? Een excuus is er niet. Er is ook een banale, egoïstische kant, en die luidt: het systeem is zoals het is. Dat ga ik niet veranderen door mezelf er als kanonnenvlees voor te werpen. De rente op nul, geen pensioen, geen arbeidsongeschiktheidsverzekering ... het is als zzp'er eten of gegeten worden. En als er dan toch gegeten wordt, schuif ik liever aan tafel in plaats van als hapje aan een ander te worden geserveerd.

Een systeem waarin meedoen de enige manier is om er niet de dupe van te worden brengt niet het fraaiste in mensen naar boven. In de auto op de terugweg van de Bijlmer had de makelaar voor dit soort morele overwegingen heel wat minder woorden nodig. 'Tja, het is een harde wereld ...' En daarmee was voor hem de kous af.

Ons aller welvaart is in gevaar
Dit boek gaat niet over mij, maar vanuit mijn situatie heb ik nu wel het probleem geschetst: bezit is de laatste decennia steeds ongelijker verdeeld in een systeem dat steeds meer gefinancialiseerd werd. Een ongelijkheid die over generaties heen verder dreigt te groeien. Dat heeft weinig te maken met de grote verschillen in inkomens, laat staan met hard werken of talent. Het heeft alles te maken met vermogen, en vooral vastgoed, en al helemaal met erven. Beleggen in woningen en erven worden zeer laag belast, terwijl noeste, nuttige arbeid waar de maatschappij beter van wordt des te meer wordt belast. Dor die ongelijkheid gaan we er ten slotte allemaal op achteruit. Ons aller welvaart lijdt onder de uithollende, uitbuitende manier van geld verdienen met geld.(pagina 18-19)

Draadje (oktober 2021)

Artikel: Net op tijd aan de goede kant van de woonkloof (De Volkskrant, zaterdag 1 mei 2021)

Lees vooral ook Een land van kleine buffers : er is genoeg geld, maar we gebruiken het verkeerd van Dirk bezemer (uit 2020)

Klik hier voor meer boeken over de balans tussen Nemen en Geven

Terug naar Overzicht alle titels

Marjan Slob 2

Hersenbeest : filosoferen over het brein en de menselijke geest : essay
Lemniscaat 2016, 211 pagina's -  € 17,95

Website Marjan Slob (1964)

Korte beschrijving
De auteur is filosofe, columniste en recensente voor de Volkskrant. In het boek (zij noemt het zelf een essay) fulmineert ze tegen de stelling van de neurowetenschappers 'Wij zijn ons brein'. Om dit te onderbouwen gebruikt de auteur informatie vanuit vakgebieden als antropologie, psychologie en filosofie. Ook worden regelmatig romans (fictie) in het betoog opgenomen. Voor een deel van dit essay heeft zij wetenschappers geïnterviewd, maar ook veel gebruikgemaakt van literatuur. In het laatste hoofdstuk 'Hersenbeest' breekt zij een lans voor de geesteswetenschappen, die, anders dan in de jaren vijftig, nu ondergeschikt zouden zijn geworden aan de natuurwetenschappen. In de epiloog 'Elementen van een menstheorie' worden aan de hand van 23 punten de beweringen nog eens op een rijtje gezet. Aan het einde van het essay worden de bronnen per hoofdstuk opgesomd. Het boek is bedoeld voor een breed publiek.

Tekst op website uitgever
Uit het boek Hersenbeest: ‘Ik heb grote moeite met luidruchtige hersenwetenschappers die in de publieksmedia met “wetenschappelijke onthullingen” komen over hoe mensen “echt” in elkaar zouden zitten. Ik hoor hen namelijk niet over de sturende kracht van het vocabulaire dat onderzoekers kiezen om de werkelijkheid te benaderen. Hoe kun je als mens een instrumentarium ontwikkelen waarmee je jezelf bestudeert, en desondanks objectiviteit claimen?’

Marjan Slob laat in haar essay Hersenbeest zien wat er mooi en opwindend is aan hersenwetenschap. Ze belicht ook waar die wetenschap stuit op de grenzen van haar kunnen. Naast de beperkingen van de hersenwetenschap plaatst ze de effectiviteit van de geesteswetenschap. Ze pleit voor wijze wetenschap, een kruisbestuiving tussen disciplines. Een eenzijdig natuurwetenschappelijke manier van denken kan en zál leiden tot een technocratische samenleving waarin statistische normaliteit de toon zet en ‘meten’ wordt verward met ‘objectiviteit’.

In dit speelse en verkennende essay gebruikt Slob zowel fictie als non-fictie om te komen tot antwoorden op grote vragen als: wat is een mens, wat kan je over jezelf weten (en hoe), wat is bewustzijn, waarin schuilt je vrijheid?

Fragment uit 7. Vreemd aan dit leven
Soms word ik 's nachts wakker met een gevoel van diepe vreemdheid. Hier lig ik dan. Ik heb armen en benen, een romp, een hoofd. Ik ben vertrouwd met dit lichaam, en toch komt het me ook volkomen toevallig voor. Waarom een hand? Waarom heeft die hand deze vorm - vingers en gewrichtjes en pezen en huid, een duim? Ik voel mijn blaas en denk: zo regel ik mijn waterhuishouding. Het had ook allemaal anders kunnen zijn. Maar zo is het. Deze vorm heeft het leven genomen, en dit leven ben ik. Echt wel vreemd.

