Chris D. Thomas

Erfgenamen van de aarde : een optimistische kijk op de natuur in het tijdperk van de mens
Nieuw Amsterdam 2018, 320 pagina's - € 24,99

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Inheritors of the Earth : nature is thriving in a age of extinction (2017)

Wikipedia: Chris D. Thomas (1959) en website University of York.

Korte beschrijving
Is het uitsterven van soorten alarmerend? Is het vestigen van niet-inheemse soorten nadelig? Zijn mensen verantwoordelijk voor afname van de biodiversiteit? Ontstaan nieuwe soorten pas na lange geologische tijd? Enkele van de vragen, die de auteur, ecoloog en hoogleraar, op een vaak onverwachte manier beantwoordt. Kijkend naar de historische ontwikkeling van het leven op aarde, geplaatst naast het heden, met een visie op de toekomst. Het is niet de eerste keer dat massaal planten en vooral dieren uitsterven. En elke keer ontstaat er uit de overblijvers een verrassende nieuwe groep organismen. Verdwijnen betekent vernieuwing op ongekende schaal. En waarom zou dat ook niet voor de tegenwoordige tijd gelden? We moeten vernietiging van natuur zoveel mogelijk tegengaan: soorten kunnen voor de (verre) toekomst heel belangrijk zijn. Door menselijke activiteit neemt biodiversiteit toe (hoe tegenstrijdig dat ook lijkt). Er verdwijnen nu soorten, maar het leven op de aarde is daardoor niet reddeloos. Het is een confronterend, interessant en goed onderbouwd relaas met een optimistische kijk naar de toekomst van de aarde en de mensheid. Zeer lezenswaard voor biologen, natuurbeschermers en -beheerders, en beleidsmedewerkers. Bevat zwart-witfoto's, uitgebreide noten en register.

Fragment uit (de) Epiloog - Een miljoen jaar na Christus
Hoe verrassend het ook lijkt, het is heel goed mogelijk dat de consequentie van de evolutie van Homo sapiens op lange termijn een toename van het aantal planten- en diersoorten op het aardoppervlak zal zijn. Het is uiteraard onmogelijk om te anticiperen op wat er in de toekomst gaat gebeuren. Misschien sterft de mensheid wel uit als gevolg van een gebeurtenis die zo rampzalig is - bijvoorbeeld een langdurige nucleaire winter of de biologische ondergang van de aardbol als gevolg van gesynthetiseerd leven - dat elke voorspelling er volkomen naast zit. En wie zal zeggen wat er gebeurt wanneer de mens of zijn biomechanisch verbeterde versie de komende miljoen jaar doorstaat en op dit moment nog ondenkbare technologieën ontwikkelt. En toch: als we extrapoleren vanaf de biologische processen die we wél kennen en de wereld van de unknown unknowns laten voor wat die is, dan kunnen we op z'n minst nadenken over de invloed van de mensheid op het leven op aarde een miljoen jaar na nu.

Laten we eerst stilstaan bij de verliezen. De grootste landzoogdieren hebben we al uitgeroeid, net als de meest loop- en voor ziektes vatbare vogels die voorkwamen op afgelegen eilanden. Andere eilandsoorten die ook maar moeilijk kunnen overleven in de aanwezigheid van continentale soorten zijn op weg naar de uitgang. In de toekomst zullen mogelijk nog meer zoogdieren, vogels, reptielen, vissen en planten uitsterven doordat we te intensief op ze gejaagd of gevist hebben of ze hebben geplukt. Sommige plaatselijke gebieden zullen veel van hun unieke soorten kwijtraken als ze zo drukbevolkt raken of intensief gebruikt worden dat bijna alles verdwijnt wat nog van de voormalige vegetatie over is. Veel hooggebergtesoorten zullen het veld ruimen als het klimaat opwarmt. Ongetwijfeld zullen er ook verliezen te betreuren zijn die we niet kunnen voorspellen. (pagina 264-265)

Boeken over onze nieuwe omgang met niet-dieren en dingen

Terug naar Overzicht alle titels

Timothy Morton 2

Ecologisch wezen
Ten Have 2018, 256 pagina's - € 19,99

Oorspronkelijke titel: Being ecological (2018)

Wikipedia: Timothy Morton (1968) en bio op website Tegenlicht

Korte beschrijving
Dit boek verhaalt over ecologische bewustwording. De auteur (1968), hoogleraar aan de Rice University in Houston (Texas), geeft geen wetenschappelijke ecologische informatie. Hij prefereert een zogenaamde objectgeoriënteerde filosofie, waarbij men tot een ecologisch besef kan of moet komen. Op een prettig manier gaat hij in op het antropocentrisme van de filosoof Immanuel Kant (1724-1804), bij wie alles draait om het subject. Maar ook dichters, het Tibetaans boeddhisme, songteksten en kunstenaars leveren een bijdrage aan zijn theorieën. Mondiaal gezien hebben we de ecologische kwaliteit van de natuur in eigen hand. Dit boek heeft een meerwaarde door de rationaliteit van de natuur en de ecologische systemen, die in deze uitgave op een interdisciplinaire manier worden benaderd. Het boek eindigt met de zinnen: 'Je hoeft niet ecologisch te worden. Je bent het al'. Het geheel is voorzien van noten en een register. Dit inspirerende en idealistische boek roept op om tot radicale veranderingen te komen tussen het object versus het subject en het streven naar ecologische stabiliteit.

