Malena Ernman

Ons huis staat in brand : een gezin en de toekomst van onze planeet
De Bezige bij  2019, 293 pagina's - € 19,99

Geschreven door Malena Ernman (1970), de moeder van Greta Thunberg.

Oorspronkelijke titel: No one is too small to make a difference (2019)

Wikipedia: Greta Thunberg (2003)

Korte beschrijving
De Zweedse Greta Thunberg begon in augustus 2018 met protesten bij het Zweedse parlement tegen de klimaatproblemen. Ze was met haar 15 jaar de eerste en jongste klimaatspijbelaar. Haar betoog draait om: kinderen – de volgende generatie – willen geen hoop, ze willen paniek en angst. Ze wil dat politici en bedrijven handelen alsof het huis in brand staat en directe actie ondernemen. De jonge Greta worstelde met depressie en eetstoornissen. Toen ze vernam van de klimaatverandering las ze alles wat er over te vinden was. In 108 'scènes' (hoofdstukken) wordt het verhaal van Greta (ik-persoon) beschreven, onder meer over haar keuze, het effect op het gezin, haar acties in 2018 en de nasleep ervan. Het boek is vooral geschreven door haar ouders en kwam enkele dagen voor haar protest uit. Later zijn de gebeurtenissen van de zomer van 2019 toegevoegd. Een betoog om de wereld serieus te nemen en een bijdrage te leveren aan een betere toekomst. Een verhaal van een gedreven meisje, ontroerend, bijzonder en soms grappig. Vanaf ca. 15 jaar.

Tekst op website Nederlandse uitgever
Op achtjarige leeftijd zag Greta Thunberg een documentaire over de klimaatcrisis en vroeg zich af: ‘Hoe komt het dat niemand hierover praat? Hoe komt het dat volwassenen en politici überhaupt nog over iets anders kunnen praten?’ Greta raakte neerslachtig en weigerde lange tijd te eten. Ze kwam in een lang proces van ziekenhuisbezoeken en behandelingen terecht en werd uiteindelijk gediagnosticeerd met Asperger. Nadat Greta hersteld is, gaat ze zich obsessief verdiepen in het klimaatvraagstuk. Ze krijgt haar ouders zo ver hun leven om te gooien: haar moeder zegt haar baan op zodat ze niet meer hoeft te vliegen, de familie koopt een elektrische auto, gaat vegetarisch eten en verandert haar consumptiepatroon drastisch. Ons huis staat in brand is het verhaal van een gezin dat, aangevuurd door hun dochter, laat zien wat we zelf kunnen doen – voor een betere wereld, en voor de toekomst van onze kinderen.

Fragment: scène 63 - Zelfoverschatting
We staan aan de vooravond van een maatschappelijke verandering die zijn historische gelijke niet kent.
  Maar het verlaten van die eeuwige groeimaatschappij, die ons zoveel heeft gegeven en zulke grote delen van de wereldbevolking uit armoede en ellende heeft gehaald, is makkelijker gezegd dan gedaan. We zijn nog altijd bedwelmd door het vooruitgangssprookje dat ons van honger en misère heeft gebracht naar maandlandingen, 24 uursamusement en seniorenwoningen in de zon.
  Binnen drie generaties zijn we veranderd van bedreigd tot onsterfelijk, en we gedragen ons bij vlagen net zo arrogant en kortzichtig als wanneer we op een onbewoond eiland waren gestrand, ver weg van alle vaarroutes, met proviand voor een jaar die we al in de eerste week naar binnen propten.
  'Vertrouw op de techniek - iemand zal een oplossing bedenken',  brult iedereen in koor terwijl ze het afval in de zoetwaterbron gooien en de reddingsboot verbranden om het 's nachts niet koud te hebben. 'Je leeft maar één keer. Geniet!'
  Kleinere kloven, collectieve oplossingen en een ontwakend humanisme haalden ons uit de armoede. We hebben de deur naar gelijkwaardigheid op een kier gezet, maar inmiddels is die langzaamaan weer dicht aan het gaan. De kloven groeien, de hulpbronnen raken op en wij zijn gestrand op een onbewoond eiland in de kosmos. (pagina 139)

Artikel: Greta Thunberg's speeches to be rushed out as a book (Guardian, mei 2019)

Artikelen
En aangezien onze leiders zich als kinderen gedragen, zullen we de verantwoordelijkheid moeten nemen die ze al lang geleden hadden moeten nemen. (december 2018)
Next freedom en koning Midas (december 2018)
Peter en Greta: Er zijn geen grijze gebieden als het gaat om overleven. (december 2018)
In een wereld die overspoeld wordt met irrelevante informatie is helderheid macht. (januari 2019)
Huxleys schrikbeeld van een bevolking die te zeer gedrogeerd is door 'onverbloemde trivialiteiten' om zich als verantwoordelijke burgers in te zetten. (januari 2019)
Moreel leiderschap. Het ethos geeft als het erop aankomt de doorslag. (januari 2019)
Is vrijheid een illusie? (februari 2019)
Volwassenheid - vereist dat je resoluut onder ogen ziet dat je nooit de wereld zult krijgen die je wenst, maar tevens blijft weigeren met minder genoegen te nemen. (februari 2019)
Rutger Bregman's Next idea: De meeste mensen deugen (februari 2019)

Eerder dit jaar verscheen van Anuna De Wever en Kyra Gantois: Wij zijn het klimaat : een brief aan iedereen (De Bezige bij)

Terug naar Overzicht alle titels

Greta Thunberg

Niemand is te klein om het verschil te maken
De Bezige bij2019, 78 pagina's - € 4,99

Oorspronkelijke titel: No one is too small to make a difference (2019)

Wikipedia: Greta Thunberg (2003)

Korte beschrijving
Een jonge en gemotiveerde klimaatactiviste, dat is de Zweedse Greta Thunberg (2003). Ze werd bekend toen ze in 2018, toen 15 jaar oud, na de zomervakantie tot de parlementsverkiezingen elke dag staakte om aandacht te vragen voor de dreigende klimaatverandering. De titel luidt: 'Niemand is te klein om het verschil te maken'. En dat is precies wat Greta met dit boekje wil bereiken. Als in alle landen een aantal meisjes ook staken en daarmee krantenkoppen halen, is er volgens haar veel te bereiken. Ze toont aan dat iedereen dingen kan doen om de klimaatverandering te stoppen. Een betoog tegen vliegen, overal fossiele brandstof voor gebruiken, tegen het consumeren van vlees en zuivel. Haar verhaal vertelt ze o.a. op de klimaattop van de VN in Polen en op het World Economic Forum in Zwitserland. Haar toespraken zijn hier gebundeld. En ook is het een persoonlijk verhaal waarin Greta vertelt wat haar overkomt en wat het haar doet. Op Facebook schreef ze in februari 2019: 'Ik ben te jong om dit te doen'. Een boekje voor geïnteresseerden in klimaatontwikkelingen en/of in Greta Thunberg. Eerder verscheen haar persoonlijke verhaal: 'Ons huis staat in brand : een gezin en de toekomst van onze planeet' (2019)*.

Tekst op website uitgever
The history-making, ground-breaking speeches of Greta Thunberg, the young activist who has become the voice of a generation

'Everything needs to change. And it has to start today'

In August 2018 a fifteen-year-old Swedish girl, Greta Thunberg, decided not to go to school one day. Her actions ended up sparking a global movement for action against the climate crisis, inspiring millions of pupils to go on strike for our planet, forcing governments to listen, and earning her a Nobel Peace Prize nomination.

