Jaap Tielbeke 2

We waren gewaarschuwd : over een profetisch milieurapport en wat we er (niet) mee deden
Das Mag 2020, 155 pagina's  - € 17,50

De Groene Amsterdammer: Jaap Tielbeke (19)

Korte beschrijving
In deze kritische journalistieke verhandeling onderzoekt auteur Jaap Tielbeke wat de mens (niet) heeft gedaan om klimaatverandering tegen te gaan. De mensheid put de planeet uit en roept zo onvoorstelbaar onheil over zich af. Tot deze conclusie kwam een team wetenschappers vijftig jaar geleden al in het rapport ‘De grenzen aan groei'. Hoe kan dit, en wat kunnen we nu nog doen om het onheil af te wenden?‘ We waren gewaarschuwd’ is in een heldere en overtuigende stijl en met journalistieke diepgang geschreven. Voor iedereen met interesse in de oorzaken en achtergronden van de huidige klimaatproblematiek. Jaap Tielbeke (1989) is journalist bij de Groene Amsterdammer en schrijft sinds 2015 over klimaatverandering. In 2020 publiceerde hij bij Das Mag het boek ‘Een beter milieu begint niet bij jezelf’.

Tekst op website uitgave
De mensheid put de planeet uit en roept zo onvoorstelbare onheil over zich af. Het klinkt als de samenvatting van het laatste klimaatrapport, maar tot deze conclusie kwam een team wetenschappers al in 1972. De uitkomsten van hun computermodellen waren onverbiddelijk: een ongebreidelde groei van de wereldbevolking en -economie leidt tot de ineenstorting van de menselijke beschaving. De enige manier om een catastrofe te voorkomen is het stellen van grenzen aan de groei.

Het eerste rapport van de Club van Rome sloeg begin jaren zeventig in als een bom. Alleen al in Nederland werden meer dan tweehonderdvijftigduizend exemplaren van de pocketeditie verkocht. Voor PvdA-leider Joop den Uyl was het aanleiding om na te denken over een ‘fundamentele verandering van het kapitalistische stelsel’. Samen met D’66 pleitte zijn partij zelfs voor een ‘beheersing van ekonomische groei’. En op de internationale conferentie in Stockholm probeerden wereldleiders afspraken te maken om de natuur te beschermen en vervuiling te stoppen. Voor het eerst stond ‘het milieu’ boven aan de agenda.

Toch zijn de ecologische problemen de afgelopen vijftig jaar later alleen maar groter geworden. De gevreesde olieschaarste bleef weliswaar uit, maar ondertussen raakte het klimaat ontwricht en holde de biodiversiteit achteruit. Hoe kan het dat de adviezen van de Club van Rome in de wind werden geslagen? Waarom zijn er vandaag amper politici die vraagtekens plaatsen bij onze groeizucht? En hoe kunnen we nog binnen de grenzen van de planeet blijven? Vijftig jaar na verschijnen van de oerwaarschuwing blikt Jaap Tielbeke terug op waarom we de grenzen overschreden en kijkt hij wat er nu moet gebeuren.

Jaap Tielbeke (1989) is journalist bij De Groene Amsterdammer en schrijver van Een beter milieu begint niet bij jezelf, dat in 2020 verscheen. De afgelopen zeven jaar heeft hij zich verdiept in de ecologische crisis. Keer op keer stuitte hij daarbij op het Grenzen aan de groei-rapport uit 1972, dat nog steeds geldt als een ankerpunt in het milieudebat. Met het gouden jubileum van deze oerwaarschuwing in aantocht, besloot hij zich vast te bijten in het vraagstuk dat door de Club van Rome op de agenda is gezet en sindsdien alleen maar aan urgentie heeft gewonnen.

Fragment uit 2022 - Voorbij de groei
Het grote publiek mag dan smullen van haar donut, veel academische collega's weten niet goed wat ze aan moeten met Raworths sweeping statements. Ze zou een karikatuur maken van het vakgebied, veel van de ideeën die ze als baanbrekend presenteert worden allang besproken op economiefaculteiten. Vrijwel iedere econoom zal erkennen dat het bbp een onvolmaakte maatstaf is waar we ons niet op moeten blindstaren. Dat het milieu een 'externaliteit' heet en olie een 'hulpbron' betekent niet dat economen geen oog hebben voor de uitputting van de aarde. Toen hoogleraar Bas Jacobs door De Telegraaf naar zijn favoriete boek van 2017 werd gevraagd, gaf hij Donuteconomie als 'anti-tip'. Dat vond hij namelijk 'het intellectueel armoedigste en meest ergerniswekkende economieboek' van het jaar. Sandra Phlippen, hoofdeconoom bij ABN AMRO, werd 'misselijk en verdrietig' van Raworths populistische retoriek, schreef ze in haar column voor het AD.