Fragment uit (de) Inleiding - Niet weer een stortvloed aan informatie
Mogelijk vereisen ecologische feiten dat we juist niet onmiddellijk 'weten' wat we precies moeten doen. Toch is er sprake van een paradox. Het is volkomen duidelijk dat het antwoord op de vraag 'wat te doen' moet luiden: koolstofemissies drastisch terugbrengen of elimineren. We weten precies wat we moeten doen. Waarom doen we het dan niet? Er zijn prachtige manieren om jezelf hier te laten ontsnappen. Je kunt bijvoorbeeld betogen dat het neoliberale kapitalisme zo onderdrukkend en alomtegenwoordig is dat er een ingrijpende, mondiale revolutie nodig is om de structuren te ontmantelen die verantwoordelijk zijn voor de koolstofemissies: de grote bedrijven. Eerst moet er dus een gigantische sociale revolutie komen; als we eenmaal in de juiste verhoudingen tot elkaar staan, kunnen we onze emissies gaan terugbrengen. Lijkt dit niet frappant veel op het argument dat India naar voren bracht tijdens de klimaattop van Kopenhagen in 2009? India betoogde dat het zijn emissies niet omlaag kon brengen omdat het eerst precies dezelfde 'ontwikkeling' moest doormaken als het Westen. Pas als de juiste samenleving was verwezenlijkt, zou het kunnen gaan denken aan het bijbuigen van zijn schadelijke gewoonten. Zelfs wanneer je aanneemt dat deze strategie de juiste is, zal de aarde tegen de tijd dat je hebt bereikt wat je wilde al zijn weggesmolten. (pagina 24-25)

Lees ook: Duistere ecologie : voor een logica van de toekomstige co-existentie (uit 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Jeroen Hopster

De andere afslag : hoe had het leven anders kunnen lopen?
Amsterdam University Press 2018, 230 pagina's -  € 19,99

Bio op Filosofie Magazine van Jeroen Hopster (1987) en zijn blog

Korte beschrijving
Het traject van ons levenspad ontvouwt zich in de tijd en ontstaat gaandeweg. In groter verband voltrekken de geschiedenis en de evolutie zich volgens een overeenkomstige structuur. Niets ligt vast. De auteur, filosoof en historicus, bouwt voort op een gedachte-experiment van paleontoloog Gould, waarin deze zich afvraagt of de evolutionaire geschiedenis zich op dezelfde wijze zou afspelen als we de tijd terug konden draaien. Kan de lezer worden overtuigd van de aannemelijkheid van verschillende scenario's? Hoe zouden deze eruit kunnen zien vanuit aangrenzende historische mogelijkheden? In drie delen: levensloop, geschiedenis en evolutie wordt de lezer meegenomen in een boeiend betoog. Er wordt gebruikgemaakt van de inzichten uit verschillende wetenschappelijke disciplines en andere bronnen, zoals poëzie. De vele voorbeelden verlevendigen de argumentatie. Levenskeuzen, de niet genomen weg, wat waarschijnlijk is en overdenkingen bij gebeurtenissen die daadwerkelijk anders hadden kunnen lopen: erover filosoferen benadrukt de waarde van het leven en de eenmaligheid ervan. Lezenswaardig en interessant boek over What-if scenario's.

Korte tekst op website uitgever
Soms lijkt het alsof je leven in de sterren staat geschreven. Alsof het zaad- en eicelletje van je ouders voorbestemd waren te versmelten. Alsof het lot jou en je geliefde bij elkaar bracht. Die schijn bedriegt: wij banen ons een weg in een landschap van mogelijkheden. Wat als je die andere weg was ingeslagen?

Filosoof Jeroen Hopster buigt zich over deze 'wat als'-vraag. Hij betoogt dat 'wat als'-vragen over het leven, over de geschiedenis en over de evolutie meer zijn dan speculatieve gedachtespelletjes. Er bestaat denkgereedschap om zulke vragen te beantwoorden. Bovendien leveren die antwoorden niet alleen kennis op. Ze voeden ook onze belevingswereld. Is een leven dat in de sterren staat geschreven wel zo interessant? Volgens Hopster geeft het besef dat de dingen anders hadden kunnen lopen emotionele verdieping. Het draagt bij aan de tragiek, maar ook aan de schoonheid van het bestaan.

Een groot genoegen, zowel filosofisch als literair. Iedereen vraagt zich weleens af hoe het leven (=) gelopen zou zijn indien iets in het verleden anders had uitgepakt. De mogelijkheid om De andere afslag te lezen is er een die we niet moeten versmaden! — Herman Philipse, hoogleraar filosofie

Rijk gestoffeerd met voorbeelden en verwijzingen, breed opgezet, maar met scherpe argumenten. ‘What if’-geschiedenis wordt in ere hersteld. — Maarten Boudry, filosoof en essayist

Fragment uit 3. Wie had ik kunnen worden?
Was ik maar geboren met een beter stel hersenen, een goede tekenhand, diep donkere ogen en een kleine neus. Was ik maar in een gespreid bedje terechtgekomen. Geboren als prins of prinses, onthaald door een wereld die op mij wachtte. Te veel gevraagd? Dan toch als vogel, die zorgeloos kon vliegen en nooit over zulke zaken hoefde te tobben.
  Met de begincondities van ons leven kunnen we, in verbeelding, eindeloos spelen. Dat spel heeft helaas een keerzijde: al snel belanden we aan bij scenario's over een leven dat het onze niet is. Als ik als prins of als vogel was geboren, dan was 'ik' niet ik geweest. Het zijn weliswaar levens waarin 'ik' - ik-als-levend-wezen - terecht had kunnen komen, maar het zijn geen levens waarin ik - Jeroen Hopster - de hoofdrol speel.
  Laten we ons dus eerst aan de eerste spelregel houden en ingaan op de vraag hoe het leven anders had kunnen lopen, als we onze geboortecondities min of meer intact houden. Oftewel "we draaien de tijd terug naar het moment van onze geboorte en kijken wat er vervolgens in het leven mogelijk was. Wie had ik kunnen worden? Lag mijn traject min of meer vast, of had ik ook een andere kant op kunnen gaan? (pagina 37)

Artikelen: Mensenbieb: ... een van de belangrijkste politieke vragen is waar we schuld localiseren (mei 2018) en Mensenbieb: Luister naar mij en ik vertel je waarom ik anders ben dan jij. (juni 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Steven Pinker

Verlichting nu : een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang
Atlas Contact 2018, 696 pagina's - € 45,--

Lenen als E-book via bibliotheek.nl

Oorspronkelijke titel: Enlightenment Now: The Case for Reason, Science, Humanism, and Progress  (2018)

Wikipedia: Steven Pinker (1954) en website Steven Pinker

Korte beschrijving
Experimenteel psycholoog Steven Pinker verdedigt in zijn boek ‘Verlichting nu’ vurig de waarden van de Verlichting. Met behulp van de wetenschap en het humanisme zullen we de problemen die we hebben als mensheid oplossen en verder gaan op het pad van de vooruitgang. Wie de krant erop naslaat, is geneigd te denken dat de wereld gedoemd is ten onder te gaan, of dat de periode van vooruitgang voorgoed voorbij is Steven Pinker laat zich echter niet gek maken en kijkt naar de feiten. En die zijn hoopvol. We worden gezonder, rijker, leven meer in vrede, en zijn zelfs steeds gelukkiger. En dat is niet alleen zo in het rijke Westen, maar overal ter wereld. De oorzaak? Het vertrouwen in wetenschap en redelijk denken dat sinds de Verlichting steeds wijder is verspreid. Wat wel waar is: die Verlichting staat onder druk. Er is scepsis tegen wetenschap, en demagogen proberen het vertrouwen in redelijk denken te ondermijnen. Bron: Flaptekst, uitgeversinformatie.

Korte beschrijving op website uitgever
Is de vooruitgang afgelopen? Wie de krant erop naslaat - om over sociale media nog maar te zwijgen - is geneigd die vraag bevestigend te beantwoorden. Maar Steven Pinker laat zich niet gek maken en kijkt naar de feiten. En die zijn hoopvol. We worden gezonder, rijker, en zijn zelfs gelukkiger. Er is meer vrede dan oorlog. En dat is niet alleen zo in het rijke Westen, maar overal ter wereld. De oorzaak? Het vertrouwen in wetenschap en redelijk denken dat sinds de Verlichting steeds wijder is verspreid. Die Verlichting staat onder druk. Er is scepsis jegens de wetenschap, en demagogen proberen het vertrouwen in redelijk denken te ondermijnen. Pinker verdedigt de Verlichting met verve. Lang leve de rede!

Fragment uit 7. Levensonderhoud
In de jaren vijftig en zestig van de twintigste eeuw was een andere levensredder van de bovenste plank, Norman Borlaug, de evolutie te slim af door in ontwikkelingslanden de Groene Revolutie te stimuleren. Planten in de natuur investeren heel veel energie in houtachtige stengels die hun bladeren en bloesem boven de schaduw van omringend onkruid en van andere planten uit laten steken. Als fans bij een popconcert staat iedereen overeind, maar kan niemand het beter zien. Zo werkt het met evolutie; er wordt kortzichtig geselecteerd in het belang van het individu, niet in het belang van de soort als geheel, laat staan het belang van sommige andere soorten. Vanuit het perspectief van een boer verspilt hoge tarwe niet alleen energie door enorm hoge stengels, wanneer die bemest worden bezwijken ze onder het gewicht van de zware aar. Borlaug nam de revolutie in eigen hand door duizenden soorten te kruisen en de daaruit voortkomende soorten te selecteren met kleine stengels, hoge opbrengst en weerstand tegen schimmels, die onafhankelijk van het aantal uren zonlicht op een dag doorgroeiden. Na jarenlang in de weer te zijn geweest met dit 'geestdodende werk' ontwikkelde Borlaug tarwesoorten (en vervolgens ook maïs- en rijstsoorten) die een veel grotere oogst opbrachten dan hun voorgangers. Door deze soorten te combineren met moderne irrigatie-, bemestings-- en oogsttechnieken maakte hij van Mexico, India, Pakistan en andere landen die kwetsbaar waren voor hongersnood in één klap graanexporteurs. De Groene Revolutie - die ook wel 'Afrika's best bewaarde geheim' wordt genoemd - gaat door, voortgedreven door verbeteringen met sorghum, gierst, cassave en knol. (pagina 102-103)

Fragment uit recensie
Wie echter denkt dat ik vrolijk werd van dit boek, komt bedrogen uit. Ik werd bodemloos bedroefd en boos over zijn boek. Ik zal dat proberen te illustreren aan de hand van een passage die ik aan vrienden en familieleden voorlas. Die staat op pagina 366 en 367. Pinker spreekt daar over existentiële dreigingen - bioterreur en cyberaanvallen die het internet platleggen - en vraagt zich dan af: 'Zou de wereld letterlijk ophouden te bestaan? Zou de beschaving instorten? Zou de menselijke soort uitgeroeid worden? Kom zeg, laten we alles een beetje in verhouding blijven zien - zelfs Hirsoshima bestaat nog steeds.' Ik vind dit een naargeestige passage en ik denk maar één ding: dat optimisme probeert hij bij zijn lezers door de strot te duwen.
  Pinkers boek is een grote lofzang op de liberaal-kapitalistische samenleving en de geestelijke vader ervan: de Verlichting . Toch denk ik dat hij helemaal niets van de Verlichting heeft bergepen. Hij maakt er een eenduidig soort programma van, terwijl er vele soorten Verlichting zijn. Maar goed, dat kun je Pinker misschien nog vergeven. Erger is wat hij doet met Immanuel Kant (1724-1804), naar eigen zeggen een van zijn inspiratiebronnen. Toch neemt hij Kant nergens serieus. Natuurlijk, Kant geloofde net als Pinker in een universalistisch humanisme, in wetenschap en in vooruitgang. Maar Kant was er, anders dan Pinker, niet zo optimistisch over. Dat hing samen met zijn zelfkritiek. Steeds als Kant denkt dat hij er is, bijvoorbeeld met het opzetten van een ethisch systeeem, merkt hij dat hij er niet is.
Uit: De cijfers bewijzen het, dus gaat het goed (René ten Bos, FD 27 oktober 2018)

Vimeo - Enlightenment Now | Steven Pinker | RSA Replay (februari 2018)


 
Recensie - De kloof tussen alarmisme en de opbeurende werkelijkheid (april 2018)

Lees ook Ons betere ik : waarom de mens steeds minder geweld gebruikt van Steven Pinker (uit 2011) en van Al Gore. De aanval op de redelijkheid (uit 2007)

Lees vooral ook De profeet en de tovenaar : twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet van Charles C. Mann (uit 2018).
Nog twee tips: Vooruitgang : tien redenen om naar de toekomst uit te kijken van Johan Norberg (uit 2016) en Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt van Hans Rosling (uit 2018)

Artikel: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018)

Terug naar Overzicht alle titels

Paradigma (twee reeksen)

Tussen 2005 en 2014 publiceerde de uitgeverij Jan van Arkel verschillende boeken die allemaal een lans breken voor een omslag in de maatschappij. De oudste thema’s van uitgeverij Jan van Arkel, milieu, energie en economie staan hierbij centraal. Stuk voor stuk stellen deze boeken gevestigde paradigma’s aan de kaak. Hieronder een overzicht van deze titels.

Een tweede Paradigmareeks
jaren later nam De Groene Amsterdammer het initiatief voor het heruitbrengen van klassieke teksten die al jarenlang niet meer leverbaar waren; dan wel nooit naar het Nederlands waren vertaald. Deze reeks begon in 2022, en wordt uitgebracht door Athenaeum, Polak & Van Gennep.

Paradigma - Jan van Arkel

# - Geld en duurzaamheid : van een falend geldsysteem naar een monetair ecosysteem (2012)
# - Méér! (2013)
# - Ontgroei : 'degrowth' : een vocabulaire voor een nieuw tijdperk (2016)
Henk van Arkel. Eigen geld maken : @nder geld : meer krediet en klanten dankzij @nder geld (2016)
Christian Felber. Ware winst : gemene-goed-economie als wegwijzer (2017)
Marius de Geus. Filosofie van de eenvoud : vereenvoudiging en matiging als verrijking van het bestaan (2015)
Michale J. Greer. Het natuurlijk kapitaal : economie om te overleven (2013)
Richard Heinberg. Einde aan de groei : ons aanpassen aan de nieuwe economische realiteit (2011)
Richard Heinberg. Schaliegas, piekolie en onze toekomst (2014)
Charles en Perrine Hervé-Gruyer. Zaaien met toekomst : Normandië - La ferme du Bec Hellouin
Tomas Homer-Dixon. Ten onder te boven : catastrofe, creativiteit en de vernieuwing van de beschaving (2009)
Rob Hopkins. Het transitiehandboek : van olie-afhankelijkheid naar lokale veerkracht (2009)
Tim Jackson. Welvaart zonder groei : economie voor een eindige planeet (2010)
Peter Tom Jones & Vicky De Meyere. Terra reversa : de transitie naar rechtvaardige duurzaamheid (2009)
Anneleen Kenis & Matthias Lievens. De mythe van de groene economie : valstrik, verzet en alternatieven (2012)
Jeremy Leggett. Uit de olie (2014)
Jeff Lowenfels & Wayne Lewis. Het bodemvoedselweb : alle kleine beestjes helpen (2014)
Mark Lynas. De mens als god : hoe de aarde het Antropoceen kan doorstaan (2011)
Joanna Macy & Molly Young Brown. Terugkeer naar het leven : oefeningen en rituelen om ons weer te verbinden met het levensweb
George Monbiot. Hitte : hoe te voorkomen dat de planeet verbrandt
Dmitri Orlov. De val van Amerika : een vergelijking met de Sovjet-Unie (2011)
Fred Pearce. De laatste generatie : hoe de natuur wraak neemt voor het broeikaseffect (2009)
Fred Pearce. Volksbeving : van babyboom naar bevolkingscrash (2010)
Helen Toxopeus. Een @nder soort geld : helpt economie, milieu en euro (2014)
Herman Verhagen. De duurzaamheidsrevolutie : hoe mensen organisaties en de wereld veranderen (2011)
Ken Webster & Craig Johnson. Leren van de natuur : inspiratie voor een duurzame toekomst
Harald Welzer. Zelf denken : een leidraad voor verzet
Margaret J. Wheatley. Ver van huis : nieuwe moed in deze duurzame wereld (2013)

Paradigma - Athenaeum, Polak & Van Gennep met De Groene Amsterdammer
Elisabeth Badinter. De mythe van het moederschap (1980/2023) (nummer 7)
Elias Canetti. Massa en macht (1960/2022) (nummer 5)
Rachel Carson. De zee (1950/2022) (nummer 2)
F.A. Hayek. De weg naar slavernij (1944/2022) (nummer 4)
Naomi Klein. No logo (1999/2024) (nummer 8)
Christopher Lasch. De cultuur van het narcisme (1979/2024) (nummer 9)
Herbert Marcuse. De eendimensionale mens (1964/2023) (nummer 6)
Edward W. Said. Oriëntalisme (1978/2022) (nummer 1)
Michael Young. De opkomst van de meritocratie (1958/2022) (nummer 3)

Hans Rosling

Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt
Spectrum 2018, 343 pagina's -  € 22,50

Oorspronkelijke titel: Factfulness (2018)

Wikipedia: Hans Rosling (1948-2017)

Korte beschrijving
De gemiddelde mens, van Nobelprijswinnaar tot 'de man in de straat', geeft systematisch de verkeerde antwoorden op eenvoudige vragen over wereldwijde trends zoals 'Welk percentage van de wereldbevolking leeft in armoede?' Daarbij komt dat de antwoorden systematisch wijzen op een dramatisch en negatief wereldbeeld bij de meerderheid van de ondervraagden, terwijl dat in werkelijkheid niet zo is. Dat negatieve wereldbeeld blijkt bovendien moeilijk te veranderen. De auteur, op zoek naar de oorzaak van deze alom aanwezige onwetendheid en ons dramatische wereldbeeld, legt de oorzaak bij de manier waarop onze hersenen werken. We weten niet wat we niet weten: zelfs onze gissingen zijn gebaseerd op onbewuste en voorspelbare vooroordelen. Ons snel denkende brein en onze voorliefde voor drama veroorzaken vaak misvattingen en een overdramatisch wereldbeeld. Onze wereld blijkt in een veel betere staat te verkeren dan we doorgaans denken. Natuurlijk zijn er echte zorgen, maar we moeten ons richten op de feiten. Bevat diverse anekdotes en vele verhelderende en voor de auteur kenmerkende grafieken. Helder, vlot geschreven, inspirerend en onthullend boek dat de manier waarop we de wereld zien compleet verandert. Met een bronnenoverzicht en register.

