Athenaeum, Polak & Van Gennep 2023, 277 pagina's - € 24,99
Reeks: Paradigma
Oorspronkelijke titel: One-dimensional man (1964)
Wikipedia: Herbert Marcuse (1898-1979)
Korte beschrijving
Een studie over de kapitalistische samenleving. Herbert Marcuse noemt de moderne mens ‘eendimensionaal’. Massamedia, reclame en managementdenken scheppen een individu dat in de ban is van ‘valse verlangens’ naar goederen en bezit. Consumentisme heeft grote maatschappelijke gevolgen: het kritisch bewustzijn wordt lamgelegd, niemand droomt nog van een nieuwe wereld, maar van een nieuwe koelkast. Marcuse pleit voor de ‘grote weigering’: door zich bewust te worden van alle vormen van manipulatie, kan de moderne mens zich bevrijden van zijn aangeprate verlangens. Betogend en zeer intelligent geschreven. Uitsluitend geschikt voor een geoefende lezersgroep. Herbert Marcuse (Berlijn, 1898 - Starnberg, 1979) was een wereldberoemde academisch docent, filosoof en politiek theoreticus. Hij schreef meer dan dertig boeken. Zijn werk werd in meer dan veertig landen uitgegeven. 'De eendimensionale mens' werd oorspronkelijk gepubliceerd in 1964. Het boek maakt deel uit van de serie: 'Paradigma reeks'.
Tekst op website uitgever
In zijn beroemde studie over de kapitalistische samenleving noemt Herbert Marcuse de moderne mens ‘eendimensionaal’. Massamedia, reclame en managementdenken scheppen een individu dat in de ban is van ‘valse verlangens’ naar goederen en bezit. Consumentisme heeft grote maatschappelijke gevolgen: het kritisch bewustzijn wordt lamgelegd, niemand droomt nog van een nieuwe wereld, maar van een nieuwe koelkast.
Marcuse pleit voor de ‘grote weigering’: door zich bewust te worden van alle vormen van manipulatie kan de moderne mens zich bevrijden van zijn aangeprate verlangens.
De eendimensionale mens (1964) had veel invloed op de rebellerende studenten in de jaren zestig en zeventig. Het behoort tot de standaardwerken van de tweede helft van de twintigste eeuw. Nu onze tijd door digitalisering in toenemende mate bepaald wordt door consumentisme, is het weer brandend actueel.
Fragment uit 1. De nieuwe vormen van controle
Er heerst een draaglijke, soepele, redelijke, democratische onvrijheid in de geavanceerde industriële samenleving, een blijk van technische vooruitgang. Wat kan er immers rationeler zijn dan de onderdrukking van de individualiteit door middel van de mechanisatie van sociaal noodzakelijke maar pijnlijke werkzaamheden, de concentratie van individuele ondernemingen in efficiëntere, productievere, de regulering van de vrije concurrentie tussen ongelijk uitgeruste economische subjecten, de inperking van voorrechten en nationale soevereiniteit die de internationale organisatie van middelen belemmeren? Dat deze technologische orde ook gepaard gaat met een politieke en intellectuele coördinatie, is misschien een betreurenswaardige, maar tegelijk ook veelbelovende ontwikkeling.
De rechten en vrijheden die aan het begin en in de vroege stadia van de industriële samenleving zo'n belangrijke rol speelden, maken plaats voor een hoger stadium van deze samenleving: ze verliezen hun traditionele beweegredenen en inhoud. Vrijheid van gedachte, meningsuiting en geweten waren - net als het vrije ondernemerschap, dat ze hielpen bevorderen en beschermen - net als het vrije ondernemerschap, dat ze hielpen bevorderen en beschermen - in wezen kritische ideeën, bedoeld om een verouderde materiele en intellectuele cultuur te vervangen door een productievere en rationelere. Eenmaal geïnstitutionaliseerd deelden deze rechten en vrijheden het lot van de maatschappij waarvan ze integraal onderdeel waren geworden. Eenmaal bereikt werden ze vanzelfsprekend.
Naarmate de vrijheid van gebrek, de concrete inhoud van alle vrijheid, een reële mogelijkheid wordt, verliezen de vrijheden die horen bij een toestand van lagere productiviteit hun vroegere inhoud. Onafhankelijk denken, de autonomie en het recht op politieke oppositie worden beroofd van hun fundamentele kritische functie in een maatschappij die steeds beter in staat lijkt te zijn de behoeften van het individu te bevredigen door de wijze waarop ze is georganiseerd. Een dergelijke samenleving kan met recht de aanvaarding van haar beginselen en instituties eisen, en het verzet tegen de beperkingen en bevordering van alternatief beleid binnen de status quo beperken. In dit opzicht lijkt het weinig uit te maken of de toenemende behoeftebevrediging wordt bereikt door een autoritair of niet-autoritair systeem. Onder de omstandigheden van een stijgende levensstandaard lijkt het maatschappelijk gezien nutteloos om zich niet aan het systeem zelf aan te passen, zeker wanneer dit tastbare economische en politieke nadelen met zich meebrengt en de goede werking van het geheel bedreigt. In feite lijkt er, tenminste voor zover het de levensbehoeften betreft, geen enkele reden te zijn waarom de productie en distributie van goederen en diensten zou moeten verlopen via de concurrerende samenloop van individuele vrijheden. (pagina 35-36)
Lees ook: De grote weigering van Marian Donner (uit 2022)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen