Markus Gabriel

Morele vooruitgang in duistere tijden : universele waarden voor de 21ste eeuw
Boom 2021, 319 pagina's - € 24,90

Oorspronkelijke uitgave: Moralischer Fortschritt in dunklen Zeiten Universale Werte für das 21. Jahrhundert (2020)

Wikipedia: Markus Gabriel (1980)

Korte beschrijving
Het valt niet te ontkennen dat de mensheid zich sinds de Verlichting moreel verbetert.  Er bestond geen twijfel aan wat van waarde is en waar onze plichten liggen. Tegenwoordig overheersen eerder scepticisme en relativisme met alle vreselijke gevolgen van dien. In dit aanstekelijke boek drukt de Duitse filosoof Markus Gabriel ons op 't hart om dit defaitisme te stoppen. Kern van zijn betoog is de claim dat er morele feiten zijn die onafhankelijk van ons bestaan, die we kunnen leren kennen en die een universele strekking hebben. Deze grondgedachte is voor veel hedendaagse filosofen moeilijk te verdragen. Gabriels verdediging gebruikt een keur aan argumenten uit de theoretische filosofie en legt deze vervolgens uit aan de hand van actuele, sociaaleconomische voorbeelden uit de praktijk. Uit naam van morele autonomie en democratische rechtsstaat kiest Gabriel duidelijk partij en schrikt daarbij niet terug voor stevige uitspraken. Vercommercialiseerde publieksfilosofie noch steriele academisch woordenbrij. Een heerlijk boek dat een groot aantal lezers verdient.

Tekst op website uitgever
‘In deze duistere tijden wordt het licht van het morele inzicht systematisch aan het zicht onttrokken, door de verspreiding van nepnieuws, politieke manipulatie, propaganda, ideologieën en overige wereldvisies. Tegenover de sluipende uitholling van de fundamenten van de democratische rechtsstaat doe ik in dit boek een eerste aanzet tot een nieuwe verlichting.’ De traditionele waarden van de verlichting, het fundament van de democratische rechtsstaat, worden van alle kanten bedreigd. In zijn nieuwe boek leidt Markus Gabriel ons uit de duisternis met een vurig pleidooi voor een nieuwe verlichting, gebaseerd op universele waarden voor de 21ste eeuw. De steeds snellere wetenschappelijke en technologische vooruitgang kan alleen slagen als de morele vooruitgang gelijke tred houdt. We hebben dringend behoefte aan een innovatief concept van samenwerking tussen wetenschap, politiek en bedrijfsleven om een sociaal systeem te ontwerpen dat gericht is op morele vooruitgang. Markus Gabriel (1980) verwierf zijn status van briljant filosoof mede door zijn benoeming als jongste hoogleraar van Duitsland. Bij Boom verscheen eerder Gabriels trilogie over het nieuwe realisme in Nederlandse vertaling: Waarom de wereld niet bestaat (2014), Waarom we vrij zijn als we denken (2016) en De zin van denken (2019).

Fragment uit hoofdstuk 4. Morele vooruitgang in de eenentwintigste eeuw
Het is een fout van onze tijd, een systematische zwakte van de ideologie van de twintigste en de eenentwintigste eeuw, om te geloven dat wij onszelf volledig kunnen begrijpen met behulp van natuur- en sociaalwetenschappelijke modellen. Door deze dwaling verliezen wij ons moreel kompas en weten we niet meer wat te doen en wat te laten, omdat we de relevante bron van kennis uit het oog verliezen - ons moreel inzicht en onze zelfkennis, die zich hebben ontvouwen in de intellectuele geschiedenis.
  De wetenschapsgelovige ideologie van onze tijd, die meent dat alle kennis uiteindelijk wetenschappelijk kan worden gemodelleerd en in kwantitatieve verhoudingen kan worden weergegeven, levert een aanzienlijke bijdrage aan de verduistering van onze horizon. Vanuit een dergelijk perspectief is namelijk niet te begrijpen hoe objectieve en tegelijk van de geest afhankelijke morele feiten, die wij niet kunnen kennen door middel van wetenschappelijke modellering en empirische studies, überhaupt kunnen bestaan.
  We leven ook in duistere tijden waarin het project van verlichting en de democratische rechtsstaat in gevaar zijn, omdat sociale media, kunstmatige intelligentie en andere vormen van digitale vervorming van de menselijke geest welig tieren, en soms actief en opzettelijk de waarheid, feiten, kennis en ethiek ondermijnen.

Onze ultramoderne kennismaatschappij van de eenentwintigste eeuw heeft op wetenschappelijk-technologische vooruitgang gebaseerde systemen voortgebracht die onze morele vooruitgang blokkeren, doordat ze ons vertrouwen in waarheid, kennis, realiteit en ons geweten schaden met nepnieuws, digitale bewaking, propaganda en cyberoorlogsvoering. Dat is de paradox van onze tijd. Daarom is het dringend noodzakelijk een passend beeld van onszelf als vrije geestelijke wezens in het centrum van de morele reflectie te plaatsen, zodat we deze onevenwichtigheid kunnen corrigeren.

Veel morele feiten hebben altijd volkomen voor de hand gelegen - het zijn altijd morele vanzelfsprekendheden geweest die bijna nooit in twijfel worden getrokken en meestal niet eens worden opgemerkt. Toch zijn er altijd individuen en groepen mensen geweest die er baat bij hadden om dit feit als onjuist af te doen of het eenvoudigweg te negeren. Morele vanzelfsprekendheden - zoals de verwerpelijkheid van slavernij en de laagheid van racisme - kunnen systematisch worden verdoezelf door mensen te ontmenselijken, en zo geweld en wreedheid als gerechtvaardigd voor te stellen. Dit is nu juist een belangrijke functie va politieke propaganda, manipulatie, ideologie en andere vormen van wat in de ideologietheorie 'vals bewustzijn' wordt genoemd.

  In onze huidige wereldhistorische situatie wordt deze functie met name vervuld door sociale netwerken en zoekmachines, waarvan de algoritmen erop gericht zijn ons geen moment van onze schermen te laten opkijken. Ze maken ons stelselmatig afhankelijk van en zelfs ronduit verslaafd aan informatie en allerlei nieuws, waarbij hun waarheidsgetrouwheid een ondergeschikte rol speelt. Het enige doel is dat wij gegevens consumeren en tegelijkertijd produceren, waardoor de algoritmen van de techmonopolies worden verbeterd: hoe meer gegevens wij door ons gebruik aan sociale netwerken verstrekken, hoe beter ze erin slagen ons naar meer te doen verlangen. Klik voor klik, like voor like, creëren we een onzichtbare digitale drug. (pagina 230-232)

Terug naar Overzicht alle titels