maandag 5 juli 2021

Ton van Rietbergen

Globalisering : ramp of redding? : een speurtocht naar de oorzaken van milieuproblemen en ongelijkheid
Eerste druk 2020, 187 pagina's €22,50

Ton van Rietbergen (19?) op website Universiteit Utrecht

Korte beschrijving
Dit boek is gebaseerd op de HOVO-cursus ‘Globalisering en de gevolgen voor het milieu’ die de auteur en economisch geograaf samen met collega’s van de Universiteit Utrecht acht jaar lang gegeven heeft. HOVO staat voor Hoger Onderwijs Voor Ouderen. Dit collegemateriaal gaat over de relatie tussen de groeiende globalisering en de toenemende milieuproblematiek. De teksten starten met een introductie van het wat en waarom van globalisering, gevolgd door een beschouwing over de onmisbaarheid van het marktmechanisme. Vervolgens aandacht voor de relatie tussen globalisering en milieu, en voor de vraag of er een demografisch optimum bestaat. Dan volgen feiten en meningen over CO2, het broeikaseffect en verminderende biodiversiteit. Afsluitend zijn er teksten over de invloed en toegevoegde waarde van technologie bv. de containers in het vervoer over water en te land als cruciale innovatie voor globalisering. Afsluitend een zeer uitgebreide literatuurlijst. Prettig lezende en duidelijk uitleggende teksten over een breed aantal aspecten van de titel van deze leergang. Met afbeeldingen en figuren in kleur.

Tekst op website uitgever
Specialisatie en vrijhandel hebben de wereld rijker gemaakt, maar de ongebreidelde verspreiding van kapitaal heeft ook veel kwaad gedaan. In de huidige tijd gaat nog maar 15% van het kapitaal naar productieve activiteiten en is arbeid weer voor de dommen. Het aantal miljardairs is groter dan ooit, en ieder van hen heeft een gigantische ecologische voetafdruk.

Mede daardoor is de uitstoot van CO2 enorm toegenomen en de biodiversiteit aangetast. Bij velen roept dit grote emoties op en betogingen zijn aan de orde van dag. Oplossingen zijn er ook want een systeem waarin superbelegger Warren Buffet minder belasting betaalt dan zijn secretaresse en de subsidie voor fossiele brandstoffen ruim 5,3 biljoen dollar bedraagt (6,5% van het wereld-BPP) is niet houdbaar. Vooral als we bedenken dat er maar 120 miljard subsidie naar hernieuwbare energie gaat, en wind- en zonne-energie ongekende mogelijkheden hebben.

Fragment uit hoofdstuk 3. Globalisering en milieu
3.6 Economische modellen werken niet meer

Pauli En Taleb vinden dat het roer om moet. Taleb (2007) betoogt in zijn geruchtmakende boek The Black Swan dat de huidige economische modellen niet meer werken omdat de wereld door verregaande schaalvergroting wordt gedomineerd door extremen. Zo is er bijna geen sector meer in de wereld die niet wordt overheerst door een handvol gigantische conglomeraten. Een voorbeeld daarvan vormt de Nederlandse financiële sector. In hun hoogtijdagen, toen elke bankier en verzekeraar het had over 'schaalvergroting' en over 'all-finanz', waren de balansen van ING, ABN, AMRO, Rabobank en de Fortis-groep tezamen ongeveer vier keer zo groot als het totale Nederlandse BBP. Nu hoor je weinig meer over het toen zo gepropageerde 'samengaan' van 'kort' bancair geld en 'lang' assurantie-geld. Het is het mantra van de schaalvergroting dat ervoor zorgde dat er te veel bedrijven ontstonden die 'too big to fail' en 'too big to jail' zijn, en dat het kapitalisme zichzelf begon op te eten.