This book brings you Greta in her own words, for the first time. Collecting her speeches that have made history across Europe, from the UN to mass street protests, No One Is Too Small to Make A Difference is a rallying cry for why we must all wake up and fight to protect the living planet, no matter how powerless we feel. Our future depends upon it.

Fragment - Our house is on fire (Davos, 25 januari 2019)
Our house is on fire. I am here to say, our house is on fire.

According to the IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), we are less than 12 years away from not being able to undo our mistakes. In that time, unprecedented changes in all aspects of society need to have taken place, including a reduction of our CO2 emissions by at least 50%.

And please note that those numbers do not include the aspect of equity, which is absolutely necessary to make the Paris agreement work on a global scale. Nor does it include tipping points or feedback loops like the extremely powerful methane gas released from the thawing Arctic permafrost.

At places like Davos, people like to tell success stories. But their financial success has come with an unthinkable price tag. And on climate change, we have to acknowledge we have failed. All political movements in their present form have done so, and the media has failed to create broad public awareness.

But Homo sapiens have not yet failed.

Yes, we are failing, but there is still time to turn everything around. We can still fix this. We still have everything in our own hands. But unless we recognise the overall failures of our current systems, we most probably don’t stand a chance.

We are facing a disaster of unspoken sufferings for enormous amounts of people. And now is not the time for speaking politely or focusing on what we can or cannot say. Now is the time to speak clearly.

Solving the climate crisis is the greatest and most complex challenge that Homo sapiens have ever faced. The main solution, however, is so simple that even a small child can understand it. We have to stop our emissions of greenhouse gases.

Either we do that or we don’t.You say nothing in life is black or white. But that is a lie. A very dangerous lie. Either we prevent 1.5C of warming or we don’t. Either we avoid setting off that irreversible chain reaction beyond human control or we don’t.

Either we choose to go on as a civilisation or we don’t. That is as black or white as it gets. There are no grey areas when it comes to survival.

We all have a choice. We can create transformational action that will safeguard the living conditions for future generations. Or we can continue with our business as usual and fail.

That is up to you and me.

Some say we should not engage in activism. Instead we should leave everything to our politicians and just vote for a change instead. But what do we do when there is no political will? What do we do when the politics needed are nowhere in sight?

Here in Davos – just like everywhere else – everyone is talking about money. It seems money and growth are our only main concerns.

And since the climate crisis has never once been treated as a crisis, people are simply not aware of the full consequences on our everyday life. People are not aware that there is such a thing as a carbon budget, and just how incredibly small that remaining carbon budget is. That needs to change today.

No other current challenge can match the importance of establishing a wide, public awareness and understanding of our rapidly disappearing carbon budget, that should and must become our new global currency and the very heart of our future and present economics.We are at a time in history where everyone with any insight of the climate crisis that threatens our civilisation – and the entire biosphere – must speak out in clear language, no matter how uncomfortable and unprofitable that may be.

We must change almost everything in our current societies. The bigger your carbon footprint, the bigger your moral duty. The bigger your platform, the bigger your responsibility.

Adults keep saying: “We owe it to the young people to give them hope.” But I don’t want your hope. I don’t want you to be hopeful. I want you to panic. I want you to feel the fear I feel every day. And then I want you to act.

I want you to act as you would in a crisis. I want you to act as if our house is on fire. Because it is.



Artikel: Greta Thunberg: En aangezien onze leiders zich als kinderen gedragen, zullen we de verantwoordelijkheid moeten nemen die ze al lang geleden hadden moeten nemen. (december 2018)

Lees ook: Ons huis staat in brand : een gezin en de toekomst van onze planeet van Malena Ernman uit 2019).

Terug naar Overzicht alle titels

Jared Diamond

Omwenteling : hoe staten omgaan met crisis en verandering
Spectrum 2019, 504 pagina's - € 39,99

Oorspronkelijke titel: Upheaval : how nations cope with crisis and change (2019)

Wikipedia: Jared Diamond (1937) 

Korte beschrijving
De bekende wetenschapper Jared Diamond bespreekt in 'Omwenteling' hoe landen omgaan met crises en verandering. Hij past factoren die een rol spelen bij individuele, psychologische crises toe op nationale crises. Bijvoorbeeld de erkenning van het probleem en het vermogen van anderen te leren. Hij beschrijft crises uit het verleden in zes landen die hij toevallig zelf kent, wat een willekeurige selectie lijkt. In het tweede deel gaat hij in op de actuele problemen van Japan, de Verenigde Staten en de wereld als geheel. Hij ziet op alle vlakken een te geringe bereidheid om problemen als polarisatie en klimaatverandering te erkennen en die te bestrijden. Maar hij blijft optimistisch en stelt dat van het verleden te leren is. De vergelijking tussen individuen en naties blijft wat wringen. De factoren die Diamond aanwijst, zijn dermate algemeen dat ze altijd wel van toepassing lijken. Door een groot aantal landen en problemen te beschrijven gaat Diamond zelden echt de diepte in en presenteert hij open deuren. Het boek schetst wel op toegankelijke manier een aantal belangrijke kwesties. Met twee fotokaternen, een literatuurlijst en register.

Beschrijving op website uitgever
In zijn eerdere boeken onderzocht Jared Diamond hoe beschavingen opbloeien en hoe ze ten onder gaan, maar nu richt hij zijn aandacht op de verbazingwekkende veerkracht van landen in crisis.
En op de landen die hierin tekortschieten.

In deze gedetailleerde en deskundige beschouwing onderzoekt Diamond zeven landen die rampspoed te boven zijn gekomen door middel van een proces van zelfreflectie en aanpassing en verkent hij hierin de patronen die aan de basis liggen van hun herstel. Of het nu om de Sovjetinvasie in Finland, het Indonesische crisisjaar onder Soekarno of de heropbouw van Duitsland gaat, Diamond weet steevast op vakkundige wijze de keerpunten aan te wijzen en grondig te analyseren. Ook richt hij zijn blik op de toekomst: zijn landen wereldwijd op weg naar politieke ondergang of kunnen we nog lering trekken uit het verleden?

Jared Diamond is evolutionair bioloog, fysioloog en biogeograaf. Hij is hoogleraar in de geologie aan de UCLA in Californië en heeft al meerdere succesvolle boeken geschreven, waaronder Zwaarden, paarden en ziektekiemen, waarvoor hij in 1998 de Pulitzerprijs voor non-fictie won, en Ondergang.

Fragment uit (de) Proloog - De nalatenschap van Cocoanut Grove
Hoe definiëren we een 'crisis'?  Het Nederlandse woord 'crisis' is afgeleid van het Griekse zelfstandig naamwoord 'krisis' en het werkwoord 'krino', die verschillende met elkaar samenhangende betekenissen hebben: van elkaar scheiden, beslissen, een onderscheid maken en keerpunt. We kunnen een crisis dus zien als een moment van de waarheid: een keerpunt, waarbij de omstandigheden voor en na dat 'moment' 'veel meer' van elkaar verschillen dan voor en na de 'meeste' andere momenten. Ik heb de woorden 'moment', 'veel meer' en 'meeste' tussen aanhalingstekens gezet omdat het een praktisch probleem is om te beslissen hoe kort dat moment mag zijn, hoe verschillend de veranderende omstandigheden moeten zijn en hoeveel zeldzamer dan de meeste andere momenten een keerpunt moet zijn voordat we kunnen spreken van een crisis en niet alleen maar van een kleine gebeurtenis of een geleidelijke ontwikkeling van veranderingen.
  Het keerpunt is een uitdaging. Het creëert druk om nieuwe verwerkingsstrategieën te bedenken als is gebleken dat eerdere strategieën te bedenken als is gebleken dat eerdere strategieën het probleem niet oplossen. Als een individu of natie nieuwe, betere strategieën bedenkt, zeggen we dat de crisis met succes is beëindigd. Maar we zullen in hoofdstuk 1 zien dat het verschil tussen succes en mislukking bij het beëindigen van een crisis niet altijd helder is. Het succes kan gedeeltelijk of niet-permanent zijn, en dan kan het probleem zich opnieuw voordoen. (Denk maar aan het Verenigd Koninkrijk, dat een nieuwe status in de wereld vond door in 1973 toe te treden tot de Europese Unie, maar in 2017 in ene referendum besloot de EU weer te willen verlaten). (pagina 15-16)

Terug naar Overzicht alle titels

Frans de Waal 3

Mama's laatste omhelzing : over emoties bij dieren en wat ze ons zeggen over onszelf
Atlas Contact 2019, 366 pagina's - € 24,99-

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Mama's last hug : animal emotions and what tell us about ourselves

Wikipedia: Frans de Waal (1948)

Korte beschrijving Dit boek van primatoloog en etholoog Frans de Waal (1948) gaat over emoties bij dieren. Het is een sterk pleidooi voor de acceptatie van dat feit. Veel eigen en andere, objectieve onderzoeksgegevens ondersteunen dit. Tegenstanders vinden nog steeds dat alleen mensen denkende wezens zijn. Het verliezen van menselijke superioriteit speelt daarbij vaak een rol, naast ordinaire autoriteitsconflicten op wetenschappelijk niveau. Maar ook door bijvoorbeeld consequenties bij dierenwelzijn. Het gaat hier vooral over gedrag van apen, maar ook ratten, papegaaien en vissen komen langs. Boeiende ervaringen op een plezierige manier verteld. En zo passeren begrippen als: sympathie en empathie, alfa-man gedrag (Trump), vrouwenmacht (Bonobo’s), lichaamstaal, gezichtsexpressie, oorlog. Gericht op de overeenkomsten (ook in sociale verhoudingen) tussen mensen en dieren. Het is een brede uitwerking van begrippen als onderbouwing van het genoemde pleidooi. En wat de Easterlin-paradox hier inhoudt, is in dit waardevolle boek te lezen. Zeer de moeite waard door de uitgebreide benadering en wetenschappelijke onderbouwing van dit nog steeds controversiële onderwerp. Bevat tekeningen en een fotokatern in zwart-wit van de auteur. Met een uitgebreide bibliografie, veel noten en een uitstekend register.

Tekst op website uitgever
Na zijn succesvolle boek Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? over intelligentie bij dieren, richt Frans de Waal zich nu op emoties. En ook daarin zijn mensen meer verwant aan dieren dan ze denken. 'Mama’s laatste omhelzing' opent met het dramatische afscheid tussen Mama, een stervende 59-jarige chimpansee, en Jan van Hooff, bioloog en oud-directeur van Burgers’ Zoo. Hun laatste omhelzing werd gefilmd en vervolgens breed verspreid op internet. In 'Mama’s laatste omhelzing' laat Frans de Waal overtuigend zien dat er zoiets is als (zelf)bewustzijn bij dieren; hij interpreteert gezichtsuitdrukkingen en vertelt over de emotionele kanten van dierlijke én menselijke omgangsvormen. Mensen hebben niet één orgaan dat dieren niet ook hebben, dus waarom zouden we aannemen dat wij als enige emoties kennen? Dankzij de vele voorbeelden en de heldere taal van De Waal is 'Mama’s laatste omhelzing' een feest om te lezen. En we worden er nog wijzer van ook.

Fragment uit (het) Voorwoord
Observeren is mijn beroep geworden. Maar verwacht van mij niet dat ik let op de kleur van een jurk of op het feit dat een man een toupet draagt - die dingen interesseren me allerminst. Ik let vooral op emotionele expressie, lichaamstaal en sociale dynamiek. Op dit vlak bestaan er zoveel overeenkomsten tussen mensen en andere primaten dat mijn vaardigheid bij beiden gelijkelijk van pas komt, ook al gaat het in mijn werk vooral om de andere primaten. Als student had ik vroeger een werkkamer met uitzicht op een dierentuinkolonie van chimpansees, en als wetenschapper verkeerde ik de afgelopen vijfentwintig jaar in een vergelijkbare situatie bij Yerkes, National Primate Reaserch Center, nabij Atlanta, in de staat Georgia. Mijn chimps leven buiten op een veldstation en zo nu en dan ontstaat er beroering met zoveel kabaal dat we naar het raam snellen om het schouwspel te bekijken. Wat de meeste mensen ervaren als een chaotische wirwar van twintig harige beesten die gillend en schreeuwend rondrennen is in feite een uiterst geordende samenleving. Wij herkennen iedere mensaap aan zijn gezicht, zelfs alleen al aan zijn stem, en weten wat we kunnen verwachten. Zonder patroonherkenning blijft elke observatie onscherp en willekeurig. Dan is het zoiets als naar een sport kijken die je nooit zelf hebt beoefend en waarvan je niet veel weet. Eigenlijk zie je niets, Daarom heb ik een hekel aan de Amerikaanse televisieverslagen van internationale voetbalwedstrijden: de meeste sportjournalisten hebben pas laat kennisgemaakt met het spel en begrijpen weinig van de fundamentele strategieën. Ze hebben alleen oog voor de bal en blijven maar ouwehoeren op de meest cruciale momenten. Dat gebeurt er als we geen patroon herkennen.
  Het gaat erom dat je verder kijkt dan het centrale gebeuren. (pagina 9-10)

Lees ook: De bonobo en de tien geboden : moraal is ouder dan de mens (2013) en Een tijd voor empathie : wat de natuur ons leert over een betere samenleving (uit 2009)

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Hannah Fry

Algoritmes aan de macht : hoe blijf je menselijk in een geautomatiseerde wereld
De Geus 2018, 272 pagina's - € 21,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Hello world : how to be human in age of the machine (2018)

Wikipedia: Hannah Fry (1984)

Korte beschrijving
'Hello World' waren de eerste woorden ooit die op een computerscherm als interactieve tekst verschenen. Hannah Fry (1984, hoogleraar wiskunde University College Londen) gebruikt deze memorabele woorden als de Engelse titel van deze uitermate interessante paperback. Fry maakt voor de IT-leek duidelijk wat computeralgoritmes zijn en hoe die gebruikt worden. Tot hoever beïnvloeden ze ons alledaagse leven? Daarbij gaat Fry aan de hand van mooie voorbeelden uitgebreid in op kunstmatige intelligentie en deep learning. Als uitwerking daarvan bespreekt zij helder de risico's van het gebruik van algoritmes door zelflerende datacentra, de rechtspraak, de gezondheidszorg en het verkeer. Zij bekritiseert machtsgebruik en consumentenmanipulatie door algoritmes, maar zonder in een doemscenario te vervallen. Dit uiterst toegankelijk geschreven boek, voorzien van een zeer uitgebreid notenapparaat, is welhaast het enige in zijn soort dat deze moeilijke en abstracte materie voor leken inzichtelijk maakt.

