Wouter Kusters

Schokeffecten : filosoferen in tijden van klimaatverandering
ISVW 2023, 363 pagina's - € 29,95

Wikipedia: Wouter Kusters (1966)

Korte beschrijving
Een kritische en actuele beschouwing van de functie van filosofie in tijden van klimaatverandering. Hoe kan je nog rustig slapen als je je volledig bewust wordt van de dreiging van klimaatverandering? Filosoof Wouter Kusters beschrijft hoe hijzelf reageerde toen hij besefte hoe diep we in de problemen zitten. Hij analyseert reacties van shock, paniek en angst tot berusting, vertrouwen en zelfs optimisme, en stelt de vraag: is er in het licht van de dreigende ondergang nog filosofie mogelijk? De eerste alarmschok leidt tot duurzaam alarmisme en tot een zoektocht naar manieren om verantwoordelijkheid te nemen.’Schokeffecten’ is in een aansprekende stijl en met filosofische diepgang geschreven, waarbij de auteur zijn persoonlijke verhaal verweeft met een bredere maatschappelijke visie. Vooral geschikt voor geoefende lezers.Wouter Kusters (1966) is een Nederlandse filosoof en taalwetenschapper. Zijn debuutboek 'Pure waanzin' werd bekroond met de Van Helsdingenprijs en de Socrates Wisselbeker. Tien jaar later won hij opnieuw de Wisselbeker met 'Filosofie van de waanzin’.

Tekst op website uitgever
'Het grondpatroon van de klimaatverandering is niet dat van de paranoia, van zij tegen ons, maar eerder dat van de schizofrenie, wij tegen wij.'

Wat gebeurt er als de toestand van de wereld echt tot je doordringt? Als je je volledig bewust bent van de immense dreigingen van klimaatverandering en ecologische destructie? Hoe kan je dan nog rustig slapen? Wat zeg je tegen je (klein)kinderen? Wie roep je ter verantwoording? In Schokeffecten laat Wouter Kusters zien hoe hijzelf reageerde toen hij besefte hoe diep we in de problemen zitten. Hij analyseert mogelijke reacties van shock, paniek en angst tot berusting, vertrouwen en zelfs optimisme. Hoe kunnen we uit het verblindende licht van de dreigende ondergang ontsnappen, zonder dat we onze ogen ervoor sluiten? Hoe houden we ons geestelijk staande? Wat kunnen en moeten we denken? Is er nog wel filosofie mogelijk? Uiteindelijk biedt Kusters perspectief. De eerste alarmschok leidt tot duurzaam alarmisme, en blinde paniek wordt filosofische paniek. Het is tijd voor verantwoordelijkheid.

Fragment uit 7. Atopische achronie
7.2 Escalaties
Ingeschaald
De nieuwe Grote waarheid is ontstellend (schokkend, traumatiserend, beangstigend, deprimerend), maar komt niet geheel uit de lucht vallen. In haar effecten werkt ze verbijsterend en ontgoochelend, maar in haar samenstellende delen lijkt er weinig nieuws onder de zon. Zoals ik al eerder betoogde, is er niet zozeer sprake van een nieuw paradigma, maar eerder van verwarrende, na-ijlende gevolgen van een eerdere grote paradigmawisseling. Deze omwenteling voltrok zich aan het begin van de moderne tijd (zie pagina 72 e.v.)  en is in haar consequenties nog niet uitgewerkt in de menselijke geest. Een van de gevolgen, die door de bevindingen van de klimaatwetenschap extra is geaccentueerd, is onze verdwaling in de tijd. We weten niet meer goed hoe we ons zouden kunnen of moeten verhouden tot nabije en verre verledens en toekomsten. De vraag die zich in het antropoceen sterk opdringt, is door Latour als volgt geformuleerd, ik herhaal: 'In welk tijdperk bevinden we ons? Niet in termen van de kalender, maar eerder in termen van het ritme, de cadans, de beweging van de tijd?' De nieuwe Grote Waarheid (opmerking: Bruno Latour heeft het over het Nieuwe Klimaatregime, ook met twee hoofdletters - hd) biedt zelf geen antwoord op deze vraag, ze heeft het eerdere historische bewustzijn alleen maar verder verward, door indringend te melden dat ook de natuur een geschiedenis heeft, en wel een geschiedenis die met onze menselijke geschiedenis verweven is. Om dit te kunnen vatten, zal ik hieronder eerst het alledaagse bewustzijn van tijd bespreken, met haar indeling van tijd in schalen, oftewel 'scalair denken', en het vervangen door een sferisch kristaldenken.

Voordat het antropoceen ging doorwerken in de menselijke ziel, kende het historisch bewustzijn duidelijk onderscheiden domeinen. Het algemeen geaccepteerde wereldbeeld bestond erin dat we - filosoof en niet-filosoof, historicus en niet-historicus - de geschiedenis opvatten als bestaande uit drie delen, of beter gezegd, op drie (tijd)schalen, te weten: 1) eerst was er de immens lange natuurgeschiedenis, oftewel de prehistorie, met 2) daarna een menselijke geschiedenis, die vergeleken met de prehistorie zeer kort duurde, en 3) een persoonlijke geschiedenis, die je zelf hebt meegemaakt en die het laatste draadje is waar het weefsel van de prehistorie en historie in uitlopen. Wanneer we onder het begrip 'natuur' van 'natuur'geschiedenis ook dode natuur laten vallen, dan omvat de prehistorie vier en en half miljard jaar, de menselijke geschiedenis - als we die laten beginnen bij het ontstaan van het schrift - slechts zesduizend jaar, terwijl ieders persoonlijke geschiedenis ongeveer de tijd omvat die men to nu toe heeft geleefd. Wanneer we deze drie delen van de geschiedenis op de schaal van een dag zouden afbeelden, krijg je het volgende: als de prehistorie om twaalf uur 's nachts zou beginnen, en de tijd van het bestaan van de aarde 24 uur zou duren, dan zou het eerste leven op aarde na drie uur 's nachts verschijnen. Het zou daarna meer dan de helft van de dag duren, tot vier uur 's middags, voordat er zeedieren zouden ontstaan en pas om tien uur 's avonds zou het leven het land op kruipen. Vanaf elf uur 's avonds zouden veertig minuten lang de dinosauriërs rondstampen. En dan, niet meer dan tien seconden voor middernacht (voor nu) verschijnt de mens. En in nog minder dan een honderdste seconde flitst het kapitalisme op, stijft het gebruik van fossiele brandstoffen en begint de opwarming van de aarde door de mens. Die honderdste seconde moeten we nog kleiner maken, nog verder opdelen om tot de hoeveelheid tijd van de persoonlijke geschiedenis te komen. (pagina 181-182)

Terug naar Overzicht alle titels