Het zijn geen gewaarwordingen waar ik het vaak over heb, of waar ik anderen vaak over hoor. Toch denk ik dat ik niet de enige ben die soms bevangen raakt door de willekeur van haar vorm. Dichteres Marjoleine de Vos noemt het 'een gevoel waar iedereen waarschijnlijk wel eens aan lijdt, het gevoel de bewoner te zijn van het eigen lichaam, erin opgesloten te zijn, het ermee te moeten doen maar er niet volledig mee samen te vallen.'

Die afstand die je als mens kan voelen tot je eigen lichaam en je eigen persoon, die vervreemding, is in de filosofie en de literatuur op meerdere plaatsen geboekstaafd. Gelukkig maar, want daardoor hoef ik me geen freak te voelen. Ik ben kennelijk niet de enige die op 'deze provinciale ster' (Wislawa Szymborska) met dergelijke gedachten ronddoolt. Zulke ervaringen en gewaarwordingen vallen binnen het menselijk bereik.

En daar, precies op dat punt, ontstaat voor mij een andere verwondering. Hoe kan het dat mensen zich soms zo vreemd voelen in ons eigen lichaam. (pagina 78-79)

Lees ook: De lege hemel : over eenzaamheid (2020)

Terug naar Overzicht alle titels

Kathalijne Buitenweg

Datamacht en tegenkracht : hoe we de macht over onze gegevens kunnen terugkrijgen
De Bezige bij 2021, 239 pagina's - €20,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Wikipedia: Kathalijne Buitenweg (1970)

Korte beschrijving
Burgers staan - bewust of onbewust - steeds meer data af aan private tech-giganten zoals Facebook en Google en aan overheden. In dit goed geschreven boek gaat de auteur, een prominent voormalig lid van het Europees Parlement en de Tweede Kamer, in op de machtsvorming en gevaren die met het op grote schaal vergaren en gebruiken van data, veelal persoonsgegevens, gepaard gaan. Dit zeer betrokken geschreven boek is een fraaie oproep om 'tegenmacht' te creëren voor een digitale ontwikkeling waarin 'big data', algoritmes en sociale media steeds meer centraal komen te staan. In beeldende en krachtige taal zet de auteur bijvoorbeeld aan om kritisch te zijn jegens een overheid die sociale ongelijkheid automatiseert. Het is tevens een appèl om privacy meer serieus te nemen. Het boek knoopt niet alleen aan bij technologie, maar ook bij maatschappelijke ontwikkelingen, zoals de wens van velen om naar een zo risicoloze samenleving te gaan. Dit boek verdient een pluim voor de warme betrokkenheid. Geschikt voor iedereen met politieke en maatschappelijke interesse in de digitale wereld.

Tekst op website uitgever
Van Facebook tot de Belastingdienst, van Magister tot werkgevers: bedrijven en overheden willen steeds meer van ons weten. Door het koppelen van data worden we geanalyseerd en raken we gevangen in profielen. Gemeenten voorspellen wie een potentieel fraudeur is, of wie grote kans heeft slachtoffer te worden van huiselijk geweld. Een groeiende groep werknemers wordt aangestuurd via algoritmen. En ons venster op de wereld wordt bepaald door bedrijven die weten wat we willen zien, horen en lezen.

Digitalisering heeft ons leven makkelijker gemaakt, maar ook nieuwe vormen van beïnvloeding en machtsuitoefening gecreëerd. Wat betekent dit voor onze zeggenschap? En wat doet het met de samenleving als we gereduceerd worden tot onze data? In Datamacht en tegenkracht roept Kathalijne Buitenweg alle burgers, werknemers en internetgebruikers op om tegenmacht te organiseren, en zo de macht over onze data te heroveren.

Fragment uit 7. De verbonden wereld - strijd en samenwerking in de digitale geopolitiek
Naarmate het internet aan betekenis won, groeiden ook de economische, politieke en nationale belangen en is de digitale wereld het toneel geworden van een geopolitieke strijd. In de jaren negentig, toen steeds meer mensen het internet ontdekten, waren botsende ideologieën, zoals die tussen het kapitalisme en het communisme, juist naar de achtergrond verdwenen. Volgens de Amerikaanse politicoloog Francis Fukuyama was het 'einde van de geschiedenis' ingegaan. Het Westen beschouwde zich als winnaar van de Koude Oorlog (1945-1991) en zag eigenlijk maar één weg voorwaarts: die van de vrije markt, het kapitalisme, democratie en verdere globalisering. De opkomst van het internet leek daar heel natuurlijk in te passen. Er ontstond optimisme over technologische vooruitgang, voortgestuwd door de private sector, en over een wereld zonder grote ideologische conflicten waarin mensen zich maximaal konden ontplooien.

Maar de afgelopen twintig jaar zijn anders verlopen dan verwacht. China en Rusland zijn niet verder gedemocratiseerd. Integendeel, autoritaire krachten hebben aan invloed gewonnen. Wereldwijd staat de democratie onder druk: van Turkije tot Brazilië en van Tanzania tot Hongarije. Ook de relatie m et de Verenigde Staten, waar we decennia op konden bouwen, is fragieler geworden. Dankzij klokkenluider Edward Snowden kunnen we niet meer ontkennen dat de Amerikanen ons op grote schaal bespioneren. Wereldwijd groeit het ongemak over de dominantie van Silicon Valley en de manier waarop de Big Tech-bedrijven zich gedragen. En ongeacht of er een Democraat of Republikein in het Witte Huis zit, er is een nieuwe titanenstrijd tussen de VS en China aan de gang. Europa is daarin nog zoekend naar zijn rol. (pagina 170-171)

Draadje (juli 2021)

Item in Nieuwsweekend: Datamacht en tegenkracht (zaterdag 1 mei 2021)

Klik hier voor meer boeken over 'het internet' 

Terug naar Overzicht alle titels