Fragment uit (de) Inleiding
In dit boek zullen we een lange reeks algoritmes ontdekken waarop we steeds meer, maar misschien zonder het te weten, vertrouwen. We zullen veel aandacht besteden aan wat ze beloven, hun verzwegen macht onderzoeken en de onbeantwoorde vragen die ze opwerpen onder ogen zien. We zullen algoritmes tegenkomen die gebruikt worden door de politie om te beslissen wie er moet worden gearresteerd en die ons laten kiezen tussen bescherming van de slachtoffers van misdaad en de onschuld van de beschuldigde. We zullen algoritmes tegenkomen die gebruikt worden door rechters om te beslissen over de straffen voor veroordeelde criminelen en die ons vragen te bepalen hoe ons rechtssysteem er zou moeten uitzien. We zullen algoritmes tegenkomen die gebruikt worden door medici om hun eigen diagnoses te herroepen; algoritmes in zelfrijdende auto's die eisen dat we onze eigen ethiek definiëren; algoritmes die invloed hebben op onze uitdrukking van emoties; en algoritmes met de macht om onze democratieën te ondermijnen.
  Ik betoog niet dat algoritmes inherent slecht zijn. Je zult op deze bladzijden zien dat er vele redenen bestaan om positief en optimistisch te zijn over wat er voor ons lig. Waar het om gaat is hoe ze gebruikt worden. Gps is uitgevonden om kernraketten te lanceren en wordt nu gebruikt bij het bezorgen van pizza's. Popmuziek die op repeat wordt gezet, is ingezet als martelwerktuig. En hoe mooi een bloemenkrans ook is gemaakt, als ik het echt wilde, zou ik je ermee kunnen wurgen. Om je een mening te kunnen vormen over een algoritme moet je de relatie tussen mens en computer begrijpen. Elk algoritme is onlosmakelijk verbonden met de mensen die het maken en gebruiken.
  Dit betekent dat dit in de kern een boek is over mensen. Het gaat niet over wie we zijn, waar we naartoe gaan, wat belangrijk voor ons is en hoe dat verandert door technologie. Het gaat over onze relatie met de algoritmes die er al zijn, de algoritmes die aan onze zijde werken, die onze mogelijkheden versterken, onze fouten verbeteren, onze problemen oplossen en ondertussen nieuwe creëren. (pagina 15-16)

Draadje (juli 2021)

Youtube - Hannah Fry | Hello World: Being Human in the Age of Algorithms (2018)



Youtube - Should Computers Run the World? - with Hannah Fry (april 2019)



Boeken die (deels) ook over algoritmes gaan
Christian Madsbjerg. Filosofie in een tijd van big data (2017)
Jan Walraven. De diefstal van de eeuw : hoe we onze privacy verloren én kunnen heroveren (2018)
Yuval Noah Harari. Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst (2016)
Yuval Noah Harari. 21 lessen voor de 21e eeuw (2018)
Sidney Vollmer. On/off : op zoek naar balans in digitale tijden (2017)
Maxim Februari. Klont (2017)
Franklin Foer. Ontzielde wereld : de existentiële dreiging van Big Tech (2017)
Maurits Martijn & Dimitri Tokmetzis. Je hebt wél iets te verbergen : over het levensbelang van privacy (2017)

Terug naar Overzicht alle titels

Jelmer Mommers

Hoe gaan we dit uitleggen : onze toekomst op een steeds warmere aarde
De Correspondent 2019, 237 pagina's -  € 20,--

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Jelmer Mommers (1987) op website De Correspondent

Korte beschrijving
'Onze toekomst op een steeds warmer wordende aarde' – de ondertitel geeft aan dat het gaat over de klimaatverandering. De afgelopen vijf jaren deed de schrijver onderzoek. Dit brengt het besef dat er iets aan te doen is door ieder van ons. Het boek is opgebouwd uit drie delen: Wat is er mis?, Waar gaat het heen?, Wat kunnen we doen? Het eerste deel legt de zes manieren uit waarop de mensen in de loop van honderden jaren een stempel drukten op de aarde. Het tweede deel legt uit dat het nog niet te laat is, legt uit waardoor het systeem van vervuilen en politieke machteloosheid zichzelf in stand houdt. Het derde deel beschrijft keuzes en kansen, het verhaal over een wereld waarin we willen wonen, over een groene transformatie. En de grote kracht van het kleine verschil. Het boek is voorzien van enkele figuren, grafieken en eindnoten met verwijzingen naar bronnen en literatuur. De schrijver is journalist en werkzaam voor De Correspondent, een online journalistiek platform, gevestigd in Amsterdam, dat diepgravende achtergrondverhalen publiceert. Hij is bekend door zijn onderzoek naar Shell. Het boek richt zich op iedereen die het klimaatprobleem niet serieus neemt en iedereen die er iets aan wil doen.

Korte beschrijving op website uitgever
In dit boek beschrijft Jelmer Mommers een van de grootste problemen van onze tijd: klimaatverandering.

Het eerlijke verhaal is dat we ongelofelijk in de shit zitten. Zo’n warm klimaat als er nu aankomt, heeft de mens nog nooit meegemaakt. Maar hoe erg het wordt, dat bepalen we zelf.

Fragment uit 7. Keuzes en kansen
Een verhaal voor iedereen
Alleen een goed verhaal kan ons uit deze patstelling helpen. De mens die 'heer en meester' over de natuur moest zijn en zo ongelooflijke overwinningen en winsten zou boeken - dat was eeuwenlang een goed verhaal. Het heeft een groot deel van de wereldbevolking veel gebracht en het maakte duidelijk wat de plek van de mens op aarde was. Een groeiende economie levert voor velen vooruitgang en vrijheid en comfort. Daar deden we het voor.
  Nu dat verhaal als een kaartenhuis in elkaar stort, hebben we een ander verhaal nodig. Mensen nachtmerries bezorgen over de 'klimaatapocalyps' is niet genoeg - daarmee voorkomen we geen enkele ramp. Ook IPCC-rapporten zijn niet genoeg - die leest bijna niemand en inspirerend zijn ze ook niet.
  Je kunt een verhaal uiteindelijk alleen vervangen door een ander verhaal. In wat voor wereld zouden we willen wonen? Waar doen we het voor? (pagina 141)

Fragment uit artikel dat op 21 mei op De Correspondent verscheen, in de aanloop naar de publicatie van dit boek
Klimaatverandering is een ramp van een onderwerp, ik zeg het maar gewoon eerlijk. Ik ben er al vijf jaar continu mee bezig en ik vind het nog steeds afstotelijk. Dus als je hebt geaarzeld dit artikel open te klikken: ik begrijp het helemaal.

Het begint al bij het woord ‘klimaat’. Met de technische betekenis is niet zoveel mis: ‘het gemiddelde weer over een periode van minstens dertig jaar’. De term is bedacht om algemene uitspraken te kunnen doen over het weer op een bepaalde plek: Nederland heeft bijvoorbeeld een gematigder en koeler klimaat dan India.

Voor de meeste mensen en gedurende het grootste deel van onze recente geschiedenis was het klimaat een gegeven, ongeveer zo boeiend als het langzame stromen van gletsjers of de samenstelling van de lucht die we inademen. Achtergrond. Voer voor experts.