In de huidige fase van het kapitalisme zijn bedrijven geobsedeerd door hun cashflow en geloven ze dus veel meer in producten die elke dag met een marge van 5 procent worden verkocht dan in producten die eens in de maand worden verkocht met een marge van 50 procent. Zo wordt werkelijke vernieuwing volgens Pauli en Taleb tegengehouden door marketingprietpraat over 'innovatie' en is van de oorspronkelijke betekenis van economie als wetenschap van de schaarste niet veel meer over, want er is alom sprake van een enorm overaanbod. Het laatkapitalisme kenmerkt zich volgens hen door 'een industriële productie die als voornaamste doel heeft om ons troep te verkopen die we niet nodig hebben.' Geen wonder dat het wereldwijde reclamebudget inmiddels een groot is als het BBP van België en we niet eens meer merken dat wij als consument-burgers zijn blootgesteld aan 300 reclameboodschappen per dag.

We leen, kortom, niet meer in een klassieke liberale-kapitalistische economie, zoals ooit door Adam Smith werd bedoeld. Hij beschreef een systeem waarin er sprake is van volledige vrije mededinging en waarin kleine bedrijven kansen hebben en niet bij voorbaat als 'te klein' worden weggezet of door marktmacht van conglomeraten tot te lage prijzen worden gedwongen. Apothekers, fysiotherapeuten, boeren, vrachtwagenchauffeurs en mensen die een alternatieve vorm van energieopwekking nastreven, weten precies wat Adam Smith bedoelde. (pagina 104-105)

Fragment uit hoofdstuk 9. De gele hesjes en het milieu
Feitenkennis is ook van belang. Dat blijkt wel uit de befaamde feitentoets van Hans Rosling over de staat van de wereld, die steevast veel te negatief wordt ingevuld. Er is vrijwel niemand die hier beter scoort dan een chimpansee (en zeker mensen uit de media niet). Deze gebrekkige feitenkennis en het meerdere malen door Kahneman aangetoonde effect dat iets opgeven van wat je al hebt psychologische veel pijnlijker is dan iets niet krijgen, leiden tot het zwaarmoedige gevoel dat we trouwens met name in het Westen aantreffen. De gele hesjes, Brexit, de Vijfsterrenbeweging en de keuze voor Trump: het zijn allemaal symptomen van het feit dat velen in de westerse wereld zien dat hun toonaangevende positie aan het verdwijnen is. De criminoloog Marc Schuilenburg ziet in zijn boek Hysterie : een cultuurdiagnose een historische parallel met het einde van de 19de eeuw. Hij ziet hierbij de sociale media als tegenhanger van de telegraaf, en de neoliberale gedachte van ontgrenzing als tegenhanger van de trein - want ook de telegraaf bracht een omwenteling in de communicatie teweeg, en ook de trein maakte dat het buitenland plots een stuk dichterbij kwam. Schuilenburg: 'Dan zie je dat het gevoel van geborgenheid opnieuw rap aan het verdwijnen is. Net als toen gaan de veranderingen sneller dan de mensen kunnen bijbenen.' Door de sociale media lijkt de hysterie besmettelijker dan ooit. Iets wat Schuilenburg ook tegenkomt in verschillende wijken in Nederland, want daar komt het verlies van gemeenschappelijkheid en het idee dat de menselijke maat ondergeschikt is aan het systeem steeds naar boven. Aardig in dat verband is ook dat veel van de woede bij de gele hesjes werd getemperd door het onderlinge contact dat men opdeed gedurende de betogingen.

Schuilenburg hekelt daarom ook de toon van de discussie over klimaatverandering die vooral in boekhoudtermen wordt gevoerd: 'Het gaat vooral over 0,003 procent minder CO2-uitstoot en belastingmaatregelen.' Over wat het kost om een huis energieneutraal te maken, bijvoorbeeld en wie die kosten moet ophoesten. Volgens Schuilenburg zou het over een heel nieuwe manier van leven moeten gaan, over een heel nieuwe manier om de samenleving in te richten, in het onderwijs, de stedenbouw. In veel recente bijdragen denkt of hoopt men dat de coronaproblematiek tot deze vergrote solidariteit kan leiden. (pagina 170-171)

Artikel: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018)

Artikel: Straks weer lekker vliegen en kopen? Na de pandemie moeten we juist gaan denken in termen van krimp (De Volkskrant, mei 2021)

Lees ook: De globaliseringsparadox : waarom mondiale vrijhandel, de natiestaat en democratie niet samengaan van Dani Rodrik (uit 2015)

Terug naar Overzicht alle titels



Geen opmerkingen:

Een reactie posten

De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen