Herman Tjeenk Willink 3

Het tij tegen : de democratische rechtsorde als fundament
Prometheus 2023, 206 pagina's  - € 20,00

Wikipedia: Herman Tjeenk Willink (1942)

Korte beschrijving
Een boek over de democratische rechtsorde als fundament. Tjeenk Willink wijst erop dat de overheid in haar beleid én functioneren moet voldoen aan de eisen van democratie en recht. Die bieden burgers zekerheid. Door de dominantie van het geld als ijkpunt voor beleid en het managementdenken zijn die zekerheden gestaag uitgehold. Tjeenk Willink wijst aan waar het probleem van vandaag ligt en wat er nodig is om het tij te keren. Intelligent en analytisch geschreven. Met name geschikt voor een geoefende lezersgroep.  Herman Diederik Tjeenk Willink (Amsterdam, 1942) is een Nederlands voormalig politicus voor de Partij van de Arbeid en oud-topambtenaar. Van 1991 tot 1997 was hij voorzitter van de Eerste Kamer der Staten-Generaal. Van 1997 tot 2012 was hij vicepresident van de Raad van State. Sinds december 2012 is Tjeenk Willink minister van Staat. Hij was vijf keer informateur bij Nederlandse kabinetsformaties.

Tekst op website uitgever
Meer dan een halve eeuw was Herman Tjeenk Willink direct betrokken bij ontwikkelingen in en rond de overheid: als publieke ambtsdrager, als maatschappelijk bestuurder, als kritische beschouwer. Hij werd niet moe erop te wijzen dat de overheid in haar beleid én functioneren moet voldoen aan de eisen van democratie en recht. Die bieden burgers zekerheid: de zekerheid dat ieder zijn zegje kan doen en wordt gehoord, de zekerheid dat ieder gelijk is voor de wet en rechtsbescherming geniet, de zekerheid dat de overheid zegt wat zij doet en doet wat zij moet doen.

Door de dominantie van het geld als ijkpunt voor beleid en het managementdenken zijn die zekerheden gestaag uitgehold. Dáártegen komen burgers – terecht, en niet voor het eerst – in opstand. Juist nu ingrijpende veranderingen nodig zijn, ontbreken vertrouwen en draagvlak. In Het tij tegen gaat de auteur na hoe het zover kon komen, en vooral wat eraan te doen valt, en door wie.

Minister van staat Herman Tjeenk Willink (1942) was onder meer voorzitter van de Eerste Kamer, vicepresident van de Raad van State en meermalen kabinetsinformateur. Hij publiceerde recentelijk de boeken Groter denken, kleiner doen (PrinsjesBoekenPrijs 2019) en Kan de overheid crises aan?. In 2022 ontving hij de PrinsjesPrijs vanwege zijn bijzondere betekenis voor het parlement en de democratie in Nederland.

Fragment uit het tij keren
Het managementdenken holt de democratische rechtsorde uit. In de publieke dienstverlening is het aantal managers - in vaste dienst of ingehuurd - groter dan ooit. Tegelijkertijd voelen de professionals op de werkvloer zich steeds meer klemgezet en daalt het vertrouwen van de burger in zijn overheid. Dat verandert alleen als het denken over de overheid fundamenteel verandert. 'problemen kunnen nu eenmaal niet worden opgelost met het denken dat die problemen heeft veroorzaakt' (Einstein). Die verandering van denken lukt alleen door een andere samenstelling van de 'spraakmakende elite'. Daarvoor is onder meer nodig: het afschaffen van de huidige Algemene Bestuursdienst (ABD) en de mobilisatie van alle beschikbare inhoudelijke kennis in en rond de overheid voor de oplossing van de grote maatschappelijke vraagstukken. Maar ook: een drastische beperking van het aantal externe consultants, waarvan - in de woorden van econoom Mariana Mazzucato - 'uitgeholde, risicoaversie en geïnfantiliseerde overheden' zich afhankelijk hebben gemaakt. 

Twee beelden van de werkelijkheid
Mijn afwijkende invalshoek bij het functioneren van de overheid, het staatsbestel als geheel en de verbindingen daarbinnen, blijkt ene nadeel te hebben. Waar in een afgerond betoog zonder veel 'open einden' wordt geanalyseerd dat eenieder medeverantwoordelijk is, voelt niemand zich in het bijzonder aangesproken. Ook dat kan verklaren waarom mijn analyses meestal welwillend worden ontvangen, maar zelden tot nooit tot daden leidden. Ze schoten tekort, omdat ze niet prikkelden tot tegenspraak of uitlokten tot het nemen van eigen initiatief. De verwachting dat politici zich als eersten aangesproken moeten voelen en bij verbeteringen de eerste stap zullen zetten ('primaat van de politiek') blijkt onjuist. Die stap wordt door hen niet gezet; niet uit onwil, maar uit onmacht. De politiek zit in haar eigen werkelijkheid gevangen en is zelf een belangrijk probleem in het functioneren van de overheid geworden. Ook hier geen kwestie van 'schuld', maar een gebrekkig tegenwicht.

Toch is en blijft de politieke functie essentieel in een democratische rechtsorde. Zij mag dus niet worden afgeschreven. Meer dan ooit komt het daarom nu aan op het tegenwicht van andere instituties en functionarissen die zich voor de democratische rechtsorde in de praktijk verantwoordelijk weten. Van Raad van State tot planbureaus, van rechters tot professionals op de werkvloer, van burgers die zich inzetten voor het algemeen belang tot wetenschappers. (p 28-29)

Lees ook: : Groter denken, kleiner doen (uit 2018) en Kan de overheid crises aan? : waarom het belangrijk is groter te denken en kleiner te doen (uit 2021).

Opmerkelijk
In 2019 verscheen Het tij keren : met Rosa Luxemburg en Hannah Arendt van Joke Hermsen, én twee jaar later De Fundamenten van Ramsey Nasr. 

Terug naar Overzicht alle titels