Maar we weten allemaal dat het woord ‘klimaat’ tegenwoordig een heel andere lading heeft. Dreiging. Gevaar. De afgelopen jaren vertellen experts ons in steeds fellere bewoordingen dat het klimaat door menselijk toedoen ingrijpend verandert. Niet op één plek, niet in Nederland óf in India, maar overal tegelijk. Ze vertellen ons dat de aarde opwarmt, dat zeespiegelstijging kuststeden bedreigt, dat hittegolven vaker ondraaglijk heet worden, dat de wereldwijde voedselvoorziening onder druk staat. Ze vertellen ons dat doorgaan op de huidige weg vrijwel zeker tot wereldwijde catastrofes zal leiden – en al leidt.

Nu heb ik goed en slecht nieuws. Het goede nieuws is dat het klimaatdebat in Nederland en elders de afgelopen zes maanden is opgevlamd. Of liever opgelaaid: het klimaat is niet meer weg te denken van de politieke agenda.

De Zweeds tiener Greta Thunberg inspireerde met haar schoolstaking een wereldwijde protestbeweging van jongeren die de straat opgingen om hun regeringen onder druk te zetten.

In de VS presenteerde het progressieve Congreslid Alexandria Ocasio-Cortez een wetsontwerp voor een Green New Deal, dat als doel heeft de volledige Amerikaanse energievoorziening binnen tien jaar (!) volledig te verduurzamen.

Lees op Vox.com wat de Green New Deal inhoudt.

En alle Nederlandse politieke partijen die donderdag deelnemen aan de Europese verkiezingen zijn het erover eens dat de EU-doelstellingen voor vermindering van de CO2-uitstoot strikter moeten worden nageleefd. Alle partijen, behalve Forum voor Democratie, PVV en Jezus Leeft.

Dat schreef Rutger Bregman eerder op basis van de Europese Stemwijzer.

Het slechte nieuws is dat de kleine groep neezeggers nog buitenproportioneel veel macht heeft. De regering van de Amerikaanse president Donald Trump ging de afgelopen tijd gewoon door met het slopen van het milieubeleid in dat land. En Thierry Baudet won de Provinciale Statenverkiezingen, deels door het mobiliseren van onvrede over het Nederlandse klimaatbeleid.

Wat moeten we in vredesnaam met deze tegengestelde krachten? Hoe is het uit te houden, een klimaatdebat dat zó belangrijk is en tegelijkertijd tot zó veel verdeeldheid leidt?
Klimaatverandering bedreigt alles wat ons lief is. Maar hoe erg het wordt, bepalen we zelf 

Aanvullende artikelen
En aangezien onze leiders zich als kinderen gedragen, zullen we de verantwoordelijkheid moeten nemen die ze al lang geleden hadden moeten nemen. (december 2018)
Next freedom en koning Midas (december 2018)
Huxleys schrikbeeld van een bevolking die te zeer gedrogeerd is door 'onverbloemde trivialiteiten' om zich als verantwoordelijke burgers in te zetten. (januari 2019)
Het was een onhoorbare en onzichtbare verovering, die dag in dag uit verder oprukte en waar niemand zich tegen verweerde omdat niemand het echt doorhad. (februari 2019) 
Volwassenheid - vereist dat je resoluut onder ogen ziet dat je nooit de wereld zult krijgen die je wenst, maar tevens blijft weigeren met minder genoegen te nemen. (over the New Green Deal)  

Vechten, dromen: dat geeft betekenis aan ons bestaan, aan de levens die we leven. (mei 2016) 

Terug naar Overzicht alle titels

Koert van Mensvoort

Next Nature : waarom technologie onze natuurlijke toekomst is
Maven 2019, 239 pagina's  - € 22,50

Website Koert van Mensvoort (1974) en Next Nature

Korte beschrijving
Na lezing van de achterflap heeft de lezer allicht een flink vooroordeel over dit boek: een filosoof die rare ideeën heeft over natuur en techniek en waar de mensheid naar op weg is. Lezing van het boek neemt dat vooroordeel weg. De auteur, multimediaal kunstenaar en filosoof, schetst in een vlot leesbaar betoog de situatie van de mensheid en de omringende natuur. De natuur zetten we naar onze hand – Nederland is volledig gecultiveerd – en de technologie 'groeit ons boven het hoofd'. De vraag die het boek stelt, is of technologie de mens zal gaan overheersen, computers met artificiële intelligentie die zichzelf in stand houden en doorevolueren. De auteur spreekt hier over het begrip 'meme' als volgende stadium in de evolutie. Hij besluit met een pleidooi om keuzes te maken die de menselijkheid bevorderen, ook in de technologie. Tot slot bronverwijzingen in eindnoten, een register en 'Tien stellingen bij Next Nature'. Een soms beklemmend boek met uiteindelijk toch een positieve boodschap, dat een zinvolle bijdrage levert aan het debat over de vraag waar we met technologie naar toe moeten. Zeer leesbaar voor een brede groep geïnteresseerden. Lezers van de boeken van Richard Dawkins zullen hier ook zonder meer van smullen.

Tekst op website uitgever
We leven in een wereld waarin we de biologie van tomaten zo nauwkeurig beheersen dat ze meer technologie zijn dan natuur. En – omgekeerd – waarin technologie (zoals het internet of de financiële markten) zo complex is dat het meer een natuurkracht lijkt dan iets wat we zelf in de hand hebben. De scheiding tussen natuur en technologie vervaagt. Voor mensen die belang hechten aan ‘de pure natuur’ zijn het dan ook verwarrende tijden. We verlangen in toenemende mate naar een romantische versie van de natuur die nooit bestaan heeft (denk maar aan de Oostvaardersplassen) en gaan steeds verder in onze zoektocht naar het natuurlijke leven (oerdieet, anyone?).

Is dit erg? Ja: in Next Nature laat tech-filosoof en ontwerper Koert van Mensvoort zien dat de krampachtige scheiding tussen natuur en technologie niet alleen onze kijk op de huidige samenleving vertroebelt, maar ook onze toekomst ernstig belemmert. Van Mensvoort voert de lezer mee op een epische reis langs bedrijven die ademen, bossen die naar shampoo ruiken en zeemeerminnen met plastic tranen. Gaandeweg ontvouwt zich een compleet nieuw wereldbeeld dat niet alleen realistischer, maar ook oneindig veel creatiever, spannender en mooier is.

Aan de hand van talloze spraakmakende voorbeelden en wetenschappelijke inzichten laat Van Mensvoort zien dat technologie niet alleen voortkomt uit natuur (álles was ooit natuur) maar dat succesvolle technologie ook altijd weer onderdeel wordt van de natuur. Als we de grote uitdagingen van ons huidige tijdperk het hoofd willen bieden moeten we niet terúg maar voorúit naar de natuur.