Tekst op website uitgever
Ons probleem is dat we niet weten wat we niet weten, en dat zelfs onze gissingen gebaseerd zijn op onbewuste en voorspelbare vooroordelen. Het blijkt dat onze wereld in een veel betere staat is dan we denken. Dat betekent niet dat er geen echte zorgen zijn. Maar als we ons de hele tijd zorgen maken om de verkeerde dingen en ons niet richten op de feiten, kunnen we het zicht verliezen op de dingen die ons het meest bedreigen.

Feitenkennis zit boordevol anekdotes, aangrijpende verhalen en uiteraard met de kenmerkende grafieken van Rosling.

Het is een inspirerend, onthullend en ook essentieel boek dat de manier waarop je de wereld ziet compleet zal veranderen.

Hans Rosling was een Zweedse arts en hoogleraar Internationale Gezondheid. Hij was adviseur van de Wereldgezondheidsorganisatie en UNICEF, en medeoprichter van Gapminder. Daarnaast presenteerde hij wetenschappelijke documentaires op de BBC, gaf hij een van de best bekeken TED Talks aller tijden, en behoorde tot 'the 100 most influential people' volgens Time Magazine. Hij overleed op 7 februari 2017 op 68-jarige leeftijd en wijdde de laatste jaren van zijn leven aan het schrijven van dit boek.

Artikel: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018) en Een wereldgezondheidskaart die u eens zou moeten willen bekijken. (mei 2018 - over gapminder).

Fragment uit (de) Inleiding
Feitenkennis en het op feiten gebaseerde wereldbeeld
Dit boek is mijn laatste gevecht in een levenslange strijd tegen ernstige onwetendheid over de wereld. Het is mijn laatste poging om iets voor de wereld te betekenen: om de manier waarop mensen denken te veranderen, hun irrationele angsten weg te nemen, zodat ze hun energie op constructieve activiteiten kunnen richten. In mijn eerdere gevechten was ik bewapend met enorme datasets, verrassende software, een energieke presentatie en een Zweedse degen. Het was niet genoeg. Maar ik hoop dat dit boek dat wel zal zijn.

  Dit is data zoals je die nog nooit hebt meegemaakt: data als therapie. Het is kennis als bron van rust in je hoofd, omdat de wereld niet zo dramatisch is als je denkt.
  Feitenkennis kan onderdeel worden van je dagelijks leven, net zoals gezond eten en geregeld bewegen. Breng het in de praktijk en je zult merken dat je je overdramatische wereldbeeld kunt vervangen door een wereldbeeld dat is gebaseerd op feiten. Je zult merken dat je op vragen over de wereld de goede antwoorden kunt geven zonder die uit je hoofd te hoeven leren. Je kunt betere beslissingen nemen, blijft alert op echte gevaren en mogelijkheden en maakt je niet langer zorgen over de verkeerde dingen.
  Ik zal je leren hoe je overdramatische verhalen herkent, en je denkgereedschappen geven om je drama-instincten te beheersen. Zo kun je straks je megavergissingen rechtzetten, een op feiten gebaseerd wereldbeeld ontwikkelen en keer op keer van de chimpansees winnen. (pagina 25-26)

Artikel: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018)

Artikel: Next freedom en koning Midas (december 2018) en  201984 - "een apocalyptische codex van onze ergste angsten" (juni 2019) en We hebben de verbeelde catastrofe nodig om ons tot nieuwe verhalen en nieuwe daden aan te zetten. (juli 2019)

Zijn beroemdste TED-filmpje (januari 2007)



Lees ook: Vooruitgang : tien redenen om naar de toekomst uit te kijken van Johan Norberg (uit 2016), Ons betere ik : waarom de mens steeds minder geweld gebruikt van Steven Pinker (uit 2011), De geschiedenis van de vooruitgang van Rutger Bregman (uit 2013) of De rationele optimist : over de ontwikkeling van de welvaart van Matt Ridley (uit 2010).

Lees (vooral ook) deze boeken: De kunst van het heldere denken : 52 denkfouten die je beter aan anderen kunt overlaten van Rolf Dobelli (uit 2012), Gereedschapskist voor het denken van Daniel C. Dennett (uit 2013) en De aanval op de redelijkheid van Al Gore (uit 2007)

Website: gapminder


Terug naar Overzicht alle titels

Michiel Korthals

Goed eten : filosofie van voeding en landbouw
Uitgeverij Vantilt 2018, 383 pagina's -  € 29,95

Wikipedia: Michiel Korthals (1949)

Korte beschrijving
De auteur, filosoof, emeritus hoogleraar Wageningen/VU, gaat in dit overzichtswerk in op de filosofische en vooral ethische problemen rond voedsel en landbouw. Hij ziet als probleem vooral de kloof tussen productie en consument en de daaruit voortkomende vervreemding. Hij pleit voor meer voedselvaardigheden (kennis, bewustwording), voedseldemocratie (vertegenwoordiging van alle voedingsstijlen) en aandacht voor de sociale en culturele inbedding van eten en landbouw. Hij waarschuwt tegen doorgeschoten kritiek en wantrouwen, maar eveneens tegen weerzin tegen 'voedselgrootmachten' (fastfoodketens) en te weinig oog voor de vooruitgang in kwaliteit en kwantiteit binnen de zogenoemde conventionele landbouw (professionalisering, specialisatie, schaaloptimalisatie etc.). Vlot leesbaar, met een uitgebreide literatuuropgave en een tikje raadselachtige omslag. Een voor een breed publiek interessant boek.

Tekst op website uitgever

Eten is een van de belangrijkste dingen in ons leven. Maar wat stoppen we precies in onze mond? En is het niet zo dat uitbuiting, extreem over- gewicht, ondervoeding, honger en grote milieuschade enkele gevolgen zijn van onze wijze van consumeren? Dit zou toch anders moeten kunnen, maar de vraag is: hoe dan?

In Goed eten. Filosofie van voeding en landbouw behandelt Michiel Korthals deze vragen en ontwikkelt hij een model om de kloof tussen productie en consumptie te overbruggen. Directe verbindingen tussen voedsel en het dagelijks leven, de voorkeur voor regionale verbanden boven de wereldmarkt, bevordering van voedselvaardigheden en een eerlijkere verdeling van aandacht voor voedingsstijlen staan daarin centraal.
Goed eten draait om de vraag welke rol consumenten, overheden en marktpartijen kunnen spelen in de productie van smaakvoller en ethisch verantwoord voedsel. 

