George Orwell

Over nationalisme : met een essay van Bas Heijne
Prometheus 2023, 77 pagina's  - € 12,50

Oorspronkelijke titel: Notes on nationalism (1945)

Wikipedia: George Orwell (1903-1950) en Bas Heijne (1960)

Korte beschrijving
Een essay van George Orwell over de definitie van nationalisme, met een inleidend essay van Bas Heijne.  Vlak na de Tweede Wereldoorlog schreef George Orwell wat een van zijn meest fameuze essays zou worden: ‘Notes on Nationalism’. Al in de eerste alinea’s trekt hij het begrip nationalisme breder dan gebruikelijk: het gaat Orwell om een nietsontziend geloof in een zaak of identiteit, waarbij alle middelen zijn toegestaan. Feiten en gezond verstand doen er niet langer toe, partijdigheid bepaalt alles. In zijn inleidende essay beschrijft Bas Heijne hoe Orwells tekst ontstond, maar laat vooral ook zien hoe actueel die nog is voor onze tijd. Intelligent en met veel taalgevoel geschreven. Voor de meer geoefende lezer. George Orwell (1903-1950) was een wereldberoemde Britse schrijver, journalist, essayist en criticus. Zijn werk won meerdere literaire prijzen, waaronder de Hugo Award for Best Novella en de Prometheus Award.

Tekst op website uitgever
In 1945, vlak na de Tweede Wereldoorlog, schreef George Orwell wat een van zijn meest fameuze essays zou worden: ‘Notes on Nationalism’. Al in de eerste alinea’s trekt hij het begrip nationalisme breder dan gebruikelijk: voor Orwell gaat het om een nietsontziend geloof in een zaak of identiteit, waarbij alle middelen zijn toegestaan. Feiten en gezond verstand doen er niet langer toe. Partijdigheid bepaalt alles.

In zijn lange inleidende essay beschrijft gelauwerd essayist Bas Heijne hoe Orwells tekst ontstond, maar vooral laat hij zien hoe actueel die nog is voor onze tijd, waarin het nationalisme zoals Orwell dat beschreef overal bloeit, emoties belangrijker zijn geworden dan feiten en de democratie in crisis verkeert.

‘Een verbluffend en ongemakkelijk essay – vooral als je bedenkt dat het eigenlijk over jezelf gaat.’ - Rutger Bregman

‘In zijn scherpzinnige inleiding laat Heijne zien hoe angstaanjagend actueel Orwells werk nog is.’ - Saskia Noort

‘Een niet te negeren oproep om de strijd aan te gaan met vooroordelen, ook je eigen. In zijn inleiding plaatst Heijne Orwell weer stevig in ons heden.’ - Philip Huff

George Orwell is een van de beroemdste schrijvers van Engeland. Twee van zijn meest beroemde boeken zijn Nineteen Eighty-Four (1984) en Animal Farm. Orwell schreef ook veel essays en dankzij deze stukken tekst genoot hij tijdens zijn leven de meeste bekendheid. Hij werd geboren in 1903 in India waar zijn vader destijds werkte. In 1907 verhuisde het gezin naar Engeland. Van 1922 tot 1927 zat hij in een Indiaase politie eenheid die gestationeerd was in Burma. Hier deed hij inspiratie op voor zijn eerste roman Burmese Days (1934). Na zijn periode als politieman volgde een aantal arme jaren voor de schrijver, waarin hij onder meer twee jaar in Parijs woonde voordat hij terugkeerde naar Engeland. Animal Farm, de roman die hem wereldfaam bezorgde, werd uitgebracht in 1945. Deze klassieker is doorspekt met politieke satire. Net als Nineteen Eighty-Four, die wordt gezien als de belangrijkste dystopische roman van de moderne literatuur. George Orwell overleed in januari 1950 in Londen. Een aantal dagen voor zijn dood kreeg hij een bericht van Desmond MacCarthy een van de belangrijkste literaire critici aller tijden. Daarin schreef MacCarthy: 'You have made an indelible mark on Englisch literature... you are among the few memorable writers of your generation.'