Fragment uit We zijn er pas
Het idee dat de mens de aarde alleen maar beschadigt, wordt door vele mensen gedeeld. Sommigen menen zelfs dat de aarde er beter voor zou staan als de mens er helemaal niet was geweest. Persoonlijk heb ik moeite om een dergelijke mensenhaat – ook wel misantropie genoemd – te begrijpen, omdat het uiteindelijk een vorm van zelfhaat is.
  Waar komt die achterdocht van mensen tegenover de mensheid toch vandaan? In een poging de misantropie te verklaren, heb ik ontdekt dat ze veelal samengaat met een mensbeeld dat volstrekt onjuist is: de mens als een antinatuurlijke soort die eigenlijk niet in de romantische, harmonische en paradijselijke natuur thuishoort. Waar de mens verschijnt, is het de natuur die verdwijnt. Ik denk dat dit een naïef vooroordeel is, dat ons niet verder helpt en waar we liever vandaag dan morgen vanaf moeten.
  Een terugblik op de geschiedenis van de aarde leert ons dat het niet de eerste keer is dat een nieuw geëvolueerde soort het bestaande leven opschudt. Het eerste eencellige leven ontstond naar schatting zo’n 3,5 miljard jaar geleden. Daarna duurde het nog ongeveer twee miljard jaar voordat het eerste meercellige plantleven evolueerde. Nog een miljard jaar later, tijdens de zogenaamde cambrische explosie, ontwikkelde zich een hele nieuwe soort op de planeet: de dieren.
  Het ontstaan van de eerste dieren op het aardse toneel is nu zo’n vijfhonderd miljoen jaar geleden. Het is onbekend wat het primaire plantleven, dat de wereldbol al een miljard jaar langer bevolkte, ervan vond toen de dieren op het toneel verschenen. Zoals bekend houden planten van rust, ze bewegen relatief weinig en leven van de zon en de aarde. Nu weten we niet wat planten denken, omdat ze niet praten, maar het lijkt me niet uitgesloten dat ze het maar hectisch en ongemakkelijk vonden om de dieren om zich heen te moeten dulden. Misschien vonden ze de dieren zelfs wel onethisch, niet alleen omdat dieren fundamenteel ontworteld zijn en een ongekend hoog leeftempo hebben, maar veeleer omdat dieren iets, in die tijd, volstrekt nieuws, ongehoords en afschuwelijks deden: dieren eten planten.
  Al met al moet de komst van de dieren voor de plantenwereld geen pretje geweest zijn. Maar ja, evolutie gaat door en een aarde met alleen maar planten was op zich al prachtig, maar minder bijzonder dan een aarde met planten én dieren – ik bespaar je hier een beschrijving van de opkomst van plantleven op aarde, nog een miljard jaar eerder, waarbij het percentage zuurstof in de atmosfeer dankzij fotosynthese enorm toenam en het bestaande ecosysteem ontwrichtte.
  Terug naar de rol van de mens. Net zoals de opkomst van dieren de plantenwereld heeft opgeschud,   brengt onze komst de nodige beroering met zich mee. Ter herinnering: wij zijn er pas net. Dieren bestaan al 2500 keer langer en eenvoudig plantleven bestaat zelfs al 7500 keer langer dan de mens. Maar ik vermeld dit niet om tot bescheidenheid te dwingen, want ik denk dat de mens ongelofelijk bijzonder is. (pagina 12-13)

Artikelen
Brief aan de Mensheid (april 2017)
De tovenaar en de profeet (november 2018)

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Judea Pearl & Dana Mackenzie

Het boek waarom : de nieuwe wetenschap van oorzaak en gevolg
Maven 2019, 480 pagina's-  € 24,50

Oorspronkelijke titel: The book of why : the new science of cause and effect (2018)

Wikipedia: Judea Pearl (1936) en website Dana Mackenzie

Korte beschrijving
Steeds meer wetenschappen werken met big data. Men verzamelt massa's gegevens, bijvoorbeeld over roken of over longkanker, en laat daar vervolgens statistische methoden op los. Probleem: op deze manier kun je weliswaar aantonen dat het één verband houdt met het ander, maar niet dat er sprake is van oorzaak en gevolg. Correlatie is immers niet hetzelfde als causaliteit. In de context van de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie zijn echter nieuwe methoden ontwikkeld voor het vinden van juist die causale verbanden. In dit boek legt de schrijver uit hoe dat werkt. Het boek is zeer uitvoerig, zeer grondig, zonder wiskundige formules, en bedoeld voor een groot publiek, maar het doorzettingsvermogen van de lezer zal minstens zo groot moeten zijn als zijn vermogen tot abstractie. Met illustraties in zwart-wit, een beredeneerde literatuuropgave en een register.

Tekst op website uitgever
Waarom duurde het zo lang voordat wetenschappers durfden te stellen dat roken longkanker veroorzaakt? Waarom was er zoveel controverse over de vraag of de mens de opwarming van de aarde veroorzaakt? Kortom: waarom is het zo moeilijk om oorzaak en gevolg vast te stellen?

Volgens Judea Pearl (legendarische computerwetenschapper en grondlegger van de Bayesiaanse netwerken) komt dit doordat de wetenschap een cruciale denkfout maakte: we hadden geen manier om causale verbanden aan te tonen en durfden het daarom alleen over correlatie te hebben. Tijdens zijn werk aan kunstmatige intelligentie ontwikkelde Pearl een methode voor omgaan met onzekerheid. Het bleek het startpunt van een causale revolutie in de wetenschap (en het einde van de mantra ‘correlatie is geen causatie’).

In Het boek waarom doet Pearl met wetenschapsjournalist Dana Mackenzie voor het eerst uit de doeken hoe zijn causale redenatie werkt. Deze stelt ons in staat om de wereld om ons heen te onderzoeken in termen van oorzaak en gevolg (‘waarom?’) én om te begrijpen wat onze mogelijkheden zijn (‘wat als?’).

Dit revolutionaire boek is daarmee de sleutel tot de essentie van kunstmatige intelligentie en ons menselijke denken.

Judea Pearl is computerwetenschapper en filosoof, bekend door zijn grensverleggende werk binnen de kunstmatige intelligentie. In 2011 won hij de Turing Award, de grootste en belangrijkste prijs in de informatica. Hij is voorzitter van de Daniel Pearl Foundation.

Fragment uit (de) Inleiding
Het was een voorrecht om in de voorbije vijfentwintig jaar deel uit te maken van deze ontwikkeling. Ik heb de vorderingen kunnen gadeslaan in researchlaboratoria en de cubicles van studenten, en de doorbraken horen resoneren op specialistische congressen, ver buiten de schijnwerpers van de wetenschapsjournalistiek. Maar nu we zijn aanbeland in het tijdperk van 'sterke KI' en hoge verwachtingen koesteren rondom big data en deep learning, lijkt het me tijd om het bredere lezerspubliek te vertellen over de avontuurlijke paden die de nieuwe wetenschap is ingeslagen, over de impact die ze zal hebben op de informatiewetenschap en over de vele manieren waarop ze in de eenentwintigste eeuw ons leven zal veranderen.
  Het stemt je wellicht sceptisch dat ik hier van een 'nieuwe wetenschap' spreek. Misschien vraag je je zelfs af waarom deze stappen niet veel eerder zijn gezet. Na deze uitspraak, bijvoorbeeld, die Vergilius in 29 v.C. deed: 'Benijdenswaardig is hij die de oorzaken van dingen kent'. Of nadat de grondleggers van de moderne statistiek, Francis Galton en Karl Pearson, tot de ontdekking waren gekomen dat populatiegegevens licht kunnen werpen op wetenschappelijke vragen. Dat zij vervolgens nalieten nadere studie te verrichten naar de oorzakelijke verbanden, is een lang verhaal dat in de historische delen van dit boek aan de orde zal komen. Maar de belangrijkste hinderpaal is volgens mij de diepe kloof geweest tussen de taal waarin we causale vragen kunnen formuleren en die welke we altijd gehanteerd hebben om wetenschappelijke theorieën te bespreken. (pagina 18-19)

Youtube - Q&A with Judea Pearl (augustus 2016)


Terug naar Overzicht alle titels

Martin Rees

Over de toekomst : de vooruitzichten voor de mensheid
Thomas Rap 2019, 215 pagina's -  € 21,99