Fragment uit (de) Inleiding
Drie intuïties: voedselvaardigheden, voedseldemocatie en voedselkwaliteit
Met dit boek wil ik de kloof tussen producenten en consumenten filosofisch en dus ook ethisch aanpakken. Daarvoor is eerst een goed gefundeerd overzicht van de complexiteit nodig en vervolgens geeft ik mogelijkheden om die kloof te overbruggen. Ik heb drie intuïties die ik in de loop van dit boek verder zal uitwerken. Ten eerste: burgerconsumenten (in het vervolg: consumenten) beschikken over een enorme kracht om de kloof te overbruggen, mits ze zich onder de juiste omstandigheden los kunnen maken van bepaalde remmende factoren. Ze kunnen dit doen door aan hun voedselvaardigheden te werken: door hun kennis, hun morele houding en esthetisch gevoel te ontwikkelen bij de keuze van ingrediënten, door lekker te koken en door lekkere maaltijden te maken waarmee ze sociale verbindingen versterken. Ten tweede kunnen deze vaardigheden alleen opbloeien in maatschappelijke netwerken en instituties, die overheden via voedseldemocratie stimuleren. Een derde intuïtie is dat alles wat met voeding te maken heeft, zowel natuur als cultuur, zowel feit als norm, zowel kwantiteit als kwaliteit, zowel product als proces is. Alleen rekening houden met kwantiteit, bijvoorbeeld met voedselzekerheid (genoeg te eten), leidt tot niets als niet ook de culturele waardering van voeding en van de voedselproductie wordt meegenomen. Adviezen om bepaalde gezonde voedingsmiddelen te eten zonder rekening te houden met de manier waarop mensen eten (en daarin van elkaar verschillen, zijn adviezen zonder verdere consequenties. Voeding is het natuurlijkste en meest sociale dat er is. Verhalen over mooie toekomstige voedselproducten leiden tot niets zonder begeleidende verhalen over de productieprocessen en hun betekenis voor milieu, landschap, steden, boeren en consumenten. Ik vermoed dat de huidige kloof alleen maar breder wordt als deze drie intuïties niet verder worden uitgewerkt en worden geleefd. (pagina 15-16)


Terug naar Overzicht alle titels

Yuval Noah Harari 3

21 lessen voor de 21ste  eeuw
Thomas Rap 2018, 448 pagina's - € 24,99

Oorspronkelijke titel: 21 lessons for the 21st century

Wikipedia: Yuval Noah Harari (1976)

Artikel: 5 things to know about 21 Lessons for the 21st Century

Korte beschrijving
Na zijn succesvolle werken 'Sapiens' (2014)* en 'Homo Deus' (2016)** over respectievelijk de geschiedenis en toekomst van de mensheid, geeft de Israëlische historicus, futuroloog en transhumanist Harari (1976) hier een overzicht van de uitdagingen waar Homo Sapiens anno 2018 voor staat op het gebied van (bio)technologie, klimaatverandering, kunstmatige intelligentie, politiek, religie, oorlog, terrorisme. Vergeleken met zijn eerdere werk zijn de lessen in dit boek meer in essaystijl geschreven en bevatten veel actuele onderwerpen zoals de Brexit, het presidentschap van Trump en het Israël van Netanyahu. Daarnaast is de persoon van de auteur prominent aanwezig en komen zijn homoseksualiteit, de Israëlische nationaliteit, het jodendom en zijn visie op meditatie en de menselijke geest uitgebreid aan de orde. Harari wil de lezer niet bang maken met zijn doemscenario’s maar geeft ook hoop en advies over hoe om te gaan met complexiteit, technologie en oorlogsdreiging.

Tekst op website uitgever
In Sapiens boog Yuval Noah Harari zich over het verleden, in Homo Deus over de toekomst; nu laat hij zijn licht schijnen over het heden. Wat zijn de uitdagingen van onze tijd? Hoe beschermen we onszelf tegen een nucleaire oorlog, ecologische rampen en technologische bedreigingen? Wat is de oorzaak van de opkomst van populisten als Donald Trump? Hoe weren we ons tegen fake news? Moeten we ons voorbereiden op een nieuwe wereldoorlog? Wat moeten we denken van het opkomend nationalisme? Vragen de mondiale problemen die op ons afkomen om andere politieke systemen? Is het een goed idee dat we onze data overdragen aan enkele grote commerciële spelers, of wordt het tijd om het eigendom van data te reguleren? En wat wordt de grote nieuwe wereldmacht, Amerika, Europa of China? In dit boek beantwoordt Yuval Noah Harari de 21 meest urgente vragen van onze tijd.

Citaat uit een interview
Het humanisme moet sowieso veranderen. Dat is nu nog gebaseerd op de aanname dat er authenticiteit is van gevoelens. Die bestaan niet meer. Kijk naar al die verkiezingen die door Cambridge Analytica gemanipuleerd zijn. Verkiezingen gaan over gevoel, maar dat kan allemaal gemanipuleerd worden op een schaal die vroeger ondenkbaar was. Dat luisteren naar je gevoelens was leuk in de negentiende eeuw. Nu zeggen dat je naar je hart moet luisteren is echt een verkeerd advies.
Want je hart kan nu best gekaapt zijn door Vladimir Poetin, die via allerlei algoritmes heel goed weet hoe hij bij jou op de angst- en haatknop moet drukken. Wanneer je dan naar je hart luistert, luister je in feite naar een vreemde macht.  ('Ons hart dreigt een vreemde macht te worden', NRC Handelsblad zaterdag 5 mei 2018)

