Amin Maalouf

Schipbreuk der beschavingen
Davidsfonds 2020, 271 pagina's - € 24,95

Oorspronkelijke titel: Le naufrage des civilisations (2019)

Wikipedia: Amin Maalouf (1949)

Korte beschrijving
Maalouf (1949) is een Frans-Libanese journalist en schrijver van historische werken en romans. Hij is lid van de Academie Française en ontving een eredoctoraat van de Universiteit van Leuven. Enkele werken van hem zijn reeds eerder in het Nederlands vertaald. Aan het begin van de vorige eeuw woonden joden, christenen en islamieten min of meer vredig in het Midden-Oosten. Die situatie is nu drastisch anders. In de eerste twee hoofdstukken beschrijft Maalouf op meeslepende wijze wat er fout ging. In de volgende twee hoofdstukken trekt hij zijn verhaal naar wereldniveau. Voor hem is met name 1979 van groot belang: de overwinning van het conservatisme (Iran, Thatcher enzovoort). In het vierde hoofdstuk voegt hij aan zijn analyse van het teloor gaan van de beschavingen het identiteitsdenken toe. Dit laatste, gebaseerd op een wij/zij-denken, zorgt voor versplintering van de samenhang van de verschillende volkeren. Alles bij elkaar schetst hij een somber beeld en vreest dat Orwell gelijk krijgt: de vrijheid wordt ingeruild voor behoeftebevrediging..

Tekst op website uitgever
Hoe is het zover kunnen komen? Dat is de vraag die ik me steeds weer stel wanneer ik word geconfronteerd met de griezelige woelingen van deze eeuw. Wat is er fout gegaan? Hebben we een navigatiefout gemaakt? Hadden we die zaken kunnen omzeilen? En vooral: hebben we nog de gelegenheid een betere, nieuwe koers te kiezen?

Al meer dan een halve eeuw reist Amin Maalouf de wereld rond en geeft hij zijn ogen de kost. Hij groeide op in de wereldse en welvarende steden Beiroet en Caïro, en zag hoe die steeds meer in de greep kwamen van oorlog en geweld. Hij was in Saigon aan het einde van de Vietnamoorlog, en in Teheran toen de Islamitische Republiek werd uitgeroepen. In dit krachtige en veelomvattende boek treedt hij op als geëngageerd toeschouwer en denker, als iemand die zijn eigen, persoonlijke ervaringen koppelt aan reflecties over een steeds veranderende wereld.

Vandaag staan we, vreest hij, op de drempel van een wereldwijde schipbreuk, die alle domeinen van de beschaving treft. Amerika, hoewel nog steeds de enige supermacht, verliest elke morele geloofwaardigheid. Europa, dat de rest van de mensheid het meest ambitieuze en troostende project van de afgelopen eeuw voorspiegelde, valt uiteen. De Arabisch-islamitische wereld zinkt weg in een diepe crisis die haar bevolking in wanhoop stort, met rampzalige gevolgen voor de hele planeet. China, India en Rusland trekken met meer ambities dan moraal het wereldtoneel op, waar steeds vaker de wet van de sterkste geldt. Een nieuwe wapenwedloop lijkt onvermijdelijk. Om nog maar te zwijgen van de ernstige bedreigingen op het vlak van klimaat, milieu en gezondheid waar de planeet mee wordt geconfronteerd en die alleen kunnen worden aangepakt door middel van wereldwijde solidariteit. En laat het daar nu net aan ontbreken.

Het is hoog tijd, vindt Maalouf, dat de mensheid zich de juiste vragen stelt, en er een antwoord op probeert te formuleren.

Fragment uit IV. Een wereld in staat van ontbinding
Elke generatie moet een evenwicht zien te vinden tussen twee behoeften: bescherming tegen lieden die het democratische systeem te baat nemen om sociale modellen te bevorderen die alle vrijheid zouden fnuiken én bescherming tegen lieden die bereid zouden zijn de democratie de keel dicht te knijpen onder het mom haar te beschermen. Dat evenwicht is volgens mij nog niet verstoord, ondanks een paar schommelingen van de weegschaal; maar de toekomstperspectieven zijn niet bijster bemoedigend. Er is een infantiliserende en potentieel knechtende dynamiek op gang gekomen die moeilijk te stoppen zal zijn; nieuwe technologische stappen zullen onvermijdelijk nieuwe actieterreinen voor die dynamiek openen en de dreigingen die haar rechtvaardigen zullen niet verdwijnen. Sommigen zien daar een stiekeme onderneming die zo niet totalitair dan toch ten minste autoritair en manipulatief is. Helaas zie ik er zelf slechts een onvermijdelijk gevolg in van de identitaire demonen die op de wereld zijn losgebroken en die we niet in bedwang hebben kunnen houden.

  Deze rampzalige dynamiek kan zelfs erger worden en zich sneller voordoen dan we nu voor mogelijk houden. Ik durf me geen voorstelling te maken van het gedrag van onze tijdgenoten als grootschalige aanvallen met niet-conventionele wapens - bacteriologische, chemische of nucleaire - morgen onze steden treffen.

 Ik hoop dat we dat soort rampen kunnen voorkomen, maar het is helaas niet ongerijmd te denken dat die zich ooit wél kunnen voordoen en dat hun gevolgen voor onze samenlevingen dan verwoestend zullen zijn. (pagina 256-257)

Draadje (april 2021)

Interview: ‘De beweging van het identiteitsdenken wordt overal ter wereld agressiever’ (NRC, 7 januari 2021)

Lees o.a. ook De geopolitiek van emotie : hoe culturen van angst, vernedering en hoop de wereld veranderen van Dominique Moïsi (uit 2009), of Revolusi : Indonesié en het ontstaan van de mondiale wereld van David Van Reybrouck (uit 2020) of Naar één wereld : een nieuwe mondiale werkelijkheid van Kishore mahbubani (uit 2013).

Terug naar Overzicht alle titels