Oorspronkelijke titel: On the future : prospects for humanity (2018)

Wikipedia: Martin Rees (1942)

Korte beschrijving
Verzameling essays over hoe de wereld er – waarschijnlijk – uit zal gaan zien. De essays zijn gegroepeerd in hoofdstukken op basis van bij elkaar passend onderwerpen. Essays over biotechnologie, cybertechnologie en kunstmatige intelligentie vormen zo samen het hoofdstuk 'De mens op aarde'. Het boek gaat niet alleen over technologie, maar ook over de ethiek van ontwikkelingen. Opvallend omdat de auteur een astronoom is. Maar toch ook weer niet zo vreemd omdat de auteur veel bijdraagt aan het maatschappelijk debat als 'Astronomer Royal' van het Verenigd Koninkrijk. Geen illustraties, wat het boek een erg saaie indruk geeft. Het taalgebruik van de meeste stukjes is eenvoudig. Goed vertaald uit het Engels. Met literatuurverwijzingen in eindnoten en een register. De auteur is bekend van verschillende, ook in het Nederlands vertaalde populair-wetenschappelijke boeken.

Tekst op website uitgever
Onze wereld verandert sneller dan we kunnen bevatten. Robotisering, biotechnologie, cybertechnologie en artificial intelligence: al deze ontwikkelingen bieden kansen, maar brengen ook bedreigingen met zich mee. Wat gebeurt er met de werkgelegenheid, wat voor gevaren brengt klimaatverandering met zich mee, hoe stoppen we de krimp van de biodiversiteit en hoe voorkomen we een nucleaire oorlog? Kortom: hoe zorgen we ervoor dat planeet aarde een fijne plek blijft om te leven? En laten we het allemaal op ons afkomen, of nemen we zelf het heft in handen? Als geen ander beschikt Martin Rees over de relevante kennis en is hij in staat om die complexe materie voor ons toegankelijk te maken. Rees laat ons zien dat we het anders kúnnen en móeten doen. Over de toekomst is een toegankelijk, optimistisch en inspirerend boek. Het geeft ons inzicht in de wereld die wij zelf gestalte geven – de wereld van morgen. Martin Rees was lange tijd werkzaam als directeur van het Instituut voor Sterrenkunde in Cambridge. The Queen benoemde hem zelfs tot Koninklijk Astronoom. Hij was president van de Royal Society en is lid van het House of Lords. Hij schreef meerdere bestsellers over wetenschap, astronomie en technologie.

Fragment uit Hoofdstuk 2 De toekomst van de mens op aarde (2.3 En onze banen dan?)
Door de digitale revolutie wordt een elite van vernieuwers en grote internationale concerns ontzettend rijk, maar om de samenleving gezond te houden, zal die rijkdom herverdeeld moeten worden. Er zijn plannen om dat via een basisinkomen te doen. Zoals bekend zitten daar allerlei haken en ogen en maatschappelijke nadelen aan. Een veel betere optie zou zijn om de banen te subsidiëren waaraan op dit moment een grote behoefte bestaat en waarvan de betaling en de maatschappelijke status onredelijk laag zijn.
  Het is leerzaam (en soms verbijsterend) om eens te bekijken hoe mensen die niet op hun financiën hoeven te letten, hun geld uitgeven. De rijken hechten waarde aan persoonlijke dienstverlening, ze hebben personal trainers, nanny's en butlers in dienst, en als ze oud worden, huren ze zorgpersoneel in. Een progressieve regering zou dan ook als maatstaf moeten hanteren dat iedereen de ondersteuning moet kunnen krijgen waaraan de meest gefortuneerden, de mensen met de meeste keuzemogelijkheden, nu de voorkeur geven. Om een menswaardige samenleving te creëren, zullen regeringen het aantal werknemers in en de status van de zorg sterk moeten verhogen. Er zijn nu veel te weinig zorgverleners en zelfs in rijke landen is hun werk onzeker en slecht betaald. (Robots zullen zeker een deel van de basisverzorging kunnen overnemen en bij elementaire zaken als wassen, voeden en verschenen wekt een robot misschien ook minder schaamte op. Maar wie het kan betalen, wil óók aandacht van ene echte mens.) Er zijn ook andere banen die de maatschappij ten goede zouden komen en voor veel mensen nuttig werk zouden betekenen, zoals hoveniers in openbare parken, conciërges, beheerders enzovoort.
  Niet alleen heel jonge en hele oude mensen hebben zorg nodig. Nu zoveel dingen, inclusief het contact met de overheid, via internet gaan, moeten we ons bijvoorbeeld ook zorgen maken om alleenwonende mensen met een beperking die via een website hun uitkering moeten aanvragen of hun boodschappen moeten bestellen. Stel je de zorgen en de frustratie voor als er iets misgaat! Deze mensen hebben alleen rust als ze verzorgenden hebben die met de computer kunnen omgaan en die hen daarbij kunnen helpen, zodat toegang tot hulp is gegarandeerd en ze de aansluiting met de samenleving niet kwijtraken. Anders hebben we straks een onderklasse van digibeten. (pagina 84-85)

Terug naar Overzicht alle titels

Klaas van Egmond 2

Homo universalis : moreel kompas voor een nieuwe Europese Renaissance
De Geus 2019, 256 pagina's - € 21,50

Lenen als E-book via bibliotheek.nl 

Korte beschrijving
Van Egmond, eerst ambtenaar en later hoogleraar Milieukunde, heeft dit ambitieuze boek geschreven voor en in samenwerking met een antroposofische instelling. Hij opent met een opsomming van de complexe ecologische, economische en politiek-democratische problemen waarvoor we ons momenteel geplaatst zien. Een gefragmentariseerde aanpak gaat ons deze keer niet helpen. De oplossing moet komen van een geheel nieuw moreel bewustzijn of kompas. Het wezen daarvan zou reeds aanwezig zijn in de evenwichtige visie op de menselijke natuur van Leonardo da Vinci. Volgens Van Egmond laat Leonado's Vitrivius-mens zien hoe de combinatie van spiritueel neoplatonisme en aristotelisch humanisme het uiteenvallen van ons waardepatroon kan stoppen. Het boek is goed geschreven, maar de historische reconstructie van het moderne en problemen genererende mensbeeld is erg algemeen gehouden en hierdoor zeker niet voor iedere leek inzichtelijk. Politieke toepassingen blijven schematisch en vrijblijvend. Het boek is voorzien van eindnoten met onder meer literatuurverwijzingen.

Korte tekst op website uitgever
Zorgwekkende ontwikkelingen stapelen zich op: klimaatverandering, migratiestromen, populisme, fragmentatie van de nationale, Europese en mondiale politiek, handelsconflicten en een wankel financieel bestel. Deze problemen zijn terug te voeren op de eenzijdige overwaardering van materialistische en individualistische waarden, waardoor mens en maatschappij rampzalige karikaturen van zichzelf zijn geworden. Moraliteit en menselijke maat zijn daarbij verloren gegaan.
Om die te hervinden kunnen we terugkeren naar het ideale mensbeeld van de Renaissance, zoals dat gestalte kreeg in de door Leonardo da Vinci verbeelde homo universalis. Aan dat evenwichtige mensbeeld kan een moreel kompas worden ontleend, waarmee we een uitweg kunnen vinden uit de samenloop van zorgwekkende ontwikkelingen. Alleen wanneer we, net als de homo universalis, het evenwicht weten te bewaren tussen de fundamentele waarden kan er sprake zijn van menselijke waardigheid en duurzaamheid.

