Amitav Ghosh 2

Te groot om ons voor te stellen
EPO 2022, 270 pagina's - € 24,90

Oorspronkelijke titel: The great derangement : climate change and the unthinkable (2016)

Wikipedia: Amitav Ghosh (1956)

Korte beschrijving
Een kritisch essay van Amitav Ghosh over het onvermogen van kunst en literatuur maar ook van geschiedschrijving en politiek om de schaal en het geweld van de klimaatverandering te vatten. Science fiction en non-fictie te over wat betreft klimaatverandering en haar apocalyptische vooruitzichten, maar, vraagt Amitav Ghosh zich af: waar zijn de Guernica, Apocalypse Now of ‘Oorlog en vrede’ voor het klimaat? In zijn essay beschrijft hij de klimaatcrisis als een crisis van de cultuur en van de verbeelding, en doet een oproep om de meest urgente taak van onze tijd onder ogen te zien.’Te groot om ons voor te stellen’ is in een scherpzinnige en overtuigende stijl geschreven. Geschikt voor een geoefend lezerspubliek. Met een voorwoord van Dirk Holemans, coördinator van Belgische denktank Oikos. Amitav Ghosh (1956) debuteerde in 1986 met 'The Circle of Reason'. Ondertussen is hij een van de toonaangevendste schrijvers in India. Zijn werk verschijnt in meer dan dertig talen.

Tekst op website uitgever
In dit bejubelde essay onderzoekt Amitav Ghosh het onvermogen van kunst en literatuur maar ook van geschiedschrijving en politiek om de schaal en het geweld van de klimaatverandering te vatten.Wat zeiden kunst en literatuur begin 21ste eeuw over het vooruitzicht dat de zee op een dag steden als New York en Bangkok zou verzwelgen? Als toekomstige generaties ooit antwoorden op die vraag zoeken, zullen ze snel rond zijn. Sciencefiction, non-fictie en documentaires bij de vleet, jazeker. Maar voor het klimaat geen Guernica, Apocalypse Now of Oorlog en vrede. Misschien besluiten onze nazaten wel dat kunst-van-toen mensen ervan weerhield hun benarde situatie te herkennen. En heel misschien dopen ze dit tijdgewricht dan De Grote Verwarring. In dit bejubeld essay onderzoekt Amitav Ghosh, samen met Salman Rushdie een van de reuzen van de Indiase letteren, het onvermogen van kunst en literatuur maar ook van geschiedschrijving en politiek om de schaal en het geweld van de klimaatverandering te vatten. Omgekeerd, merkt hij op, is de klimaatcrisis ook een crisis van de cultuur en dus van de verbeelding. Een oproep om de meest urgente taak van onze tijd onder ogen te zien. In samenwerking met Oikos. Met een voorwoord van Dirk Holemans.

Fragment uit (het) Voorwoord bij de Nederlandse uitgave
'Bomen waren mijn leraars', schreef de Duitse dichter Friedrich Hölderlin, en als er op aarde één plek is die hetzelfde van zichzelf zou kunnen zeggen, dan is dat Ternate. Dat piepkleine eiland in de archipel die men vroeger de Molukken placht te noemen, maakt nu deel uit van de provincie Noord-Maluku, helemaal in het oosten van Indonesië. De zee is er bezaaid met vulkanische eilanden en een daarvan is Ternate; het oppervlak van het eiland is niets anders dan de zacht hellende kegel van de vulkaan Gamalama, die 1715 meter uit de zee steekt.

Ternate is een plek waarvan je niet zou denken dat de paden van de geschiedenis er dicht in de buurt komen. Maar in feite is dit eiland eeuwenlang een motor van de wereldgeschiedenis geweest, zoals duidelijk wordt voor iedereen die de ontelbare koloniale forten op de kusten ziet. De reden daarvoor was dat een boom van unieke waarde toevallig op Ternate en de eiland errond groeide: Szygium aromaticum, de boom die kruidnagel produceert. Deze specerij was ooit buitengewoon waardevol en leverde Ternate honderden jaren welvaart en macht op. Maar in de zestiende eeuw, bij het begin van de Europese kolonisatieperiode, bracht de 'levensboom' van Ternate ook rampspoed voor de eilandbewoners. Voor allerlei groepen Europese kolonisten waren Ternate en de eiland errond de inzet van een bloedige strijd om het monopolie van de handel in kruidnagel. De Nederlanders haalden het uiteindelijk en in de zeventiende eeuw maakten zij van het eiland een kolonie, waarna zij uitvaardigden dat de kruidnagel voortaan alleen zou worden gewonnen op een ander eiland, in de zuidelijke Molukken. De inwoners van Ternate werden krachtens een door de Nederlanders opgelegd verdrag gedwongen elke kruidnagelboom op het eiland met wortel en al te verwijderen. De boom die de leraar van Ternate was geweest, zou pas de eeuw nadien terugkeren naar de hellingen van de Gamalama, maar toen werd kruidnagel al elders geteeld en was de waarde van de specerij drastisch afgenomen. (pagina 13-14)

Fragment uit Deel 3. Politiek, hoofdstuk 5
In dit licht bezien is de klimaatverandering geen gevaar op zich; ze wordt veeleer gezien als een 'versterker van bedreigingen' die de reeds bestaande verdeeldheid nog zal uitdiepen en zal leiden tot de verscherping van een reeks conflicten. Hoe zullen de veiligheidsinstanties van het Westen reageren op die dreigingsperceptie? Naar alle waarschijnlijkheid zullen ze hun toevlucht nemen tot de strategie die Christian Parenti de 'politiek van de bewapende reddingsboot' noemt, een combinatie van 'voorbereidingen op een tegenrevolutie met een open einde, gemilitariseerde grenzen [en]  een agressief anti-immigratiebeleid.'

De taken van de natiestaat zullen in deze omstandigheden neerkomen op het buiten houden van hele golven klimaatvluchtelingen en het beschermen van de eigen middelen: 'In dit wereldbeeld heeft de mensheid niet alleen zichzelf de oorlog verklaard, maar zit ze ook vast in een gevecht op leven en dood met de aarde.'

De contouren van een scenario met 'bewapende reddingsboot' zijn al te onderscheiden in de reactie van de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Australië op de Syrische vluchtelingencrisis: zij hebben maar heel weinig vluchtelingen opgenomen, hoewel het probleem deels door hen is veroorzaakt. Het toepassen van deze strategie zou zelfs het logische culminatiepunt kunnen zijn van de biopolitieke missie van de moderne natiestaat, want het is een strategie die het behoud van het 'lichaam van de natie' in de letterlijke betekenis opvat: door het versterken van grenzen die bedreigd lijken door het insijpelen van pathologisch 'naakt leven' dat uit andere naties wegstroomt.

Het probleem is evenwel dat de besmetting al heeft plaatsgevonden, overal: de veranderingen die zich in het klimaat voordoen en de verstoringen die ze binnen naties zullen veroorzaken, kunnen niet buiten worden gehouden door het versterken van door de mens gemaakte grenzen. We leven in een tijdperk waarin het lichaam van de natie niet langer kan worden opgevat als louter bestaande uit een menselijke bevolking op een grondgebied: de steunpilaren ervan blijken nu vervlochten te zijn met krachten die niet door grenzen kunnen worden ingeperkt. (pagina 214-215)

Draadje (augustus 2023)

Lees ook: De vloek van de nootmuskaat : boodschap aan een planeet in crisis (2023)

Terug naar Overzicht alle titels