'Misschien heeft het te maken met de Nederlandse directheid, maar de weerstand was hier nog feller dan elders,' vertelt Raworth. 'Op de universiteit in Tilburg was ik uitgenodigd voor een paneldiscussie. Na mijn presentatie vroeg mijn opponent zich hardop af of ik wel een echte econoom was. Dat vond ik zo'n veelzeggende reactie. Waarom begin je meteen over mijn geloofwaardigheid? Laten we het over de ideeën hebben. En waarom zo defensief? Mijn aanval is niet persoonlijk, ik bevraag enkel een aantal fundamentele aannames.'

  Een van de hoekstenen van de neoklassieke economie is het concept van de homo economicus. De mens zou een calculerend wezen zijn dat constant bezig is zijn eigenbelang te optimaliseren. Hele mathematische modellen zijn rond deze aanname gebouwd, die de economie ene schijn van objectiviteit en zekerheid moeten geven, terwijl psychologen en sociologen er allang op hebben gewezen dat wij in werkelijk(heid) helemaal niet zo in elkaar steken. De homo economicus mag dan een verzinsel zijn, zolang we ingeprent krijgen dat dit onze ware aard is, gaan we ons er op den duur vanzelf naar gedragen. Voor Raworth toont dit de kracht van ideeën. Instemmend citeert ze de econoom Paul Samuelson: 'Het maakt mij niet uit wie de weten van een land schrijft - of wie de verhandelingen voor specialisten vervaardigt - zolang ik maar de economische handboeken kan schrijven.'

  Als Raworth het economiecurriculum een make-over mocht geven, zou het Grenzen aan de groei-rapport een prominente plek krijgen. 'Wat zo krachtig is aan het werk van het MIT-team, is dat het een compleet andere vertrekpunt heeft,' zegt ze. 'Het begint niet met de gangbare rekeneenheden van de economie, maar met de materiële wereld - grondstoffen en afvalstromen. Toen ik het las besefte ik pas hoe vreemd het eigenlijk is dat dit geen centrale variabelen zijn in de economische wetenschap. Terwijl de boodschap zo alarmerend is.'

  De reflex van veel mainstream economen was om die waarschuwing weg te wuiven, zeker nadat het mee bleek te vallen met de gevreesde grondstoffen schaarste. De markt had het probleem opgelost, precies zoals zij hadden voorspeld. Waar deze critici gemakshalve aan voorbijgingen was dat de systeemwetenschappers nog een andere factor aanwezen die kan leiden tot de ondergang: vervuiling. 'Wat het World3-model over vervuiling te melden had bleek zijn tijd ver vooruit te zijn,' schrijft Raworth in Donuteconomie. 'Vandaag de dag kunnen we het probleem echter veel specifieker aanduiden, en onderscheiden we verschillende vormen van ecologische degradatie, van klimaatverandering en chemische vervuiling tot verzuring van de oceanen en afnemende biodiversiteit.' (pagina 117-119)

Artikel.
Het toeval wil dat ik aanwezig was toen Kate Raworth in Tilburg aantrad voor een gesprek met enkele Tilburgse collega's. Plaatsvervangende schaamte overviel me; hoe die heren met haar omgingen. Ik schreef er een lang stukje over: “dat afbraak van werknemersrechten en het uitkeren van zo veel mogelijk middelen aan de kapitaalbezitters economisch gezien het beste beleid zou zijn” (januari 2018)

Artikel over andere boeken waarin 'het Nieuwe Klimaatregime' als het ware werd aangekondigd: Het is erger dan je denkt, veel erger (mei 2019)

Lees ook: Een beter milieu begint niet bij jezelf (2020)

Een vergelijkbaar boek: Wat we toen al wisten : de vergeten groene geschiedenis van 1972 van Geert Buelens (ook uit 2022). En Jaap Tielbeke verwijst in zijn boek naar: Minder is meer : hoe degrowth de wereld zal redden van Jason Hickel (uit 2021).

Terug naar Overzicht alle titels