Fragment uit 1. Renaissance
Waarden
Het Renaissance-ideaal om aan de verschillende aspecten van het mensbeeld gelijke waarden toe te kennen en op die manier als mens 'van alle markten thuis te zijn', is inderdaad een ideaal; in de praktijk blijkt dat niet mee te vallen. Om verschillende redenen, die later nog zullen worden besproken, heeft de mens de neiging om de vermogens en capaciteiten die hij heeft nogal eenzijdig te waarderen. Er wordt maar één kant van het mensbeeld gewaardeerd. Zo kun je al naar gelang je 'natuur' bijvoorbeeld veel waarde hechten aan het fysiek-lichamelijke (rechtsonder) en dan sportman of -vrouw worden. Of veel waarde hechten aan het universalistisch-materialistische, dus rationele of wetenschappelijke kwaliteiten linksonder. Weer anderen kennen (rechtsboven) meer waarde toe aan het ontwikkelen van hun geestelijke vermogens, bijvoorbeeld door kunstbeoefening. Waarden kunnen blijkbaar zowel betrekking hebben op het verstand als het gevoel. Ook kan het waardepatroon in de loop van de tijd veranderen. De ene menselijke natuur is de andere niet, wat natuurlijk de vraag oproept of de ene natuur beter is dan de andere. Zoals later aan de orde zal komen is dat inderdaad het geval, althans, zodra we met elkaar hebben afgesproken wat we 'beter' noemen. De menselijke natuur zal dan heel veel met ethiek, met onze opvattingen over goed en kwaad te maken hebben. (pagina 40)

Samenvatting “Homo Universalis; moreel kompas voor een nieuwe Europese renaissance” (Sky high creations)

Lees ook: Een vorm van beschaving (uit 2010)

Artikel: We hebben de verbeelde catastrofe nodig om ons tot nieuwe verhalen en nieuwe daden aan te zetten. (juli 2019)

Terug naar Overzicht alle titels

Govert Buijs

Waarom werken we zo hard? : op weg naar een economie van de vreugde
Boom 2019, 180 pagina's - € 17,50

Website Centrum Èthos: Govert Buijs (1964)

Korte beschrijving
Dit essay is een uitwerking van de oratie bij de aanvaarding in 2018 van de F.J.D. Goldschmeding Chair 'Economie in relatie tot civil society'. De Goldschmeding Foundation stelt zich ten doel opnieuw na te denken over de rol die de economie in ons leven inneemt en de humanisering van onze economie ter hand te nemen met bijzondere aandacht voor duurzaamheid, inclusiviteit en innovatie. Centraal in het essay staat de vraag waarom we zoveel uren in de week werken. In het eerste deel van het boek zoekt de auteur een antwoord op de vraag naar het waarom of het waartoe van de economie. Dit doet hij vanuit antropologisch perspectief. Ook gaat hij in op de vraag wat een menswaardige economie is. In het tweede deel behandelt hij de vraag wat er in de geschiedenis van de mensheid is terechtgekomen van deze 'bedoeling' van de economie. Het derde deel gaat in op het wenkende perspectief van een 'economie van de vreugde'. Erudiet, sprankelend, met veel vaart geschreven essay, gestoeld op een breed repertoire aan inzichten uit de politicologie, filosofie, antropologie en sociologie. Met eindnoten waarin onder meer literatuurverwijzingen.

Korte beschrijving op website uitgever
De economie is wellicht hét centrale voortbrengsel van homo sapiens. Govert Buijs wijst ons de weg naar ‘een economie van de vreugde’, een wereld waarin de economie de mens dient in plaats van andersom.
Waartoe is de economie op aarde? Waarom werken we zo hard? Zouden we niet gewoon toe kunnen met vijftien uur werk in de week, zoals Keynes ooit voorspelde? En waarom tellen we al dit gewerk dan ook nog eens bij elkaar op, zodat we één verzamelnaam kunnen gebruiken: ‘de economie’, waarmee het nu eens slecht kan gaan en dan weer goed, die kan groeien, krimpen, tot stilstand komen of juist floreren – en waar we dan ook nog voortdurend zorgen over hebben?
Inmiddels hebben we een economie die zo ongeveer het hele gelaat van de aarde bedekt, met overal bouwwerken, wegen, verontreinigde lucht en vervuilde zeeën. In dit aanstekelijk geschreven essay probeert Govert Buijs de vraag naar het waarom van die economie als product van menselijke activiteit te beantwoorden en een hoger doel te formuleren: een economie van de vreugde.

Govert Buijs is co-auteur van Het goede leven en de vrije markt, winnaar van de Socratesbeker 2019

Fragment uit 5. Conclusie: van homo economicus naar homo cooperans
In het eerste deel van dit essay heb ik een diametraal tegenovergestelde visie neergelegd: de vrije markt is in essentie, in de kern, gebaseerd op de ontdekking van het potentieel van menselijke coöperatie. Achter vrijwel elk economisch succes schuilt, puur empirisch gezien, de homo cooperans, niet de homo economicus.
  Ik heb deze visie gebaseerd op antropologische gegevens, Maar voor deze visie zijn ook allerlei andere empirische argumenten aan te voeren. Veel mensen, ook mensen werkzaam in de marktsector, geven aan dat ze hun werk doen omdat ze geloven dat ze daarmee anderen van dienst te zijn, waarde toe te voegen voor anderen, zinvol bezig te zijn. Nu kan een economie uiteraard claimen te beschikken over een superieur psychologisch inzicht waardoor hij (nog niet heel vaak 'zij') als geen ander in staat is de diepten van de menselijke ziel te doorgronden. Als mensen dit soort hoge motieven aandragen, weet de econoom direct dat zij slechts fraaie maskerades opvoeren om het rücksichtslos nastreven van hun eigenbelang te verbergen en te rationaliseren. Maar zelfs als dat zou zijn, dan nog is het merkwaardig dat mensen kennelijk liever over hun werk in termen spreken van 'waarde voor anderen' en 'zin', dan in termen van 'ik heb weer even lekker voor mezelf gezorgd'.
  En stel nu eens dat dit toch geen maskerade is, dat mensen echt zoeken naar zin en betekenis. Dan is de studie economie in feite een hermetische zak plastic over het hoofd van mensen waarbinnen ze in een mum van tijd morele ademnood en zelfs morele verstikking ervaren, een self-fullfilling prohecy in de lijn van de koning die op zijn sterfbed gevraagd wordt of hij zich wilde verzoenen met zijn vijanden antwoordde: 'Jazeker, want ik heb ze allen reeds gedood'.
  Langs de hier geschetste lijnen heb ik een nieuwe kandidaat-omschrijving van 'de kern van de economie' gegeven als maatschappelijk domein: het is het domein van de menselijke samenwerking om zo het leven meer kwaliteit te geven, gedeelde vreugde te kunnen creëren in een gedeelde wereld. De economie kan dan getypeerd worden als coöperatiewetenschap. (pagina 56-57)

Aanvullende artikelen

Homo sapiens, Homo economicus, Homo dignus (augustus 2019)

Hoe komt het toch dat de consument in ons alles ruïneert, verwoest, platbrandt, sloopt en te gronde richt wat de burger en de onderzoeker in ons dierbaar is? (augustus 2019)

Terug naar Overzicht alle titels