Fragment uit Notities over nationalisme - George Orwell
Onvastheid
De hevigheid waarmee ze worden gevoeld verhindert niet dat nationalistische loyaliteiten overgedragen kunnen worden. Om te beginnen kunnen ze, zoals ik al heb aangegeven, verbonden zijn met een willekeurig ander land. Het komt veelvuldig voor dat de grote nationale leiders of de oprichters van nationalistische bewegingen zelf niet eens afkomstig zijn uit het land dat ze hebben opgehemeld. Soms zijn ze ronduit buitenlanders, maar vaker komen ze uit een omliggend gebied waarbij de nationaliteit niet vaststaat. Neem Stalin, Hitler, Napoleon, De Valera, Disraeli, Poincaré of Beaverbrook. De pan-germaanse beweging werd deels geschapen door een Engelsman, Houston Chamberlain. De afgelopen vijftig of honderd jaar is het overgedragen nationalisme onder literaire intellectuelen een veelvoorkomend verschijnsel geweest. Bij Lafcadio Hearn ging de overdracht naar Japan, bij Carlyle en veel van zijn tijdgenoten naar Duitsland, en in onze eigen tijd meestal naar Rusland. Maar het is vooral interessant dat er ook sprake kan zijn van een 'heroverdracht'. Een land of groep die jarenlang is vereerd, kan plots verachtelijk worden, en de vrijgekomen plaats kan haast naadloos ingenomen worden door een ander geliefd iets. In de eerste versie van The Outline of History en andere geschriften van H.G. Wells uit die tijd worden de Verenigde Staten haast net zo uitbundig geprezen als de communisten vandaag de dag Rusland prijzen; toch veranderde die kritiekloze bewondering binnen slechts een paar jaar in vijandigheid. Het komt geregeld voor dat een vooringenomen communist binnen niet meer dan een paar weken, of soms zelfs dagen, verandert in een even vooringenomen trotskist. Op het Europese continent werden fascisten voornamelijk gerekruteerd in communistische kringen, en precies het tegenovergestelde proces zou zomaar eens kunnen plaatsvinden in de komende jaren. Wat steeds hetzelfde blijft bij de nationalist is zijn eigen geestestoestand, terwijl datgene waar zijn gevoelens betrekking op hebben veranderlijk of zelfs denkbeeldig kan zijn. (pagina 49-51)

Fragment uit 7 - Bas Heijne
Verbluffend aan Orwells essays is dat ze op de huid van de tijd zijn geschreven, vol staan met verwijzingen naar toenmalige actuele gebeurtenissen en ontwikkelingen, en toch allesbehalve gedateerd zijn. De journalist Orwell mikte overduidelijk niet op de eeuwigheid, het ging hem om het hier en nu, maar vaak genoeg wist hij met zijn nuchtere blik achter de actualiteit iets bloot te leggen wat ons ook aangaat.
  Dat geldt zeker ook voor 'Notities over nationalisme', het essay dat hij schreef tijdens de slotfase van de Tweede Wereldoorlog en voor het eerst publiceerde in het blad Polemic, in oktober 1945. Het stuk raakt onherroepelijk aan de tijd waarin het werd geschreven. Veel Nederlandse lezers zullen bijvoorbeeld G.K. Chesterton alleen nog kennen van zijn verhalen over de priester-detective Father Brown, en niet vanwege zijn allesomvattende katholicisme. Maar waar hij bij Orwell voor staat is duidelijk genoeg. Dat geldt voor de meeste voorbeelden die Orwell geeft, niet veel moeite ze naar ons heden te transporteren.
  In de eerste alinea valt hij met de deur in huis: het 'nationalisme' waar hij over schrijft, moeten we veel breder opvatten dan een emotie die zich richt op de natie alleen. 'We zullen zo dadelijk zien dat ik dit woord niet helemaal in alledaagse zin gebruik, al is het maar omdat het gevoel waarover ik het heb niet altijd is verbonden met wat we een natie noemen, dat wil zeggen een afzonderlijk ras of grondgebied. Het kan verbonden zijn met een kerk of klasse, of het kan in een louter negatieve zin gelden, tégen een of ander iets en zonder behoefte aan een positieve zaak of loyaliteit.' (pagina 24-25)

Enkele andere boeken van Bas Heijne
Staat van Nederland : een pleidooi (2017)
Onbehagen : Nieuw Licht op de beschaafde mens (2016)
Wereldverbeteraars : Gandhi, King, Mandela - hun erfenis (2017)
Kleine filosofie van de volmaakte mens (2015)
De betovering van de wereld (2013)
Vrijheid, gelijkheid, broederschap (2018)
Mens/Onmens : essay (2020)
Leugen & waarheid : in gesprek over de grote kwesties van onze tijd (2021)

en 1984 van George Orwell (1949/2008)

Terug naar Overzicht alle titels