Fragment uit 15. Onwetendheid - Je weet minder dan je denkt
Niet alleen realiteit is een mythe, het individu zelf is dat ook. Mensen denken zelden zelfstandig na. We denken doorgaans in groepen. Zoals er een heel dorp voor nodig is om een kind groot te brengen, is er ook een heel dorp voor nodig om een werktuig uit te vinden, een conflict op te lossen of een ziekte te genezen. Geen enkel individu weet alles wat je moet weten om een kathedraal, een atoombom of een vliegtuig te bouwen. Dat wat homo sapiens net dat ietsje meer gaf dan andere dieren en ons de baas van de hele planeet maakte, was niet onze individuele rationaliteit, maar ons ongekende vermogen om in groten getale de koppen bij elkaar te steken.
  Individuele mensen weten gênant weinig van de ons omringende wereld en in de loop van de geschiedenis gingen ze steeds minder weten. Jagers-verzamelaars uit de steentijd wisten hoe ze zelf kleren moesten maken, hoe ze een vuurtje moesten stoken, hoe ze konijnen moesten vangen en hoe ze aan leeuwen konden ontsnappen. We denken dat we vandaag de dag veel meer weten, maar als individuen weten we in feite veel minder. We zijn voor bijna al onze behoeften afhankelijk van de expertise van anderen. In een ontnuchterend experiment werd mensen gevraagd in te schatten hoeveel ze wisten over de werking van ene doodgewone ritssluiting. De meesten antwoordden zelfverzekerd dat ze daar alles van wisten, want ze gebruikten immers continue ritssluitingen. Vervolgens moesten ze zo gedetailleerd mogelijk alle stappen omschrijven die bij de werking van de rits kwam kijken. De meeste mensen hadden geen idee. Dit is wat Steven Sloman en Philip Fernbach de 'kennisillusie' hebben genoemd. We denken dat we heel veel weten, terwijl we op individueel niveau heel weinig weten, omdat we de kennis van anderen behandelen alsof die van ons is. (pagina 270-271)

Uit een recensie
Verder denkend over het waarom van Harari’s succes stelde ik die vraag aan zijn Nederlandse uitgever: Arend Hosman van Thomas Rap. Die vertelde me hoe een boekverkoopster hem laatst het enorme succes verklaarde: de wereld waarin wij leven is zó complex geworden, mensen willen die wereld beter begrijpen en Harari stelt daarbij de juiste vragen en durft ook stelling te nemen. Het maakt hem tot gids voor deze tijd.

Zelf voegde hij daar nog aan toe dat Harari bestaande theorieën ter discussie durft te stellen, zijn eigen koers durft te varen én het aandurft om kennis uit andere wetenschappelijke disciplines bij zijn onderzoek te betrekken. Dat, zegt Hosman, maakt dat Harari ‘in staat is om nieuw licht te werpen op wie wij zijn, waar we vandaan komen en vervolgens ook waar we naartoe gaan’.
Yuval Noah Harari weet wie wij zijn en waar we naartoe gaan (Vrij Nederland, 30 augustus 2018)

Artikel: Als dit boek slechts een handvol mensen toerust om deel te nemen aan het debat over de toekomst van onze soort, heeft het zijn werk gedaan. (juni 2018)

Andere boeken van Yuval Noah Harari: Sapiens : een kleine geschiedenis van de mensheid (2014) en Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst (2016)


Terug naar Overzicht alle titels

Richard Engelfriet

De succesillusie : hoe trainers, goeroes en consultants u dagelijks bedriegen en hoe u daar in zeven eenvoudige stappen vanaf komt
Haystack 2017, 197 pagina's - € 21,50

Website Richard Engelfriet (1977)

Korte beschrijving
Het ontbreekt de mensheid nog steeds aan een aanpak die gegarandeerd succes oplevert. We zien dat in allerlei segmenten van de maatschappij en in het bijzonder ook in bedrijven en organisaties. De ene groeit als kool, bij een ander lopen ze de benen uit het lijf maar weten ze het hoofd nauwelijks tot niet boven water te houden. En dat ondanks alle geluiden van trainers, adviseurs en coaches die de illusie oproepen dat succes maakbaar zou zijn via het SMART formuleren van je doelen, of out-of-the-box denken. Richard Engelfriet (1970) – die eerder een vinger op een ándere gevoelige plek legde in het boek 'Zo simpel kan het zijn' (2014)*  – belicht de succesillusie vanuit vele praktijksituaties, spiegelt ons voor waarom we toch zo graag in goeroes geloven en benoemt gevaren en misverstanden rond het najagen van succes. Vervolgens een lachspieren prikkelende opsomming over het werken aan succes onder de noemer 'managementsprookjes'. Om nuchter te eindigen met het verkregen inzicht 'stoppen met denken dat succes maakbaar is, is ook een enorme opluchting'. Maar ook dat inzicht garandeert de auteur niet.

Fragment uit deel 2 Het Grote Managementsprookjesboek
Comfort zone
U kunt in uw comfort zone zitten, maar u kunt er ook uitstappen. En buiten die comfort zone, dat is where the magic happens. Het is de fast lane to success. Ik heb het laatst uitgetest door voor een volle zaal mijn broek te laten zakken. Mijn klant was toch niet zo blij met de magic die toen aan het happenen was. De mensen in de zaal evenmin. Naast het ontbreken van een sluitende definitie wat dat verlaten van die comfort zone nu eigenlijk is (had Dafne Schippers wel een gouden medaille gewonnen als ze met Yuri van Gelder mee was gaan stappen in Rio? Moet Mark Rutte een gaybar bezoeken terwijl Brigitte Kaandorp vrijt met Andries Knevel?) en het bewijs dat u daar altijd wat mee op zou schieten, blijft het bovenal verbazingwekkend dat goeroes die zelf middenin hun comfort zone staan (kent u een goeroe die het eng vindt op een podium te staan?) anderen oproepen om eruit te stappen. Da's toch een beetje als die trainer time-management die te laat op de cursus komt. (pagina 129-130)

Mindfulness
'Wil je me even helpen?' 'Nee, sorry, ik ben even heel mindful.' U kunt tegenwoordig best een klootzak zijn, zolang u dat maar mindful doet. Critici noemen het al McMindfulness, vanwege de enorme commerciële belangen. Tot uzelf komen is prachtig, maar mindfulness is geen oplossing voor al onze problemen en voedt de overtuiging dat alle problemen uw eigen verantwoordelijkheid zijn. Heeft u een burn-out? Nou, dan heeft u niet goed opgelet bij de cursus Mindfulness. (pagina 149)

Terug naar Overzicht alle titels

Ewald Engelen 4

Het is klasse, suffie, niet identiteit!
Editie Leesmagazijn 2018, 136 pagina's -  € 17,95

