Lev 2024, 319 pagina's - € 24,99
Website Jan-Willem van Prooijen (1975)
Korte beschrijving
Een actuele beschouwing over de vraag waarom mensen in complottheorieën geloven. Jan-Willem van Prooijen, die al sinds 2008 wetenschappelijk onderzoek doet naar complotdenken, schrijft over het ontstaan en de gevolgen van complotdenken en de invloed van internet en sociale media. Het boek belicht onder meer hoe complotdenken invloed heeft op beslissingen als vaccinatie, duurzaamheid en politieke keuzes. De auteur benadrukt dat iedereen in zekere mate vatbaar is voor complotdenken en dat dit niet alleen voor kan komen bij grootschalige crisissituaties, maar ook ontstaat rond persoonlijke en alledaagse omstandigheden. Informatief en prettig leesbaar geschreven. Geschikt voor een brede tot geoefende lezersgroep. Jan-Willem van Prooijen (1975) is gedragswetenschapper in de psychologie en criminologie, universitair hoofddocent aan de VU Amsterdam, senior onderzoeker aan het Nederlands Studiecentrum voor Criminaliteit en Rechtshandhaving en bijzonder hoogleraar radicalisering, extremisme en complotdenken aan de Universiteit Maastricht. Hij verschijnt regelmatig in (inter)nationale media..
Tekst op website uitgever
Populair-wetenschappelijk boek over de psychologische achtergrond van complotdenken, een fenomeen dat het nieuws en ons leven de afgelopen jaren leek te beheersen.
Hoe ontstaat complotdenken en wat zijn de gevolgen? Hoe gevaarlijk is complotdenken? Geloven mensen dankzij internet en sociale media nu sneller in complottheorieën?
Het heeft invloed op de vraag of mensen zich laten vaccineren, of ze duurzaamheid nastreven, op welke partij en ze stemmen en meer. Iedereen is tot op zekere hoogte vatbaar voor complotdenken. Het is gradueel, en vaak zijn mensen onzeker over wat ze wel en niet moeten geloven. Het komt niet alleen voor bij groot schalige gebeurtenissen zoals een pandemie of een oorlog, maar ook bij sportwedstrijden, op het werk en in ons persoonlijke leven.
Fragment uit 6. Kritische denkers?
Mensen gaan graag op de stoel van de expert zitten. Tijdens de coronapandemie ontpopten burgers zich tot zelfbenoemde virologen die preciest wisten waarom het al dan niet nodig was anderhalve meter afstand te houden, en waarom de coronavaccins veilig of juist gevaarlijk waren. Tijdens de stikstofcrisis hadden burgers een behoorlijk gepeperde mening over hoed noodzakelijk het voor de natuur was om al dan niet de EU-regels te volgen. En tijdens een EK of WK voetbal veranderen mensen die anders niet naar voetbal kijken plotseling in een stel excellente bondscoaches die precies weten welke spelers waar opgesteld moeten worden, en met wat voor systeem het Nederlandse elftal moet spelen. Dit alles gaat gepaard met de nodige kritiek op de mensen die daadwerkelijk aan het roer staan. De echte bestuurders, wetenschappers en bondscoach (die allen in een complexe, onvoorspelbare situatie en met beperkte informatie moeilijke beslissingen moeten nemen - en ja inderdaad, dan dus soms fouten maken) wordt op sociale media flink de maat genomen. Ze weten niet wat ze aan het doen zijn, zijn een stel prutsers en moeten zo snel mogelijk vervangen worden; liefst door iemand di er precies dezelfde meningen op na houden als de kritische burger zelf.
Vooral mensen die in complottheorieën geloven leveren graag kritiek, zowel op de 'machtige elites' als op het volk dat te veel danst naar de pijpen van die elites. Hardnekkige complotdenkers gaan er nogal eens prat op dat ze kritisch zijn over bestuurders of wetenschappelijke inzichten en voor zichzelf durven denken. Populaire termen die leden van complotgroeperingen gebruiken om zichzelf te beschrijven zijn bijvoorbeeld 'kritische vrijdenkers', 'andersdenkenden' of 'compleetdenkers'. Een populaire term om het volk te beschrijven is 'the sheeple' (een samenvoegsel van 'people' en 'sheep' om aan te duiden dat veel burgers zich als een stel makke, onnozele schapen laten misleiden door de leugens van machtige elites.) het kernadvies dat mensen meekrijgen is om vooral je eigen onderzoek te doen. In de praktijk betekent dat bijvoorbeeld niet luisteren naar de conclusies van wetenschappelijk onderzoek als je wilt weten of je je kinderen moet laten vaccineren tegen de mazelen; in plaats daarvan moet je een aantal YouTube-filmpjes gaan bekijken om zelf te bepalen of die vaccins kwaad kunnen.
'Doe je eigen onderzoek' kan prima advies zijn, afhankelijk van hoe je het precies bedoelt en in welke context. Als je graag eens naar Thailand op vakantie zou willen gaan - een prachtig land met een interessante cultuur - dan is het verstandig om eerst je eigen onderzoek te doen door je in te elzen in de lokale gebruiken, bezienswaardigheden, praktische zaken (zoals visa, vluchten, kosten, hotels), enzovoorts. Maar waar een vakantiewens geen objectief goed of fout kent (als je niet naar Thailand wilt gaan dan is het ook goed) geldt dat niet voor wetenschappelijke inzichten, zoals de mate waarin een vaccin je kind beschermt tegen levensgevaarlijk ziektes. Als het aankomt op complexe wetenschappelijke materie waar je zelf geen expertise in hebt, dan vind ik 'doe je eigen onderzoek' (in de betekenis van 'gooi de wetenschappelijk consensus overboord, luister niet naar experts en kijk zelf naar wat je online tegenkomt') onverantwoord advies dat getuigt van de nodige grootheidswaanzin. Wetenschappelijk onderzoek leren doen vergt jaren aan studie en ervaring, en dan nog wordt je expert op slechts een beperkt aantal thema's. Het advies is vergelijkbaar met 'bestuur je eigen vliegtuig'. Ga vooral niet als passagier in een vliegtuig zitten waar een gekwalificeerde piloot in de cockpit zit maar probeer zelf, met behulp van een paar YouTube-filmpjes - veelal gemaakt door mensen die zelf nauwelijks vliegervaring hebben - een Boeing te besturen. Soms is het juist verstandig te luisteren naar wat eerder onderzoek laat zien en naar wat experts adviseren. Doe niét je eigen onderzoek, maar laat je in plaats daarvan goed informeren door echte experts met aantoonbare kennis van zaken! (pagina 147-149)
Lees bijvoorbeeld ook: Waarom mensen radicaliseren : hoe waargenomen onrechtvaardigheid radicalisering, extremisme en terrorisme aanwakkert van Kees van den Bos (uit 2029) of
Waarheidszoekers : wat bezielt complotdenkers? van Cees Zweistra (uit 2021) of
Immuun voor nepnieuws : een tegengif voor fake news en complottheorieën van Sander van der Linden (uit 2023) of
Elkaar eerlijk behandelen : wantrouwen, polarisatie en complotdenken voor zijn van Kees van den Bos (uit 2023) of
De extremist en de wetenschapper : hoe we radicalisering beter kunnen begrijpen van Rik Peels (uit 2024)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten
De redactie behoudt zich het recht voor reacties te verwijderen