Wikipedia: Ewald Engelen (1963)

Korte beschrijving
Publicist en financieel geograaf Ewald Engelen (1963) heeft zich ooit bezeerd aan de brandnetels van de politiek. Met de jeuk nog aan zijn handen trok hij zich al snel terug uit Burgerforum EU om vervolgens als stuurman aan de wal de wereld te willen verbeteren. Onder een warrige boektitel verwijt hij zijn linkse broeders 'het onvermogen een geloofwaardig antwoord te vinden op de uitwassen van het kapitalisme van de 21ste eeuw'. Volgens Engelen staan we er slecht voor: 'toenemende ongelijkheid, groeiende uitbuiting, uitputting van natuurlijke hulpbronnen, corpocratisering van de democratie, onbeschrijflijk dierenleed, onstuitbare klimaatverandering en ideologische verdorring'. Links Europa heeft het allemaal laten gebeuren, hun reactie: 'we moeten het beter uitleggen', aldus de auteur. Als de doelgroep van deze pocket de oorspronkelijke arbeidersklasse is, dan slaat Engelen met zijn overdreven sombere en elitaire toon de plank flink mis. Jammer, want zijn goedbedoelde boodschap gaat daardoor grotendeels verloren. Eerder als columns gepubliceerd in de Groene Amsterdammer.

Beschrijving op website uitgever
Sinds de Fortuyn-revolte van 2002 staart de babbelende kaste zich blind op identiteitspolitiek. Talkshows, praatprogramma’s, nieuwsrubrieken, kranten, tijdschriften: het gaat al vijftien jaar lang over de islamisering van Nederland, hoofddoekjes, dubbele nationaliteiten, genderneutrale rompertjes, de onverenigbaarheid van de islam met “onze” waarden, en de vraag wie wij zijn.

In dit boek betoogt Ewald Engelen dat daardoor de echte oorzaken van het electorale ongenoegen onbenoemd blijven: torenhoge woonlasten, slecht onderwijs, stagnerende inkomens, corrupte politici, toenemende ongelijkheden, afnemende biodiversiteit, zorgen om de levenskansen van kinderen en kleinkinderen, en een elite die weliswaar doet alsof ze er voor de gewone Nederlander is, maar er tegelijkertijd diep op neerkijkt.

Engelen pleit voor eerherstel van de aloude klassenstrijd om de groeiende kloof tussen burger en elite te overbruggen en Nederland een links-populistische toekomst in te voeren.

Fragment uit 1. Inleiding
De babbelende kaste is in verwarring. Hoeveel ideeën de politiek ook jat van het xenofobe rechtspopulisme en hoeveel neoconservatieve columnisten je ook je krant laat volschrijven, het grote ongenoegen bij de kiezer verdwijnt maar niet. Want dat is wat er de afgelopen vijftien jaar is gebeurd. De islamfobie is mainstream gegaan. De zorgen van de witte man zijn gemeengoed geworden - in ieder geval in woord, zij het niet in gebaar. De afkeer van politieke correctheid is een stijgend cultuurgoed, zoals het in de sociologie wordt genoemd: een kenmerk van de lagere sociale standen dat is overgenomen door de elite. En de 'normale Nederlander' is een politieke troop geworden die je tegenwoordig uit de mond van vrijwel iedere politicus kan horen. Van links tot rechts. En van conservatief tot progressief. Terwijl ieder zichzelf respecterend medium de linkse rakker van weleer eruit heeft getrapt en heeft vervangen door frisgewassen neoconservatieven die niet moe worden de strijd van Pim Fortuyn nog eens dunnetjes over te doen.

En dan zou je toch verwachten dat kiezers zich wentelen in genotzalige tevredenheid. Niets is echter minder waar. Het chagrijn is groot, wijdverbreid en ligt dicht onder de oppervlakte. Iedere verkiezing weer openbaart het zich. En ook la pleistert het commentariaat van de traditionele media steeds opnieuw de gapende breuklijnen dicht met geruststellende berichten over middenpartijen die nog altijd de meerderheid hebben en een PVV die er maar niet in slaagt zijn krankzinnige media-aandacht te verzilveren in een klinkende verkiezingsoverwinning, wie er een wat minder benepen blik op nahoudt ziet ogenblikkelijk dat het politieke landschap gefragmenteerder en gepolariseerder is dan ooit. En dat de partijen uit het 'radicale midden' in het algemeen, en de PvdA in het bijzonder, nu al vijftien jaar lang aan aanhang, aanzien en aantrekkingskracht inboeten. (pagina 9-10)

Citaat uit  een interview
Sinds Fortuyn draaien we rond in cirkels, zegt Ewald Engelen (55) aan tafel in een Amsterdams café. "We voeren telkens weer diezelfde strijd: over onze identiteit, over de islam, over culturele kwesties. De overmatige nadruk daarop leidt ertoe dat sociaaleconomische vraagstukken onvoldoende aan bod komen."
  Al die verhitte debatten over Zwarte Piet, over al dan niet 'foute' zeehelden, over genderneutrale toiletten en 'racistische' kinderspelletjes is één groot afleidingstheater, vindt de hoogleraar financiële geografie aan de Universiteit van Amsterdam. Aangejaagd door de 'babbelende kaste' op de opiniepagina's, in de talkshows en in de Tweede Kamer.
Artikel: 'Gevraagd: linkse populisten' (Telegraaf, donderdag 24 mei 2018)

Andere boeken van Ewald Engelen: De schaduwelite voor en na de crisis :niets geleerd, niets vergeten (2014), De kanarie in de kolenmijn (2016, samen met Marianne Thieme), De mythe van de gemaakte vrouw : Nieuw Licht op het feminisme (2016)

Youtube - The coming collapse of the American economic system with Richard Wolff
Chris Hedges is een kritische Amerikaanse journalist. Hier spreekt hij met Richard Wolff, een Amerikaanse econoom. In het kort is het een samenvatting van (een deel van) het 'verhaal' van Ewald Engelen.

Artikel over Chris Hedges: Boos op de manier waarop dingen zijn en moed om er voor te zorgen dat ze niet blijven zoals ze zijn (augustus 2017)

Terug naar Overzicht alle titels